معرفی درخت کاکائو و انواع آن

کاشت و نگهداری از درخت کاکائو

کاکائو درختی است از تیره پنیرکیان که ارتفاعش بین ۴ تا ۱۰ متراست و برگهایش ساده و متقابل و گلهایش منظم و کوچک و قرمز رنگ در همه فصول وجود دارد. میوه‌ شاسته و زرد رنگ است و به اندازه یک خیار محتوی ۲۵ تا ۴۵ دانه است. میوه‌های این گیاه را پس از چیدن انبار می‌کنند تا بپوسد و پس از آن دانه‌ها را جمع‌آوری می‌کنند و به مصرف می‌ رسانند که از آن پودر کاکائو تهیه می‌شود.

دانه این گیاه تقویت کننده قلب است و به علاوه محتوی مقدار زیادی ازنه و چربی است از کاکائو شکلات نیز تهیه می‌کنند. درخت کاکائو در منطقه حائل بین عرض جغرافیائی ۱۰ تا ۲۰ درجه در شمال و جنوب خط استوا می روید. گاه به این منطقه کمربند کاکائویی نیز گفته می شود. درخت کاکائو اغلب زیر سایه درختان بزرگتر رشد می کند. میوه های درخت کاکائو حدوداً ۳۰ سانتی متر طول دارند. رنگ میوه ممکن است زرد مایل به قهوه ای یا ارغوانی باشد. هر میوه بین ۲۰ تا ۴۰ دانه دارد که داخل یک بافت گوشتی صورتی ترش و شیرین کنار هم قرار می گیرند.

امروزه در بسیار از نقاط دنیا درخت کاکائو کشت داده می شود، اما عمده ترین تولیدکنندگان کاکائو در جهان ساحل عاج، غنا، اندونزی، نیجریه، برزیل، کامرون،اکوادور،ایران،ترکیه،روسیه،افغانستان، جمهوری دومنیکن و پاپوآ گینه نو هستند. برخی دیگر کشورهای تولید کننده در مقیاس کوچکتر عبارتند از ماداگاسکار، مالزی، مکزیک، برخی از کشورهای جزیره ای حوزه کارائیب مثل گرانادا و کوبا و بالاخره تعدادی از جزایر اقیانوس آرام مثل ساموآ…

شکل ظاهری درخت کاکائو

درخت کاکائو، درختی کوچک به طول ۴ تا ۸ متر است. این درخت همیشه سبز و از خانواده پنیرکیان و بومی نواحی گرمسیر آمریکای جنوبی و مرکزی می باشد. قسمت قابل استفاده این گیاه، بذرهای آن است که داخل غلاف هایی قرار گرفته و پس از فرآوری به صورت پودر کاکائو یا شکلات به بازار عرضه می گردد.

کاکائو، به دانه های چرب تخمیر شده و خشک شده درخت کاکائو اطلاق می شود. این گیاه از نظر خواص و خصوصیات، به قهوه شباهت دارد.

تقریباً ۴۰ درصد از کاکائوی تولید شده در سراسر جهان را سه ناحیه ی ساحل عاج، غنا و اندونزی تولید می کنند. ولی کشورهای هلند و ایالات متحده آمریکا بیشترین تولید فراورده های کاکائو را بر عهده دارند.

خصوصیات گیاه شناسی درخت کاکائو

درخت کاکائو، درختی همیشه سبز به ارتفاع ۴ تا ۸ متر و از خانواده Malvaceae (پنیرکیان) می باشد. برگ های این گیاه، متناوب، یکپارچه، بدون لُب، به طول ۱۰ تا ۴۰ سانتیمتر و پهنای ۵ تا ۲۰ سانتی متر است. گل های درخت بصورت خوشه هایی روی تنه اصلی یا شاخه های فصل های قبل تشکیل می شود. این گل ها کوچک و به قطر ۱ تا ۲ سانتیمتر و دارای کاسه گل صورتی رنگی هستند. درحالیکه بیشتر گل های درختان مختلف توسط زنبور یا پروانه ها گرده افشانی می کنند، گل های درخت کاکائو توسط یک سری حشرات کوچک بال به نام Forcipomyia گرده افشانی انجام می دهند. میوه این گیاه که بصورت غلاف است، ۱۵ تا ۳۰ سانتیمتر طول و ۸ تا ۱۰ سانتیمتر عرض دارد. غلاف های رسیده، زردرنگ یا نارنجی رنگ می باشند و حدود ۵۰۰ گرم نیز وزن دارند. هر غلاف حاوی ۲۰ تا ۶۰ بذر می باشد.

