روان‌آشفتگی یا دلیریوم عبارت است از یک وضعیت ناگهانی از گیجی (پریشانی) شدید و تغییرات سریع در مغز که بعضی اوقات با توهم و فعالیت بدنی بیش از حد همراه است و بیمار حالت طبیعی و عادی ندارد . دلیریوم حاد (از چند ساعت تا چند روز) سیری کوتاه دارد و وقتی عوامل سببی حذف شوند با بهبود سریع همراه است.
بیماری دلیریوم چیست؟
دلگرم: دلیریوم یا در اصطلاح دلیریوس (گیجی شدید) حالتی گذرا است و افرادی که به این حالت دچار می شوند هشیاری خود را موقتی از دست می دهند و در اصطلاح هشیاری آنها به تیره شدن می روند و ناگهان از یادشان می رود که کجا هستند و چه کاری می کردند و حتی گاهی از یادشان می رود که نامشان چی بوده است، آنها قدرت تمرکز و توجه خود را از دست می دهند و به کلی فراموش می کنند که در اطراف آنها چه چیزی اتفاق افتاده است.
در افرادی که دچار دلیریوم می شوند تغییرات شناختی دیده می شود این بدان معنی است که آنها حالت سردرگمی دارند کوچکترین مسائل را به یاد نمی آورند مثل اینکه ناهار چه خورده اند یا در چه روزی از هفته هستند. معمولا در مکالمات خود دچار مشکل می شوند و از موضوعی به موضوع دیگر جا به جا می شوند افراد مبتلا به دلیریوم توهم و هذیان را نیز تجربه می کنند. افراد مبتلا به دلیریوم حالت های به سرخوشی زیاد و یا تحریک پذیری و اضطراب دچار می شوند.
این افراد گاهی به کارهایی دست می زنند که بسیار خطرناک هستند اما آنها به یاد نمی آورند که این کارها را انجام دادند و یا اینکه این کارها خطرناک هستند.
عوامل ایجاد دلیریوم چیست ؟
درباره این که دلیریوم چگونه اتفاق می افتد باید گفت که به علت سوخت و سازهایی است که در مغز اتفاق می افتد که نشانگر اتفاق غیر عادی در بدن فرد مبتلا به دلیریوم است و عوامل زیادی باعث بروز این بیماری می شود مانند صدمه های شدیدی که بر سر وارد می شود و تاثیران ناشی از ترک مواد مخدر و شاید مسمومیت و حتی مسمومیت دارویی کمبود ویتامین و تب های شدید.
عوامل اصلی اختلال دلیریوم:
۱- علل جسمی، مانند عفونت‌ها
۲- سوء‌مصرف مواد، مانند ترکیبات افیونیو کوکائین
۳- صدمات مغزی
۴- علل متفرقه، مانند محرومیت از خواب به مدت طولانی، بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مانند صرع، بیماری‌های قلبی‌عروقیمانند نارسایی قلب.
همچنین اغلب داروهاخصوصا زمانی که بیش از حد مصرف شوند، می‌توانند موجب بروز این اختلال شوند.
دلیریوم در افراد مسن درصد بالاتری دارد اما در افرادی که بیماری‌های روانی دارند هم شایع است. افراد مسن به دلیل اینکه به راحتی تعادل خود را از دست می دهند مستعد دلیریوم هستند. دلیریوم معمولا ناگهانی رخ میدهد و بیشتر از یک ماه ادامه نمی‌یابد.
شدت بروز این بیماری در شب ها بدتر است و روزها کاهش می یابد و در طول شب فرد کابوس های آشفته می بیند. در بعضی از افراد اختلال های زبانی نیز رخ میدهد. نارسایی های عصبی مشخصی این بیماران ندارند اما لرزش های بدنی مشاهده می شود و در این افراد علائم اختلال سیستم عصبی خودمختار که شامل تپش قلب و چهره برافروخته و مردمک های گشاد و فشار خون بالا بروز می دهد. دارو درمانی برای درمان این بیماری توصیه می شود.
این بیماری “سندرم حاد مغزی” یا “وضعیت حاد گیجی” نیز نامیده می شود
دکتر پرویز مظاهری، روانپزشک و دبیر علمی انجمن روانپزشکان به سوالات پیرامون دلیریوم پاسخ می دهد:
این اختلال در چه افرادی بیشتر دیده میشود؟
۰/۴ درصد افراد ۱۸ سال به بالا، به این اختلال مبتلا می‌شوند که در افراد ۵۵ سال به بالا این میزان به ۱/۱ درصد افزایش می‌یابد. همچنین ۱۰ تا۳۰ درصد افرادی که به هر دلیل در بیمارستان بستری می‌شوند، شانس ابتلا به دلیریوم را دارند.
