حقایقی جالب در رابطه با منظومه شمسی
منظومه شمسی ما نمونه‌ای بسیار جذاب از پیشرفت فوق العاده سریع نجوم مدرن است و نمونه های جالبی را از مهمترین پارامترهای فیزیکی بدست می دهد. ساخت رصدخانه ها ما این امکان را می دهد که به بخشی از پرسش های مهمی که مدت هاست در رابطه با پیدایش منظومه شمسی، شناخت لایه های بالایی جو سیاره ها، فیزیک غول های گازی و یخی و همچنین تاریخچه پیچیده دینامیکی سیارک ها و اجرام کمربند کوییپر مطرح است پاسخ دهیم.
نجوم و دنیای پیچیده آن برای اغلب افراد جالب توجه بوده است و هواره سعی می‌کنند از دنیای پیرامونی اطلاعات بیشتری به دست آوردند و این در حالی است که اغلب از حقایق مربوط به منظومه شمسی که به نوعی محل سکونت همه ماست غافل هستند.
منظومه شمسی تا جایی گسترش می‌یابد که دیگر تحت تأثیر خورشید (نفوذ نور خورشید، گرانش خورشیدی، میدان مغناطیسی خورشید و باد خورشیدی) نباشد. هر چه قدر از خورشید دور می‌شویم، نور آن کمتر می‌شود؛ اما هیچ مرزی وجود ندارد که در آن نور خورشید نفوذ نداشته‌باشد یا در آن‌جا ضعیف‌تر شود. گرانش خورشیدی هم مانند نور آن حد و مرزی ندارد و هر چه قدر از خورشید دور می‌شویم، گرانش آن ضعیف‌تر می‌شود.
منظومه شمسی در نگاهی کلی‌تر جزئی از کهکشان راه شیری محسوب می‌شود مانند سایر سیارات و اجرام آسمانی راز و رمز‌هایی دارد که اغلب زمینیان از آن غافل هستند و در ادامه بخشی از این واقعیات که شاید کمتر فردی از ان آگاه باشد، مرور می‌کنیم.
منظومه شمسی چیست؟
در یک نگاه جامع، منظومه شمسی ما بخش بسیار کوچکی از کهکشان ما را دربرمی گیرد که اتفاقاً خودش هم کهکشان نسبتاً معمولی ای است. با این وجود وقتی با دید یک سیستم پیوسته سیاره ای به آن نگاه کنیم، با نمونه های موجود در آن می توان بر روی تعدادی از پارامترهای بسیار مهم فیزیکی قید گذاشت.
این از آن روست که منظومه شمسی حاوی اجرامی است که متشکل از موادی هستند که از ابتدای شکل گیری خورشید تا کنون به نسبت دست نخورده باقی مانده اند. البته تعداد زیادی از اجرام هم وجود دارند که از ابتدای پیدایششان تا کنون تحول زیادی هم داشته اند و این روند هنوز هم ادامه دارد.
برخی از اعضای این منظومه تحت تشعشعات قوی خورشید قرار دارند در حالیکه این تابش به جمع دیگری از اعضای این سیستم تقریباً اصلا نمی رسد. خیلی از اجرام تحت تأثیر اعضای دیگر سیستم هستند اما تعداد زیادی هم تنها از خورشید اثر می پذیرند.
پرسش های بسیاری درباره منظومه شمسی وجود دارند به عنوان مثال آیا منظومه شمسی ما یک منظومه معمولی در میان میلیاردها منظومه ستاره ای دیگر در کهکشان خودمان است یا اینکه دارای مشخصات منحصر به فردی است؟ یکی از مطالب جالب در مقوله مطالعات منظومه شمسی وضعیت دینامیکی و تحول سیارات است که با وجود اینکه سال هاست دانشمندان در حال مطالعه بر روی آن هستند، هنوز یک مدل توضیحی با پشتیبانی گسترده و قابل اعتماد برای آن ارائه نشده است.
مدلی که در حال حاضر بیشترین مقبولیت را دارد مدل (نیس) است که البته متخصصان پیدایش و تحول سیارات ایرادهای مهمی را به آن وارد می دانند خصوصاً در رابطه با قمرهای سیارات غول و اجرام کمربند کویپر.
یکی از عناصر کلیدی مدل نیس تصور یک پیکربندی فشرده برای پراکنده کردن ابتدایی دیسک است و همین طور در سالها بعد مهاجرت سیارات بزرگ به سمت بیرون منظومه شمسی تا اینکه در نهایت به محل فعلی شان برسند.
