از بیماری زوال عقل بیشتر بدانید
زوال عقل یا دمانس به‌طورکلی برای توصیف علائم مختلف اختلالات شناختی مانند فراموشی به‌کار می‌رود. زوال عقل یکی از نشانههای اختلالات و بیماری‌های مغزی است. نزدیک به ۴۷٫۵ میلیون نفر در سرتاسر جهان از زوال عقل رنج می‌برند. در هر چهار ثانیه، یک نفر به زوال عقل دچار می‌شود. با اینکه زوال عقل در افراد سالخورده شیوع بیشتری دارد، ولی این بیماری یک عارضه طبیعی ناشی از سالخوردگی محسوب نمی‌شود. با ما در مجله دلگرم همراه شوید تا به بیماری زوال عقل و عواقب این بیماری بپردازیم.
زوال عقل چیست؟
زوال عقل تنها یک بیماری نیست، بلکه تعریفی کلی برای توصیف اختلالات حافظه، اختلالات ارتباطی و اختلال در فکر کردن است. با اینکه زوال عقل بیشتر در افراد سالخورده مشاهده می‌شود، ولی بروز آن در سنین پیری طبیعی نیست. اختلالات خفیف شناختی مانند ضعیف شدن حافظه کوتاه مدت در هنگام پیری امری طبیعی است. این اختلالات شناختی بیش از آنکه زوال عقل به‌حساب بیایند، نوعی اختلال شناختی مرتبط با افزایش سن به‌شمار می‌روند، زیرا باعث بروز مشکلات چشمگیری نمی‌شوند.
زوال عقل برای توصیف دو یا چند علامت بسیار شدید که فعالیت‌های روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند، به‌کار می‌رود. براساس تجزیه و تحلیل آمار جدید در سال ۲۰۱۰، ۴٫۷ میلیون نفر از افراد بالای ۶۵ سال در آمریکا، به بیماری آلزایمر مبتلا هستند.
شیوع زوال عقل
امروزه حدود ۱۲ میلیون نفر در جهان به زوال عقل یا دمانس مبتلا هستند و انتظار می‌رود که این تعداد در سال ۲۰۴۰ به ۲۵ میلیون برسد. محققان سازمان جهانی آلزایمر (ADI) در گزارش سال ۲۰۱۵ خود در لندن پیش‌بینی کردند که شمار بیماران مبتلا به زوال عقل در جهان تا سال ۲۰۵۰ سه برابر و به ۱۳۱٫۵ میلیون نفر برسد.
در انگلستان حدود ۶۳۷ هزار نفر علائم زوال عقل دارند و تحقیقات محققان انگلیسی حاکی از آن است که یک نفر از هر سه نفر متولدین سال ۲۰۱۵ میلادی در این کشور درصورت یافت نشدن راه‌هایی برای درمان زوال عقل در نهایت به اشکال مختلف این عارضه دچار خواهند شد. شایع‌ترین نوع زوال عقل ، آلزایمر نام دارد که ۵۰٪ تا ۶۰٪ بیماران مبتلا به زوال عقل را شامل می‌شود.
علل ایجاد کننده زوال عقل
مرگ سلولهای مغزی: زوال عقل می‌تواند بر اثر مرگ سلولهای مغزی و خصوصا بیماری‌های نورودژنراتیو (مرگ تدریجی سلولهای مغز در اثر افزایش سن) بروز کند. دقیقا مشخص نیست که زوال عقل باعث مرگ سلولهای مغزی می‌شود یا مرگ سلولهای مغزی موجب بروز زوال عقل می‌شود.
علاوه بر مرگ تدریجی سلولهای مغزی (مانند چیزی که در آلزایمر شاهد آن هستیم)، آسیب‌های واردشده به سر، سکته مغزی و تومورهای مغزی می‌توانند موجب زوال عقل شوند.
زوال عقل عروقی: از مرگ سلولهای مغزی در اثر بیماری‌های مرتبط با عروق مغزی مانند سکته‌های مغزی ناشی می‌شود. این بیماری‌ها جریان طبیعی خون را با اختلال همراه می‌کنند و مانعِ رسیدن اکسیژن به سلولهای مغزی می‌شوند.
آسیب‌های واردشده به سر: چنین آسیب‌هایی احتمال مرگ سلولهای مغزی و بروز زوال عقل را افزایش می‌دهند. تکرار ضربات آسیب‌زننده به سر (مثلا در برخی ورزش‌ها) ارتباط مستقیمی با افزایش احتمال بروز زوال عقل در آینده دارد. با اینکه شواهد کمی در دسترس است، ولی به نظر می‌رسد حتی یک صدمه‌ی واردشده به مغز هم می‌تواند احتمال بروز زوال عقل دژنراتیو مانند بیماری آلزایمر را افزایش بدهد.
