ترس از مکان‌های بسته یا کلاستروفوبیا چیست؟
کلاستروفوبیا(Claustrophobia) ، ترس از مکان‌های بسته یا تنگناهراسی یکی از اختلالات اضطرابی است. این اختلال روانی یکی از فوبیاهای خاص است که زندگی فردی، خانوادگی، اجتماعی و شغلی فرد را دچار مشکل می‌کند. در ادامه برای آشنایی بیشتر با این بیماری با دلگرم همراه باشید.
تنگناهراسی یا همان کلاستروفوبیا، به ترس از گیر کردن در یک مکان تنگ و راه گریز نداشتن در مکان‌های تنگ گفته می‌شود. تنگناهراسی شدید اغلب به عنوان یک اختلال اضطرابی دیده می‌شود و می‌تواند به وحشت‌زدگی منجر شود. بررسی‌ها نشان می‌دهند که حدود ۵تا ۷درصد از مردم جهان دچار تنگناهراسی هستند ولی تنها درصد کمی از آنها از درمان روان‌پزشکی برخوردار شده‌اند.
برخي افراد که براي اولين بار در يک فضاي بسته دچار حمله اضطرابي مي‌شوند، در آينده اين ترس در آنها شرطي‌سازي مي‌شود و اين باعث مي‌شود تا از همه فضاهاي بسته، ترس و هراس داشته باشند. به عنوان مثال ترس از قرار گرفتن در دستگاه ام آر آی باعث شده تا پژوهشگران موفق به ساخت يک دستگاه ام.آر.آي باز شوند که مي‌توان از بيماران مبتلا به کلاستروفوبيا، بدون نياز به داروي آرام‌بخش و بيهوشي تصويربرداري کرد. بيماران مي‌توانند در طول مدت تصويربرداري يکي از اقوام خود را در کنار داشته باشند تا از ترس آنها هنگام تصويربرداري کاسته شود.
منشاء ژنتیکی کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی
پايه ژنتيکي اين بيماري نيز اثبات شده است؛ به‌طوري که در بستگان درجه اول مبتلايان به اين اختلال، شيوع بيماري سه برابر افراد دیگر است. عموماً پديده يادگيري در فرزندان و پايه ژنتيکي، هر دو مي‌توانند در ابتلا به اين ترس در کودکان مؤثر باشند. اگر کودکي به عنوان تنبيه در حمام يا انباري قرار گيرد و به طور اتفاقي دچار حمله اضطرابي شود ممکن است با پديده شرطي‌سازي، ترس از فضاي بسته براي هميشه در او به وجود آيد. به همين دليل به والدين توصيه مي‌شود براي تنبيه فرزندان اگر مي‌خواهيد آنها را در اتاقي قرار دهيد بهتر است در اتاق را باز بگذاريد و مورد نظارتتان باشد ولي به او بگوييد اجازه ندارد از اتاق خارج شود. البته اين نوع تنبيه بايد موقت و کوتاه‌مدت باشد.
کسانی که دچار کلاستروفوبیا هستند از قرار گرفتن در مکان‌های بسته می‌ترسند. هنگامی که آنها در اتاق‌های کوچک یا قفل شده، مترو، آسانسور، یونیت دندانپزشکی، اتاقک MRI و دیگر جاهای بسته باشند دچار اضطراب و وحشت‌زدگی می‌شوند. این ترس و اضطراب غیرمنطقی است و با موقعیتی که فرد در آن قرار دارد تناسب ندارد. این ترس غیرمنطقی ممکن است تا جایی پیشرفت کند که فرد حتی نتواند درب دستشویی را ببندد و تمایل داشته باشد باز باشد. نشانه‌های کلاستروفوبیا احساس خفگی، عرق کردن، لرزیدن، شکم درد، از دست دادن کنترل و میل به فرار از موقعیت است. ممکن است این اختلال با دیگر اختلالات روانی به ویژه OCD اشتباه گرفته شود پس برای شناسایی و تشخیص این اختلال روانی باید پیش روانشناس رفت و از او کمک خواست.
