این مجموعه باید به عنوان یک مجموعه و البته فقط بخشی از اسنادی دیده شود که دولت های یازدهم و دوازدهم در یکی از نمادین ترین دستاوردهای رویکرد “گفتگو و تعامل سازنده با جهان” به ارث برده اند. امروز ، از آنجا که ناکامی رسوایی دولت ترامپ در تضعیف بارزترین پایه های ثبات جهانی از توافق نامه های بین المللی مشهود است ، دولت دوازدهم سرانجام مسئولیت موفقیت نهایی مذاکرات از سرگیری برجام را با خونریزی و سکوت برای مدت طولانی به عهده می گیرد. فلسفه و ایده اساسی رویکرد “تعامل سازنده با جهان” را به عنوان نیروی محرکه سیاست خارجی طی هشت سال گذشته بخوانید.
حافظه ملی ما به ما یادآوری می کند که از نخستین تماس های ایران و غرب ، به ویژه در دوران جنجال مشروطه ، جامعه ایرانی ، روشنفکران و سیاستمداران بسته به زندگی سیاسی و اجتماعی و سیاسی خود از سه طریق یکدیگر را مخاطب قرار داده اند. از یک سو ، برخی معتقد بودند که ایران با برخورداری از عالی ترین قدرت فنی ، اقتصادی و نظامی غرب نمی تواند با آن مخالفت کند و برای محافظت از هویت ، وجود و ارزش های خود چاره ای جز انزوا و عقب نشینی ندارد. از همه مظاهر به دنبال غرب باشید.
در طرف دیگر کسانی بودند که این تسلط علمی و نظامی را به رسمیت می شناختند ، اما رمز بقا و توسعه ایران را در تلفیق مطلق و جذب هویت ملی در نظام فکری و فلسفی غرب جستجو می کردند. – این نظریه از ابتدای دولت مدرن در ایران به فلسفه قدرت تبدیل شد و تا انقلاب اسلامی 1978 ادامه داشت. گروه سوم – به ویژه پس از ظهور جنبش های مارکسیستی در اروپا در قرن نوزدهم و سپس گسترش جهانی آن پس از انقلاب اکتبر روسیه در دهه دوم قرن بیستم – متشکل از کسانی است که اکسیر هویت و سلطه بر غرب سرمایه داری را دارند.آنها آن را در قالب ایجاد سیستم های سوسیالیستی و مبارزه بی امان برای نابودی سیستم غرب دیدند.
این سه رویکرد تا پایان قرن بیستم نه تنها در جامعه ایران بلکه در سراسر جهان الگوها و نمونه های آنها را یافته و تکرار کرده است. در بحبوحه این درگیری ، انقلاب اسلامی و امام راحل در جبهه آن پنجره چهارمی را باز کردند که قبلاً مورد غفلت واقع شده بود. راه چهارم ترکیبی شگفت آور از تصورات از هویت ملی و مذهبی بود ، اما گشودگی به جلوه های متمایز تمدن علمی غرب بود. امام خمینی این عقیده را رد كرد كه منافع غرب مستلزم خودباختگی است.
راه چهارم انقلاب اسلامی با داشتن اعتماد به نفس گریز ناپذیر و اجتناب از خود در برابر قدرتهای بزرگ غرب و شرق ، اولین گام مهم در موقعیت ایران در سلسله مراتب جهانی بود ، ضمن بهره مندی از همه مزایای سیستم مالی و حقوقی بین المللی. طی چهار دهه گذشته ، البته سه مسیر ناموفق قبلی ، زندگی خود را – البته ضعیف – ادامه داده اند و در دامنه وسیعی از افراط به ضرر مردم و منافع ملی انجام شده است.
دولت یازدهم با همان اصول ناب اعتماد به نفس الهام گرفته و مورد استناد قرار گرفت و از شرایط بین المللی نوآورانه ای که در دولت قبلی وجود داشت به دلیل درک شرورانه از جهت واقعی انقلاب ، از یک سو و ناآگاهی از پیچیدگی های زندگی وابسته از طرف دیگر ، ایران را از دنیای خارج منزوی کرده و مردم ایران را از آنچه شایسته آن است محروم می کند. وی تصمیم گرفت شعار و سیاست خود را به همان راه آهن برگرداند که بالاترین ارزشهای انقلاب در زمان حیات امام راحل و تحت چارچوب نظری قدرت بود. مقام معظم رهبری به این فکر کرده اند.
با نگاهی به مباحث نظری و تجربیات 40 سال گذشته ، به نظر می رسد اگر می خواهیم کشوری با نفوذ در دنیا باشیم و به راحتی مورد حمله و تحریم قرار نگیریم و فشار برای منزوی کردن ایران به شکست منجر شود ، باید رویکرد چهارمی را اتخاذ کنیم که در آن تعامل مناسب است. با افزایش قدرت ملی با دنیا همراه باشید. تجربه تحقیقاتی ما نشان می دهد که هیچ کشوری در دهه گذشته نتوانسته است به توسعه مناسب دست یابد مگر اینکه به اقتصاد جهانی و ساختارهای حاکمیتی ، به ویژه اقتصاد داخلی ، برای بهره مندی از منافع اقتصادی جهانی دسترسی داشته باشد.
البته ، لازمه آنچه چهارمین بار را به یک کشور سرزنده و پررونق برای رفاه و موفقیت تبدیل می کند ، حضور در یک اقتصاد جهانی همراه با دموکراسی و ایجاد زمینه ای برای خلاقیت و نوآوری و ساختن یک اقتصاد قوی در داخل کشور است.
دولت های یازدهم و دوازدهم چنین تلاش هایی انجام دادند و امروز ، در پایان دولت ، می توان قضاوت کرد که آنها چقدر ناموفق یا موفق بودند. در این تصمیم نمی توان فراموش کرد که در این مسیر دشوار ، یک فاجعه تاریخی با دوره 4 ساله دونالد ترامپ ، که حتی در جامعه آمریکا گاهی اوقات ، تأثیرات عملی و دیدگاه های او با هیتلر و تخریب او علیه دموکراسی و توسعه در قلب اروپا با قیاس ، قدرت و تمرکز قابل توجهی را از دولت و سیاست های توسعه دولت گرفته است. اما این مکث کوتاه اما مخرب نمی تواند و نباید اعتبار و اصالت بار چهارم را به عنوان تنها راه پیش روی ما برای دستیابی به آینده ای بهتر ، مستقل و مرفه تضعیف کند.
با وجود این پدیده ویرانگر در صحنه بین الملل ، دولت های یازدهم و دوازدهم در مسیر احیای راه چهارم که مربوط به رفاه اجتماعی و آزادی داخلی و اقتصادی پایدار با تعامل با جهان است ، قدم برمی دارند. البته این رویکرد محدود به دولت های یازدهم و دوازدهم نیست و امروز نیز نباید با جابجایی دولت ها مهر و موم شود. تفاوتی بین جوامع خودپایدار و مترقی وجود دارد. این مسیر انقلابی است که ما چهار دهه پیش آغاز کردیم و اکنون ادامه آن می تواند هم هویت ملی و استقلال را حفظ کند و هم روند توسعه کشور و مسیر اجتماعی را حفظ کند.
27215