بیماری‌های ناشی از پریون: پریون‌ها، پروتئین‌هایی هستند که می‌توانند در برخی افراد باعث ایجاد بیماری‌هایی مانند جنون گاوی شوند.
عفونت‌های ناشی از HIV: درمورد چگونگی آسیب زدن این ویروس به سلولهای مغزی و بروز زوال عقل اطلاعاتی در دست نیست.
عوامل برگشت‌پذیر: تداخلات دارویی، افسردگی، کمبود ویتامین‌ها و اختلال در عملکرد تیروئید، می‌توانند موجب بروز زوال عقل شوند. درصورتی‌که این عوامل درمان شوند، زوال عقل ناشی از آنها نیز بهبود می‌یابد.
انواع زوال عقل
آلزایمر در اثر پلاک‌های تشکیل‌شده در بین سلولهای مغزیِ در حال مرگ و درهم‌پیچیدگی درونی سلول‌ها ایجاد می‌شود. هردوی این شرایط در اثر ناهنجاری پروتئین‌ها به‌وقوع می‌پیوندند. اتصالات و سلولهای عصبی در افراد مبتلا به آلزایمر به‌طور پیشرونده‌ای کاهش می‌یابد. درنهایت مغز نیز کوچک‌تر می‌شود.
زوال عقل با اجسام لویی یک بیماری نورودژنراتیو است که در اثر ایجاد ساختارهای غیرطبیعی در مغز بروز می‌کند. این تغییرات در مغز ناشی از پروتئینی به نام آلفا-سینوکلئین است.
زوال عقل مخلوط ناشی از بروز دو یا سه نوع زوال عقل است که همزمان به‌وقوع می‌پیوندند. به‌عنوان مثال ممکن است یک نفر به‌طور همزمان دچار بیماری آلزایمر و زوال عقل عروقی شود.
در بیماری پارکینسون نیز اجسام لویی حضور دارند. با اینکه پارکینسون اغلب به‌عنوان یک اختلال حرکتی شناخته می‌شود، ولی معمولا علائم زوال عقل در افراد مبتلا به پارکینسون مشاهده می‌شود. بیماری هانتینگتون با انواع خاصی از حرکات غیرارادی شناخته می‌شود، اما این بیماری نیز یکی از انواع زوال عقل به‌شمار می‌رود. سایر اختلالاتی که منجر به بروز علائم زوال عقل می‌شوند، عبارتند از:
زوال عقل پیشانی گیجگاهی (بیماری نیمن پیک)؛
- هیدروسفالی با فشار طبیعی زمانی بروز می‌کند که مقدار اضافی مایع مغزی-نخاعی در مغز انباشته شود؛
- سندروم بنسون (PCA) که به بیماری آلزایمر شبیه است، ولی در ناحیه متفاوتی از مغز روی می‌دهد؛
- نشانگان داون که احتمال بروز آلزایمر را در افراد کم سن و سال افزایش می‌دهد.
عواقب زوال عقل
علائم زیر توسط آکادمی آمریکایی پزشکان خانواده (AAFP) جمع‌آوری و در مجله‌ی پزشکان خانواده‌ی آمریکا به چاپ رسیده‌اند. ممکن است هریک از این علائم در فرد مبتلا به زوال عقل مشاهده شود. بیشتر این علائم به‌خاطر از دست دادن حافظه بروز می‌کنند. ممکن است خودِ بیمار تعدادی از این علائم را تشخیص بدهد، اما سایر علائم را اطرافیان یا پزشک تشخیص خواهند داد.
- از دست دادن حافظه‌ی کوتاه‌مدت (یکی از نشانههای این مشکل، پرسیدنِ سؤال‌های تکراری است)؛
- مشکل در انجام بعضی از اموراتی که فرد با انجام‌شان آشنایی دارد (به‌عنوان مثال مشکل در درست کردن نوشیدنی یا غذایی که فرد همیشه درست می‌کرد)؛
- مشکلات ارتباطی (بروز مشکلات زبانی، فراموش کردن کلمات ساده یا استفاده‌ی اشتباه از کلمات)؛
- موقعیت ناآگاهی (به‌عنوان مثال گم‌شدن در خیابانی که فرد آن را بلد بوده است)؛
- بروز مشکلاتی در تفکر انتزاعی (به‌عنوان مثال مشکلاتی در معامله کردن با پول)؛
- فراموش کردن جای چیزهایی که هر روز مورد استفاده قرار می‌گیرند (مانند دسته‌کلید یا کیف پول)؛
- تغییرات خُلقی (تغییرات ناگهانی و غیرمنتظره در چشم‌انداز فرد نسبت به زندگی یا دیدگاهی که فرد نسبت به خودش دارد)؛
- تغییرات شخصیتی (ممکن است فرد حساس، شکاک یا ترسو شود)؛
- کاهش علاقه‌ی فرد به آغاز کارهای تازه (کمتر شدن تمایل فرد برای شروع کاری جدید یا رفتن به جایی).