موارد خواندنی و جالب در رابطه با منظومه شمسی
نزدیکترین سیارات نسبت به خورشید در منظومه شمسی
برخلاف تصور بسیاری از افراد عطارد داغ‌ترین سیاره نزدیک به خورشید نیست بسیاری از مردم تصور می‌کنند که این سیاره نزدیکترین سیاره به خورشید است در حالیکه این سیاره کمتر از نصف فاصله زمین با خورشید فاصله دارد.
این یک راز نیست بنابراین معلوم نیست چرا مردم تصور می‌کنند که عطارد گرمترین سیاره نسبت به خورشید است در حالی که می‌دانیم ونوس دومین سیاره دور از خورشید است و به طور متوسط ۳۰ میلیون مایل معادل ۴۸ میلیون کیلومتر دورتر از خورشید نسبت به عطارد قرار دارد.
فرض بر این است که ونوس سردتر از عطارد باشد، اما معمولا فرضیه‌ها خطرناک هستند؛ چراکه عطارد هیچ پوششی برای جلوگیری از گرمای خورشید ندارد در حالیکه ونوس شامل یک اتمسفر ضخیم است که صد برابر ضخیم‌تر از اتمسفر زمین اندازه گیری شده است.
به طور خود به خودی بخشی از انرژی خورشید به فرد فضا منتقل می‌شود و در نتیجه دمای کلی سیاره‌ها افزایش پیدا می‌کند، اما علاوه بر ضخامت گاز کربن دی اکسید به عنوان یک گاز گلخانه‌ای قوی تشکیل شده است که به طور آزادانه اجازه می‌دهد انرژی خورشیدی جذب و با طول موجی بلندتر و به طور گرما انرژی آن آزاد شود؛ به این ترتیب دمای سیاره بسیار بالاتر از حد انتظار افزایش پیدا می‌کند و به همین جهت می‌توان آن را داغ‌ترین سیاره برشمرد.
در واقع دمای متوسط سیاره ونوس حدود ۸۷۵ درجه فارنهایت است که به اندازه کافی دمای بالایی محسوب می‌شود و حتی می‌تواند دمای ذوب باشد اما حداکثر دمای عطارد سیاره نزدیک به خورشید حدود ۸۰۰ درجه فارنهایت در نظر گرفته شده است.
علاوه بر این موضوع کاهش جذب باعث می‌شود تا دمای سطح عطارد در مناطق مختلف این سیاره صد‌ها درجه متفاوت باشد در حالیکه پوسته ضخیم از دی اکسید کربن دمای سطح ونوس را ثابت نگه می‌دارد و دما در تمامی مناطق این سیاره به صورت یکسان اندازه گیری می‌شود.
قطر سیاره پلوتو در منظومه شمسی کمتر از کشور آمریکاست
بر اساس اندازه گیری‌های انجام شده قطر سیاره پلوتو از آمریکا هم کمتر است و بیشترین فاصله در ایالات متحده آمریکا از شمال کالیفرنیا تا مین حدود ۲۹۰۰ مایل اندازه گیری شده است در حالیکه قطر پلوتو ١۴٣٧ مایل است که این قطر کمتر از نصف پهنای آمریکاست. این ابعاد کمتر از ابعاد اغلب سیارات است و به همین دلیل در سال ۲۰۰۶ اتحادیه بین المللی تغییر وضعیت پلوتو به سیاره کوتوله را اعلام کرد.
ناشناخته‌هایی از سیارک‌های منظومه شمسی
در اغلب فیلم‌های علمی-تخیلی سیارک‌ها به عنوان مزاحمانی برای فضاپیما‌ها هستند و این در حالی است که در واقعیت فقط برای سیاره مریخ و مشتری کمربند سیارکی شناخته شده است و گرچه در آن ده‌ها هزار سیارک وجود دارد، اما آنها به اندازه کافی گسترده شده اند و احتمال برخورد با آنها بسیار کم است در حقیقت فضاپیما باید به طور عمدی و به دقت به سمت سیارک‌ها هدایت شود تا امکان برخورد وجود داشته باشد با توجه به این شرایط فضانوردان هرگز روی سیارک‌ها قرار نمی‌گیرند.
آب در نقش ماگمای آتشفشانی
آتشفشان زمانی شکل می‌گیرد که یک مخزن زیرزمینی از مواد معدنی یا گاز یا مایع داغ شده بر سطح سیاره فوران کند؛ ترکیب دقیق مواد معدنی به شدت متفاوت است، اما اغلب در زمین آتشفشان‌ها از عناصری همچون سیلیسیم، آهن، منیزیم، سدیم و مواد معدنی دیگر تشکیل می‌شوند؛ در این میان به نظر می‌رسد آتشفشان ژوپیتر بیشتر شامل گوگرد و اکسید گوگرد باشد.