تقریبا ۳۰ درصد بیماران جراحی شده در آی.سی.یو (ICU) و بیماران قلبی بستری در سی.سی.یو (CCU)، حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد افرادی که پس از جراحی شکستگی مفصل ران در بخش ریکاوری به سر می‌برند، دلیریوم را تجربه میکنند.
همچنین حدود ۲۰ درصد افراد دچار سوختگی شدید و ۳۰ تا ۴۰ درصد افراد مبتلا به ایدز در زمان بستری علایمی از دلیریوم را تجربه کرده‌اند.
دلیریوم پس از عمل جراحی عمدتا به دلیل ترس از عمل، درد پس از عمل، بیخوابی، اختلال تعادل الکترولیتی، عفونت، تب و خونریزی رخ می دهد.
به طور کلی دلیریوم در افراد ۶۵ سال به بالا که در بیمارستان بستری می‌شوند، بیشتر قابل انتظار است.
چگونه می‌توان دلیریوم را شناسایی کرد؟
توسط اختلال در سطح هوشیاری به صورت کاهش شناخت آگاهی نسبت به محیط اطراف (زمان، مکان و تشخیص) ، اختلال توجه و کاهشحافظهفوری، اختلال در فرآیند تفکر، اختلال درک مانند توهم و هذیان، اختلال در خواب و بیداری، افزایش تحریک‌پذیری، اضطرابو گاهی خلق بالا می توان دلیریوم را شناسایی کرد.
بعضی علایم عصبی مانند پرش‌های عضلانی و یا اختلال در تکلم هم گاهی دیده می‌شوند.
روش‌های تشخیص دلیریوم
در اغلب موارد این بیماری با علایمی که به طور ناگهانی در فرد ایجاد شده است، تشخیص داده میشود و با بررسی وضعیت فرد می‌توان به علایم بیماری پی برد.
موارد زیر در تشخیص علت دلیریوم کمک می کنند:
– کاهش ضربان قلب در پرکاری تیروییدو افزایش فشار داخل جمجمه
– افزایش ضربان قلب در پرکاری تیرویید، عفونت‌ها، نارسایی قلب
– افزایش درجه حرارت بدن در عفونت و واسکولیت
– افزایش فشار خون در تومورهای داخل جمجمه
– کاهش فشار خون در پرکاری تیرویید و خونریزی حاد
– افزایش تنفس در دیابت، ذات‌الریه و نارسایی قلب و تب بالا
– در نوار مغزی امواج آهسته منتشر به چشم می‌خورد.
در مجموع باید یک بررسی همه‌جانبه آزمایشگاهی، برای تشخیص علت دلیریوم و رفع آن انجام گیرد.
این اختلال با چه بیماری‌هایی ممکن است اشتباه شود؟
این بیماری ممکن است با دمانس یا زوال عقل اشتباه گرفته شود، ولی باید گفت که شروع دلیریوم سریع است و در دمانس شروع و سیر کندتر می‌باشد.
همچنین اختلال در هوشیاری، مختص دلیریوم است. طول مدت بیماری نیز در دمانس چند ماه تا چند سال است، اما در دلیریوم چند ساعت تا چند روز است.
آیا اختلال دلیریوم با بیماری اسکیزوفرنی و افسردگی نیز اشتباه گرفته میشود؟
در اسکیزوفرنی، توهمات و هذیان‌های بیمار سازمان یافته‌ترند و تغییر زیادی در سطح هوشیاری آنها مشاهده نمی‌شود.
در افسردگینیز سابقه بیماری و خلق افسرده، تعیین‌کننده است.
آیا دلیریوم قابل درمان و بهبود است؟
در درجه اول باید علت دلیریوم مشخص شود و پس از تشخیص علت اصلی، درمان لازم را شروع گردد. باید توجه داشت که یک سری اقدامات مراقبتی و حمایتی برای حفظ بیمار از خطرات احتمالی ضروری است، مانند بازنگه‌داشتن فضای تنفسی، توجه به ریتم قلب و تنفس، آرام نگه داشتن بیمار بی‌قرار و در صورت لزوم ثابت کردن بیمار.
دو علامت مهم دلیریوم که نیاز به درمان دارویی فوری دارند عبارتند از روان‌پریشی و بیخوابی که داروهای لازم به وسیله متخصص روانپزشکی تجویز میشود.
پیش‌آگهی این بیماری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در اغلب موارد این بیماری کمتر از یک هفته به طول می‌انجامد، هر چند شروع خیلی سریعی دارد. پس از تشخیص علت بروز دلیریوم، در مدت سه تا هفت روز علایم بیماری کاهش و بیمار بهبود می‌یابد.