- با افزایش سن، علائم زوال عقل تشدید می‌شوند.
سبب شناسی مولکولی زوال عقل
تاکنون چندین علت احتمالی برای بیماری زوال عقل ذکر شده که برخی از آنها عبارت است از:
- پروتئین‌های آمیلوئیدوز: در بیماری زوال عقل ، ساختارهای پروتئینی کروی شکلی در خارج یاخته‌های عصبی برخی مناطق مغز و ساختارهای پروتئینی رشته‌ای در جسم سلولی نورون‌ها، تشکیل می‌شود.
این ساختارهای پروتئینی که به آنها اجسام آمیلوئیدی گفته می‌شود در اثر برخی تغییرات در پروتئین سلولهای عصبی وبهم خوردن تعادل و تغییر در میزان یا ساختار پروتئین‌هایپرسینیلین، آپولیپوپروتئین E، سینوکلئین و پپتید آمیلوئیدبتا ایجاد می‌شود.
یکی از مهم‌ترین پروتئین‌هایی که در ایجاد زوال عقل نقش دارد پروتئین پیش‌ساز آمیلوئید (APP) نام دارد. این پروتئین در سلولهای دستگاه عصبی موجود است و در اتصال سلول‌ها به هم، تماس سلول‌ها و اتصال به ماتریکس برون‌یاخته‌ای و اسکلت سلولی نقش دارد.
پروتئین APP به وسیله سه نوع آنزیم پروتئولیتیک پردازش می‌شود. - آنزیم‌های آلفا، بتا و گاما- سکرتاز، به ترتیب پروتئین APP را در اسیدهای آمینه ۶۷۸، ۶۷۱ و ۷۱۱برش می‌دهند. با اثر آنزیم‌های گاما و بتا سکرتازبلا بر پروتئین APP، به ترتیب، پپتیدهایی به نام آمیلوئیدبتا۴۰ (دارای ۴۰ اسید آمینه)وآمیلوئیدبتا۴۲ (دارای ۴۲ اسیدآمینه) ایجاد می‌شوند. در حالت عادی مقدار این قطعات در سلول‌ها کم است و به‌سرعت تجزیه می‌شود؛ اما اگر در پروتئوم سلولهای عصبی این تعادل برهم بخورد و مقدار این قطعات افزایش یابد، ساختارهای پروتئینی کروی و در نتیجه بیماری زوال عقل ایجاد می‌شود. در بیماران مبتلا به سندروم داون (تریزومی ۲۱) میزان بیان پروتئین APP افزایش می‌یابد و علائمی شبیه آلزایمر مشاهده می‌شود که ممکن است به علت افزایش مقدار پپتید آمیلوئید بتا ۴۲ باشد؛ زیرا ژن پروتئین APP بر روی کروموزوم ۲۱ قرار دارد.
- ژن‌های E۴ چندگانه: در یک مطالعه مشخص شد که افرادی که یک نسخه از ژن E۴ را دارند سه برابر بیش از کسانی که فاقد این ژن هستند دچار بیماری زوال عقل می‌شوند.
- پنوروپاتولوژی: مشاهده نوروآناتومیک مغز بیمار مبتلا به زوال عقل با چشم غیر مسلح آتروفی منتشر به همراه پهن شدن شکنج‌های قشری و اتساع بطن‌های مغز را نشان می‌دهد. یافته‌های میکروسکوپیک کلاسیک نیز از بین رفتن نورون‌ها، وجود پلاک‌های پیری و از بین رفتن سیناپس‌ها را نشان می‌دهد.
- پیام‌رسان‌های عصبی: پیام‌رسان‌های عصبی که بیش از همه در بیماری زوال عقل دخیل شناخته شده‌اند استیل کولین و نوراپی‌نفرین هستند که ظاهراً هر دوی آنها در بیماران آلزایمری، فعالیت کمتری دارند.
- مسمومیت با آلومینیوم: سطح بالای آلومینیوم در مغز برخی از بیماران مبتلا به زوال عقل یافت شده‌است. اما این موضوع یک عامل سببی عمده به حساب نمی‌آید.
- دمانس عروقی: علت اولیه زوال عقل عروقی بیماری عروقی چند گانه مغزی است که به بروز الگوی زوال عقل می‌انجامد. این بیماری در مردها بیشتر است و عمدتاً عروق مغزی کوچک و متوسط را گرفتار می‌کند.