کاشت و نگهداری از درخت کاکائو

درخت کاکائو نوعی گیاه همیشه سبز گرمسیری است که همواره شکوفه می دهد و تقریباً تا ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ فوت (تقریباً ۶ تا ۹ متر) رشد می کند. در زمان های قدیم، کاکائو را غذای خدایان به شمار می آوردند.

این گیاه باید در سایه قرار گیرد، از وزش باد باید آن را محافظت نمود و همچنین به خاکی که خلل و فرج کافی داشته و پر منفذ باشد نیاز دارد. البته درخت کاکائو در زمین های پست مرطوب رشد نمی کند.

گلهای این گیاه صورتی رنگ بوده و میوه آن به طرز نامعمولی، مستقیماً از قسمت تنه ی درخت یا شاخه های اصلی رشد می کند. میوه کاکائو غلاف دار است و شکل بلوطی است که اندازه ی آن دراز تر شده، به رنگ زرد مایل به قرمز یا زرد مایل به بنفش می باشد و وقتی کاملاً می رسد، تقریباً یک پوند (نیم کیلو گرم) وزن دارد.

این گیاه ۴ تا ۵ سال پس از کاشت، شروع به میوه دهی می کند. زمانی که گیاه کاکائو به سن محصول دهی رسید، سالانه ۶٠٠٠ شکوفه می دهد، اما تنها ۲۰ غلاف تولید می نماید.

فرآیند رشد میوه درخت کاکائو

رنگ میوه رسیده کاکائو طیف وسیعی از زرد-قهوه ای تا قرمز را در بر می گیرد. بسته به نوع میوه، ۸-۴ ماه طول میکشد تا میوه برسد. هر میوه شامل چیزی حدود ۳۰ دانه بیضی شکل است که با ماده خمیر مانند ترش و شیرینی پوشیده شده است. اگر یک دانه کاکائوی تازه را گاز بزنید، اصلا نمیتوانید باور کنید که پشت این مزه ترش و تلخ، عطر بی نظیر و مزه عالی شکلات نهفته باشد. زیرا تا رسیدن به این محصول لوکس و گران قیمت راه زیادی باید طی شود.

میوه و دانه های کاکائو

به دلیل میزان اندک گرده افشانی و باروری، هر درخت حدود ۵۰ تا ۶۰ میوه در سال تولید میکند. در نتیجه پس از اینکه میوه ها عمل آمده و دانه ها جدا شدند، میزان تولید هر درخت در سال چیزی حدود ۱۰-۷ کیلو دانه خواهد بود. هر دانه کاکائو حدودا شامل ۵۴% کره کاکائو، ۱۱٫۵% پروتئین، ۹% نشاسته و صدها عنصر دیگر از جمله تئو برومین (Theobromin)، کافئین (caffeine) و روغنهای آروماتیک (aromatic oils) بودار است. تئوبرومین اثری مانند کافئین دارد و به همین دلیل مصرف شکلات، بخصوص برای کودکان باید محدود باشد.

انواع درخت کاکائو

از میان انواع درختان کاکائو چهارگونه بیش از دیگر گونه ها کشت می شوند : Criollo، Forastero، Trinitario و Nacional. درخت Criollo که در اصل متعلق به مکزیک و آمریکای مرکزی است محصول بسیاری مرغوبی به بار می آورد و بیشتر در مناطق مرکزی و جنوبی آمریکا کشت می شود. محصول Criollo بالنسبه کم است و خود دارای زیرگونه های متنوعی است.

Forastero بیشتر در آفریقا کشت می شود اما در آمریکای مرکزی و جنوبی نیز یافت می شود. تقریباً ۸۰ درصد از کل کاکائوی مصرفی جهان از این گونه تامین می شود. درخت Forastero در مقایسه با دیگر گونه ها سریعتر رشد می کند و محصول بیشتری نیز می دهد.