هر چه سن بیمار و طول مدت بیماری بیشتر باشد، طول درمان و سیر بهبود نیز طولانی‌تر خواهد بود.
نشانه های بسیار رایج دلیریوم چیست؟
عبارت اند از مشکل شدید در توجه متمرکز و آشفتگی شدید در چرخهٔ خواب و بیداری.
-
امکان دارد که بیمار نتواند جواب یک سؤال را بدهد، چون ذهنش مغشوش است. -
وقتی چرخهٔ خواب و بیداری به هم میریزد، بیمار در طول روز خواب آلود و شب هنگام، بیدار و بی قرار است. -
رؤیاها و کابوسهای آشکار خیلی شایع هستند. -
افراد مبتلا به روان آشفتگی شاید قادر به شرکت در گفتگو نباشند، چرا که توجهشان پرت و تفکرشان نامنسجم است. -
در حالت شدید روان آشفتگی، گفتار حالت پریشان و بی سروته و گسسته گو به خود میگیرد. -
وقتی این افراد سرگشته و حیران هستند، ممکن است به قدری دچار گم گشتگی شوند که نداند امروز چه روزی است، آنجا کجاست، و حتی خودشان را نشناسند. -
تخریب حافظه به ویژه درمورد رویدادهای اخیر، شایع است. -
برای بیمار مبتلا به روان آشفتگی در عرض یک دورهٔ 24 ساعته، فواصل مشخصی وجود دارد که طی آن، کاملاً هوشیار و یکپارچه عمل میکند. -
حال این بیماران معمولا در خلال بیخوابی های شبانه شان رو به وخامت میگذارد. -
این نوسانات روزانه کمک میکنند تا روان آشفتگی از سایر انواع نشانگان، مخصوصاً بیماری آلزایمر، متمایز شود. -
آشفتگیهای ادراکی در دلیریوم به دفعات رخ می دهند. -
آنها امور ناآشنا را به جای موضوعات آشنا می گیرند؛ مثلاً، ممکن است ادعا کنند که به جای بیمارستان، الان در خانه هستند. -
با اینکه توهم های دیداری خیلی شایع اند، اما همیشه وجود ندارند. ( مثلا بیمار طوری شروع به رفتار و صحبت با خود میکند که انگار واقعا در حال دیدار با شخصی است و دارد با اوع صحبت میکند و حتی با وی دست و روبوسی میکند) -
هذیانها – باورهای غیر واقعی – در بین تقریباً ۲۵ درصد از سالمندان مبتلا به روان آشفتگی گزارش شده است. -
اشخاص مبتلا به روان آشفتگی ممکن است حالتی پرنوسان داشته باشند در یک لحظه لباس هایشان را از تن بدرند و لحظه ای دیگر، سنگین و کرخت در جایی نشسته باشند.
نشانه های فیزیکی و هیجانی دلیریوم کدام است؟
افسردگی، اضطراب، وحشت، خشم، شنگولی، تحریک پذیری، تب، چهرهٔ برافروخته، مردمک های گشاد، لرزش، تپش قلب تند، فشار خون بالا،
قطع شدن (احتباس) ادرار و مدفوع در میان این بیماران شایع است.
اگر روان آشفتگی بدتر شود، بیمار به حالت بهت و رخوت فرو می رود.
انسانها در هر سنی می توانند دچار روان آشفتگی شوند، اما این اختلال در میان کودکان و سالمندان شایع تر است. در سالمندان، این وضعیت در خانه های سالمندان و بیمارستانها شیوع بیشتری دارد.
درمان بیماری دلیریوم
1) از استفاده از داروهاي خواب آور يا آرام بخش احتراز كنيد. (به جز براي درمان بازگيري الكل يا داروهاي آرام بخش)
2) درصورتي‌كه استفاده از داروهاي ضدروان‌پريشي براي كنترل برآشفتگي لازم باشد. مي‌توان آنها را تجويز كرد (براي مثال هالو پريدول2-1ميلي گرم خوراكي يا تزريقي تا سقف سه باردرروز )
3) به عوارض جانبي داروها (داروهاي با خصوصيت آنتي كولينرژيك وداروهاي ضدپاركينسون موجب ايجاد دليريوم شده يا آن را تشديد مي‌كند) وبه تداخلات دارويي توجه كنيد.
مشاوره با متخصص
ممكن است بستري كردن بيمار به علت آشفتگي يا به علت بيماري طبي منجر به دليريوم لزوم پيداكند. ميزان مرگ ومير همراه با دليريوم قابل توجه است. ممكن است نياز باشد تا بيماران را به منظور تشخيص ودرمان بيماري طبي زمينه در بخش‌هاي مرتبط بستري كرد.
منابع: fullfekr.com – isbio.ir – wikipedia