شیوع کلاستروفوبیا در بین مردان و زنان
از نظر آماری، فوبیا یا هراس، شایع‌ترین اختلال روان‌پزشکی است و در خانم‌ها 2 برابر آقایان است. 15 درصد خانم‌ها و 8-7 درصد آقایان دچار هراس یا فوبیا هستند. میزان شیوع در کودکان حدود 5 درصد و در نوجوانان 13 تا 17 ساله نزدیک به 16 درصد است. این آمار به کشور خاصی ارتباط ندارد و در جهان مصداق دارد. کلاستروفوبیا یا تگناهراسی نیز نسبت به سایر فوبیاها شایع‌تر است. دلیل این نوع فوبیا زیاد بودن موقعیت‌های مرتبط با آن در زندگی عادی است. فرد مبتلا به این فوبیا توانایی ورود به مترو، اتوبوس، آسانسور، ام‌آر‌آی، حمام و حتی اتاق‌های کوچک (چه فردی در آن باشد، چه نباشد) را ندارد و ورود به این فضاها موجب بروز اضطراب شدید در این افراد می‌شود.
علایم بیماری کلاستروفوبیا
-
احساس ترس شدید از گیرافتادن و محدودیت -
ترس شدید از خفه‌شدن -
تمایل شدید به رفتن به مکان‌ها باز -
اضطراب و نگرانی -
احساس تنگی‌نفس -
نفس نفس زدن (تاکی‌پنه) -
تپش‌قلب (پالپیتیشن) -
تعریق -
ضعف
چگونه می توان به فرد دچار کلاستروفوبیا کمک کرد؟
بیرون آوردن فرد از شرایط محرک، بهترین درمان در فاز حاد است. مثلا در لحظه‌ای که فرد در مکان بسته ای دچار ترس شدید می‌شود بیرون آوردن او از محل شلوغی موثرترین اقدام است. اطرافیان باید توجه داشته باشند که در فاز حاد تجمع در اطراف فرد، تشدید‌کننده علایم است.
چرا دچار فوبیا می‌شویم؟
در مورد نحوه ایجاد فوبیا نظریه‌های مختلفی وجود دارد. مجموعه‌ای از عوامل محیطی (مثل محافظت افراطی والدین، از دست دادن والدین یا جدایی از آنها، بدرفتاری جسمی یا در مواردی رویارویی آسیب‌رسان با موقعیتی هراسناک) و ژنتیکی و مزاجی (مثل هیجان‌پذیری منفی) می‌تواند باعث بروز فوبیا شود.
محرک های تنگناهراسی
شرایط زیر می‌تواند شروع‌کننده تنگناهراسی در کودکان یا بالغین باشد.
-
گیر افتادن در یک اتاق بسته بدون هیچ راه فراری -
افتادن در آب برای کسی که شناکردن را بلد نیست. -
گم‌شدن کودک در یک جمعیت خیلی شلوغ -
اتاق‌های کوچک -
اتاق قفل شده -
مترو -
آسانسور -
جمعیت شلوغ -
نشستن در یونیت دندانپزشکی -
اتاقک تصویربردادی MRI -
زندان
چند نکته تکمیلی درباره فوبیا
1- درست است که در کل فوبیا در خانم‌ها شایع‌تر است اما این مساله به نوع فوبیا هم بستگی دارد. به این معنی که هراس از حیوانات، بلایای طبیعی و هراس‌های موقعیتی در خانم‌ها شایع‌تر اما هراس از خون، تزریق و جراحت در 2 جنس برابر است.
2- هراس در اکثر موارد در کودکی و قبل از 10 سالگی شروع می‌شود. سن متوسط شروع آن بین 7 تا 11 سالگی است.
3- هراس‌های موقعیتی مثل هراس از آسانسور، هواپیما و فضای بسته اغلب نسبت به هراس از حیوانات، خون و جراحت، در سن بالاتری ایجاد می‌شوند.
4- واکنش جسمانی فرد به هراس، به نوع فوبیای او بستگی دارد. به این معنا که افرادی که از حیوانات یا موقعیت‌های خاص هراس دارند، هنگام مواجهه، دچار برانگیختگی سیستم سمپاتیک می‌شوند و با افزایش ضربان قلب و فشار خون واکنش نشان می‌دهند اما در افرادی که فوبیای خون و جراحت دارند، بدن دقیقا برعکس واکنش نشان می‌دهد و دچار غش یا واکنش نزدیک به غش می‌شود که به دنبال کاهش فشار خون و ضربان قلب ایجاد می‌شود.
5- هنگامی که می‌خواهیم تشخیص هراس را برای کودکی مطرح کنیم، حتما باید به سن رشدی او و اینکه آن ترس برای آن سن طبیعی تلقی می‌شود یا نه و میزان تاثیری که بر عملکرد او دارد و مدت تداوم ترس و اضطراب توجه کرد.