در سیاره زحل و تریتون آب یخ زده در محفظه سیارات وجود دارد و با توجه به اینکه آب در هنگام یخ زدن افزایش حجم دارد باعث فشار عظیمی به سطح سیارات می‌شود بنابراین یخ فوران می‌کند و به شکل سنگ‌های مذاب این بار آب از لا به لای سیارات به سطح آن نفوذ پیدا می‌کند.
وجود عناصر کمیاب در کره زمین
تقریبا همه چیز در زمین یک عنصر نادر محسوب می‌شود؛ ترکیب عنصری سیاره زمین بیشتر آهن، اکسیژن، سیلیکون، منیزیم، گوگرد، نیکل، کلسیم، سدیم و آلومینیم است؛ در حالی که این عناصر در مکان‌های مختلف سراسر جهان شناسایی شده اند اما باز هم آنها صرفا عناصر کمیاب هستند که به شدت تحت تأثیر فراوانی بسیار بالای هیدروژن و هلیوم قرار دارند؛ با وجود این باز هم زمین به طور عمده از عناصر نادر تشکیل شده است.
شباهت های مریخ با کره زمین
سنگ‌های مریخ روی زمین وجود دارد (و ما آنها را اینجا آوردیم)؛ تجزیه و تحلیل شیمیایی از شهاب سنگ‌های یافت شده در قطب جنوب، صحرا و در جا‌های دیگر به وسیله روش‌های مختلف نشان داده شده است که این سنگ ها روی مریخ ایجاد شده است.
برای مثال، برخی از آنها حاوی گازی هستند که از نظر شیمیایی به جو مریخ شبیه است؛ این شهاب سنگ ممکن است به دور از مریخ به دلیل وجود شهاب سنگ بزرگتر یا سیارک در مریخ منفجر شده یا با فوران آتشفشانی همراه بوده است.
داخل خورشید زندگی می‌کنیم
بنا بر شواهد به دست آمده قطعا در داخل خورشید زندگی می‌کنیم؛ اما جو خورشید در زمین نزول نمی‌کند. صبحدم در مشتری، زحل، اورانوس و حتی نپتون دور از خورشید مشاهده شده است؛ در واقع، فضای خورشیدی بیرونی، که به نام هلیوسفر نامیده می‌شود، حداقل ۱۰۰ AU را گسترش می‌دهد.
این نزدیک به ۱۰ میلیارد مایل (۱۶ میلیارد کیلومتر) است؛ در واقع جو به علت حرکت خورشید در فضا، با«دّم»که از ده‌ها تا صد‌ها میلیارد مایل به سمت پایین عبور می‌کند، شکل می‌گیرد.
بزرگترین سیاره منظومه شمسی
مشتری دارای بزرگترین اقیانوس نسبت به هر سیاره است که البته از هیدروژن فلزی تشکیل شده است؛ علاوه بر آن این سیاره سرد پنج برابر دورتر از خورشید نسبت به زمین، مشتری است و در مقایسه با سیاره ما، سطوح بالاتری از هیدروژن و هلیوم را در ساختار خود دارد.
با توجه به جرم و ترکیب شیمیایی سیاره، فشار به نقطه‌ای می‌رسد که هیدروژن باید به مایع تبدیل شود در واقع باید یک اقیانوس عمیق سیاره‌ای از هیدروژن مایع وجود داشته باشد.
مدل‌های کامپیوتری نشان می‌دهد که تنها این بزرگترین اقیانوس، بزرگترین اقیانوس شناخته شده در منظومه شمسی است که حدود ۲۵ هزار مایل عمق دارد.
خواندنی هایی در رابطه با منظومه شمسی
خورشید و سیاره‌های اطرافش همیشه پر از جذابیت و شگفتی است. مثلاً اینکه رد پای اولین انسانی که به ماه سفر کرده تقریبا هیچ وقت از بین نمی‌رود، یا اینکه این کره ظاهراً درخشان که روزی بخشی از زمین ما بوده است، سردترین نقطه منظومه شمسی را در خود دارد.
سکوت مطلق در فضا
علی‌رغم انفجارهای عظیم در فضا و برخورد اجسام غول‌آسا به یکدیگر، فضا در سکوت مطلق است. صدا به‌وسیله ذرات ماده موجود در هوا جابه‌جا می‌شود. اما به دلیل اینکه در فضا هیچ نوع ماده‌ای (مثلاً گاز) وجود ندارد و به‌اصطلاح حالت خلأ در آن وجود دارد، صدا هم جابه‌جا نمی‌شود.