- بیماری نیمن پیک: برخلاف توزیع آهیانه – گیج گاهی یافته‌های پاتولوژیک در زوال عقل در این بیماری، آتروفی بیشتر در ناحیه پیشانی گیج گاهی مشاهده می‌شود در این ناحیه همچنین فقدان نورونی و وجود اجسام نورونی پیک نیز مشاهده می‌شود. علاوه بر آنچه که ذکرشد بیماری جسم لوی، بیماری هانتینگتون، بیماری پارکینسون، عفونت HIV و همچنین ضربه سر که به سندرم مستی مشت زن معروف است می‌تواند منجر به زوال عقل شود.
چه عواملی احتمال ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهند؟
عواملی وجود دارند که خطر ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهند که در این میان، افزایش سن مهم‌ترینِ آنهاست. سایر عوامل عبارتند از:
- سیگار و مصرف نوشیدنی‌های الکلی؛
- تصلب شرایین (نوعی بیماری قلبی-عروقی که باعث سختی سرخرگ‌ها می‌شود)؛
- افزایش سطح کلسترول بد خون (لیپوپروتئین کم چگالی یا LDL)؛
- بالا بودن سطح هوموسیستئین خون (نوعی اسید آمینه)؛
- دیابت؛
- اختلال شناختی خفیف نیز ممکن است بعضی اوقات (نه همیشه) منجر به بروز زوال عقل شود.
برای تشخیص قطعی زوال عقل، از چه آزمون‌هایی استفاده می‌شود؟
امروزه آزمون‌های زوال عقل به‌طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند و نتایج حاصل از آنها نیز تا حد زیادی قابل‌‌اعتماد است. این آزمون‌ها از زمان شروع‌شان در دهه‌ی ۱۹۷۰ میلادی، تاکنون تغییرات چندانی نداشته‌اند. مرحله‌ی اولِ آزمونِ عملکرد حافظه و سلامت شناختی فرد، شامل تعدادی سؤال و دستورالعمل‌های استاندارد است. براساس تحقیقات، تشخیص زوال عقل تنها با استفاده از آزمون‌های استاندارد زیر امکان‌پذیر است. این آزمون‌ها باید به‌طور کامل انجام و جواب‌هایشان ثبت شود.
«آزمون روانی مختصر» بر مبنای ۱۰ سؤال طراحی شده است. برخی از این سؤال‌ها عبارتند از:
- چند سال سن دارید؟
- ساعت حدودا چند است؟
- امسال چه سالی است؟
- تاریخ تولدتان چه‌موقع است؟
هر جواب درست، یک نمره خواهد داشت. نمره‌ی شش و کمتر، نشانه‌ی اختلالاتی در عملکرد شناختی فرد و زوال عقلی است.
آزمون ارزیابی شناختی پزشک عمومی (GPCOG)، مشاهدات اقوام یا خانواده را نیز به آزمون قبلی اضافه می‌کند. این آزمون برای پزشکان طراحی شده است و معمولا اولین ارزیابی رسمی از سلامت روانی فرد است. در مرحله‌ی دومِ آزمون، از یکی از نزدیکان فردِ مشکوک به زوال عقل، شش سؤال پرسیده می‌شود. برخی از این سؤال‌ها عبارتند از:
- آیا فرد در به خاطر آوردن اتفاقات یا مکالمات اخیر مشکل دارد؟
- آیا فرد کلمات درست را به سختی پیدا می‌کند یا لغات اشتباه به کار می‌برد؟
- آیا فرد در مدیریت پول یا مصرف داروها با مشکل روبه‌رو شده است؟
- آیا فرد برای رفت و‌آمد به جاهای مختلف با مشکل روبه رو شده است؟
اگر نتیجه این آزمون، ضعف حافظه را تأیید کند، آزمون‌های دیگری مانند تست خون و سی‌تی اسکن از مغز توصیه می‌شود.
آزمون‌های بالینی علل از دست دادن حافظه را مشخص می‌کنند یا کمک می‌کنند گزینه‌های احتمالی محدودتر شوند.
آزمون کوتاه وضعیت ذهنی (MMSE) یک آزمون شناختی دیگر است که موارد زیر را اندازه‌گیری می‌کند:
- آگاهی فرد از زمان و مکان؛
- یادآوری کلمات؛
- توانایی‌های زبانی؛
- میزان دقت و قدرت محاسبات فرد؛
- توانایی فرد در شناسایی ارتباط بَصَری و فضایی میان اشیاء.
آزمون کوتاه وضعیت ذهنی برای شناسایی زوال عقل ناشی از بیماری آلزایمر مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین این آزمون می‌تواند در ارزیابی شدت بیماری و یافتن درمان‌های مناسب نیز کمک کننده باشد.
بیشتر بخوانید:
ارتباط بین آهسته قدم زدن میانسالان و خطر ابتلا به زوال عقل
درمان آلزایمر : تاثیر باور نکردنی رقص در بهبود آلزایمر
گردآوری توسط بخش سلامت
مجله دلگرم