6- در کودکان ممکن است به جای علائم روتین اضطراب، هنگام هراس با علائمی مثل قشقرق راه انداختن، گریه، میخکوب شدن و چسبیدن به دیگران مواجه شویم.
7- یکی از ملاک‌های تشخیصی فوبیا این است که فرد در مواجهه با شیء یا موقعیت خاصی که نسبت به آن هراس دارد، هر بار به همان شدت واکنش نشان دهد و این موضوع حداقل 6 ماه پیدا کند.
درمان کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی
اولین اقدام در جلوگیری از بروز نشانه‌ها پرهیز از قرار گرفتن در مکان‌هایی است که برای بیمار رعب آور است و باعث شروع حمله فوبیا می‌شود. برای مثال بیرون آوردن از محل شلوغی و تراکم جمعیت. در فاز حاد، تجمع در اطراف فرد تشدید کننده علایم است.
در مرحله بعد برای درمان بیماری لازم است به روانشناس مراجعه کرد. درمان ترس از فضاهای بسته از طریق دارودرمانی، روان‌درمانی (حساسیت‌زدایی منظم، غرقه‌سازی، سرمشق‌گیری و تنش کاربردی)، هیپنوتیزم و خانواده‌درمانی امکان‌پذیر است.
درمان با داروهای ضداضطراب مانند بنزودیازپین‌ها، بتا بلاکرها و مهارکننده‌های مونو آمینو اکسیداز و سایر داروها مانند بوسپیرون امکان پذیر است. همچنین می‌توان از نوروفیدبک و بیوفیدبک نیز در درمان غیردارویی هراس به عنوان روش مکمل دارودرمانی یا در موارد مقاوم به درمان دارویی استفاده کرد.
یکی از روش‌های درمان مواجهه سازی فرد با هراس خود از مکان‌های بسته است که با شرطی سازی متقابل همراه خواهد شد. به این شکل که تصور و افکار مربوط به هراس فرد با تکنیک‌های آرام سازی عضلانی همراه خواهد شد. این درمان با استفاده از تصویر ذهنی و انجام گام به گام تمرین‌های خاص، فرد مبتلا را کمک خواهد کرد تا بر این هراس خود غلبه کند.
با این حال، بیرون آوردن فرد از شرایط محرک بهترین درمان است. برای مثال بیرون آوردن از محل شلوغی و تراکم جمعیت. در فاز حاد تجمع در اطراف فرد تشدید کننده علایم است. درمان مواجهه سازی یا غرقه سازی، برای درمان تنگنا هراسی می تواند مفید باشد. به این شکل که فرد را در موقعیت استرس و هراس قرار می دهند و برای ماندن در آن موقعیت مورد نظر به فرد فشار وارد می کنند تا زمانی که حمله اضطراب از بین برود. اما خوشبختانه این هراس قابل درمان است و رفتار درمانی شناختی با استفاده از تصویر ذهنی و انجام گام به گام تمرین های خاص، فرد مبتلا را کمک خواهد کرد تا بر این هراس خود غلبه کند.
غرقه سازی یکی از روش‌های این درمان است که جهت مواجهه سازی خود با هراس خود از مکان‌های بسته که با شرطی سازی متقابل همراه خواهد شد. به این شکل که تصور و افکار مربوط به هراس فرد با تکنیک های آرام سازی عضلانی همراه خواهد شد. البته بعضی از درمان های روانشناختی با دارو درمانی همراه هستند.
همچنین برنامه ریزی عصبی-کلامی و هیپنوتیزم درمانی نیز از راه های دیگر از بین بردن هراس مکان های بسته هستند.در این نوع درمان از پنج حس اصلی برای تنظیم افکار و رفتار استفاده می شود و در هیپنوتیزم که دسترسی به ناخودآگاه افراد آسان تر می شود به وسیله تلقین و القاء واکنش به مکان های بسته و محدود کمتر خواهد شد. برای افرادی که به هراس شدید و بیمارگونه از احساس تنگنا و نداشتن راه فرار در محیط های بسته مبتلا نیستند ممکن است که قابل درک و فهم نباشد که یک مکان در بسته چقدر هراسناک و وحشتناک است.
در این رابطه بخوانید:
علت بیماری آگروفوبیا (ترس از مکان های شلوغ) چیست؟
همه چیز درباره ی فوبیا
روش رفع ترس از آسانسور،فوبیای آسانسور را چگونه درمان کنیم؟
گردآوری توسط بخش سلامت
مجله دلگرم