درنتیجه نه فضانوردان صدای یکدیگر را می‌شنوند، نه صدای برخورد و انفجار اجسام به گوش کسی می‌رسد. اما ناسا در حال تلاش است تا صدای سیارات را شبیه‌سازی کنند.
امکان زندگی در مریخ
مریخ تنها سیاره منظومه شمسی است که احتمال حیات در آن وجود دارد. ناسا تمرکز ویژه‌ای بر این مسئله دارد و اخیراً هم فسیل‌هایی از موجودات زنده میکروسکوپی در مریخ پیدا کرده است. تحقیقات نشان می‌دهد که حیات میکروسکپی در مریخ وجود داشته، اما به دلایلی از بین رفته است. اما همچنان فرض وجود حیات در قسمت‌های دیگر این سیاره وجود دارد.
برای این کار محققان در حال بررسی قدیمی‌ترین شکل حیات بر روی زمین هستند. محققان با برسی فسیل‌های میکروسکپی باستانی در زمین تلاش می‌کنند تا آمادگی و دانش بیشتری برای کشف شواهد حیات در مریخ پیدا و در کاوش سال 2020 بتوانند با آمادگی بیشتری شواهد حیات در مریخ را بررسی کنند.
ردپایی ابدی در ماه
کره ماه هیچ جو و اتمسفری ندارد و تمام آب‌های سطح آن یخ زده است. درنتیجه هیچ باد یا آبی جریان ندارد که ردپای فضانوردان را از بین ببرد.
سردترین جای منظومه شمسی
شاید فکر کنید که سردترین نقطه منظومه شمسی سیاره پلوتون است اما بعضی تحقیقات نشان می‌دهد که یکی از حفره‌های ماه می‌تواند سردترین نقطه در منظومه شمسی باشد. دمای این حفره حدود 240- درجه سانتی‌گراد است. این حفره ماه وقت رنگ خورشید را به خود نمی‌بیند و به همین خاطر سردترین یخچالی است که در منظومه شمسی وجود دارد.
یک روز در زهره، یک سال در زمین
سیاره زهره چرخش بسیار آرامی دارد. هرروز در زهره 117 روز زمین طول می‌کشد. سرعت چرخ زهره به دور خودش به حدی آرام است که اگر بر روی سطح زهره باشید 117 روز زمینی طول می‌کشد تا یک روز تمام شود. اما سرعت گردش این سیاره به دور خورشید 225 روز زمین است. درحالی‌که زمین 365 روز طول می‌کشید که به دور خورشید بچرخد.
ماه بخشی از زمین بوده است
بعضی دانشمندان معتقدند که وقتی زمین سیاره‌ای جوان بود، سیاره‌ای بزرگ در اندازه‌های مریخ به آن برخورد کرد و درنتیجه یک قطعه از زمین جدا شد. این قطعه به دلیل وجود جاذبه شروع به گردش به دور زمین کرد و همین گردش مداوم موجب شد تا شکل کروی به خود بگیرد و تبدیل به ماهی که ما امروز می‌شناسیم شود.
آتشفشانی 3 برابر قله اورست
بلندترین قله در بین تمام سیاراتی که می‌شناسیم، متعلق به مریخ است. بر روی این قله آتشفشانی قرار دارد که بلندی آن 22 کیلومتر و قطر دهانه آن ۸٦ کیلومتر و پهنای پایه آن حدود 550 کیلومتر است. این آتشفشان بزرگترین آتشفشان منظومه شمسی است. تعداد آتش‌فشان‌های موجود در مریخ بسیار بیشتر از زمین است.
بزرگترین دره منظومه شمسی
مریخ علاوه برداشتن بلندترین قله آتشفشانی منظومه شمسی، صاحب بزرگترین دره منظومه شمسی هم هست. این دره حدود 3 هزار کیلومتر طول و 600 کیلومتر عرض دارد و عمق آن حدود 8 کیلومتر است.
این در حالی است که بزرگترین دره زمین در ایالت آریزونا 30 کیلومتر عرض و 800 کیلومتر طول و حدود 2 کیلومتر عمق دارد. فرضیه‌هایی وجود دارد که منشأ شکل‌گیری این دره عظیم را سیلاب‌های بزرگ روی مریخ می‌دانند که میلیون سال قبل چنین دره‌ای را پدید آورده‌اند.
بیشتر بخوانید:
۱۰ حقیقت جالب درباره جواهر منظومه شمسی
کشف ۳ سیاره در نزدیکی منظومه شمسی توسط ناسا
ترسناک ترین سیاره های منظومه شمسی