Trinitario از لحاظ جایگاه تقریباً بین دو گونه Forastero و Criollo قرار می گیرد. این گونه که بیشتر در آمریکای مرکزی و جنوبی و در آسیا عمل می آید از یک سو عطر و بوی خود را از Criollo و مقاومت در برابر بیماریهای گیاهی و محصول فراوان را از Forastero گرفته است.

و در نهایت Nacional که بیشتر در غرب سلسله جبال آند در آمریکای جنوبی کشت می شود، بسیار در برابر بیماریهای گیاهی و شرایط محیطی آسیب پذیر است اما عطر منحصر به فرد و فوق العاده ای دارد.

باید دانست که عطر دانه های کاکائو نه تنها به نژاد و گونه درخت بلکه به خاک، دما، میزان رطوبت و شرایط آب و هوایی نیز بستگی دارد. به همین دلیل شکلاتهایی وجود دارند که تنها با دانه های کاکائوی یک منطقه خاص ساخته می شوند. از سوی دیگر بسیاری از شکلاتها از کاکائوی ارزان قیمت تری ساخته می شوند که ترکیبی از محصولات نقاط مختلف دنیا و گونه های مختلف می باشد.

آفات و بیماری های درخت کاکائو

از جمله آفات و بیماری هایی که می توانند برای کاکائو مشکل ایجاد کرده و خسارت وارد کنند شامل: حشرات برگ خوار بخصوص Sahlbergella singularis و Distantiella theobroma در غرب آفریقا و Helopeltis spp. در جنوب شرقی آسیا و همچنین حشره Conopomorpha cramerella در جنوب شرق آسیا که غلاف میوه را سوراخ می کند، می باشد. موش ها و بندپایان نیز از آفات این درخت محسوب می شوند. بیماری های قارچی که توسط قارچ های Moniliophthora roreri ، Moniliophthora perniciosa، Ceratocystis ، dahliae Verticillium ، Oncobasidium theobromae ایجاد می شود از جمله بیماری های قارچی درخت کاکائو است. از بیماری های ویروسی این گیاه نیز می توان به ویروس موزائیک توتون اشاره کرد.

خواص درمانی و کاربردهای صنعتی کاکائو

از کاکائو برای مصارف مختلف استفاده می کنند. در تهیه ی انواع کیک، انواع نوشیدنی ها و برای تزئین مواد غذایی مختلف از پودر کاکائو استفاده می شود. جدا از خوشمزه بودن و عطر و طعم آن، کاکائو برای سلامتی هم با اهمیت است. این ماده خواص آنتی اکسیدان داشته که ضد سرطان است. کاکائو سه برابر چای سبز، از ابتلا به سرطان جلوگیری می نماید.

کاکائو علاوه بر خوش عطر و طعم بودن، برای حفظ سلامتی نیز مهم است. این ماده خواص آنتی اکسیدان داشته که ضد سرطان است. کاکائو سه برابر چای سبز، از ابتلا به سرطان جلوگیری می نماید.همچنین کاکائو به عنوان دارویی انرژی بخش، شادی آفرین و تقویت کننده قلب شناخته می شود. مطالعات نشان می دهد که کاکائو سبب کاهش فشار خون و تنظیم کلسترول بد در خون می گردد. این گیاه به عنوان ضدعفونی کننده و انگل کش نیز مورد استفاده قرار می گیرد. از خواص دیگر کاکائو می توان به خاصیت ادرارآوری، قاعده آوری و سقط کنندگی آن اشاره کرد. در بعضی از نقاط دنیا از کاکائو برای درمان سوختگی، سرفه، خشکی لب ها و چشم استفاده می کنند.

کاکائو انرژی بخش بوده و باعث از بین رفتن بی حالی، سختی های زایمان، حاملگی و روماتیسم می شود. محلی ها از کاکائو در درمان مارگزیدگی و جراحت ها نیز بهره می بردند. به علت وجود تانن در پوسته و ریشه کاکائو، فعالیت ضدتوموری برای این گیاه نیز پیش بینی شده است. کاکائوی خالص و تصفیه نشده اثر آنتی اکسیدانی قوی در پیشگیری از بیماری های قلبی و سرطان دارد، اما طی فرآیند شکلات سازی، مقدار زیادی از مواد آنتی اکسیدانی آن از بین می رود. بنابراین می توان گفت شکلات تهیه شده از کاکائو به دلیل انجام فرآیند در کارخانه خواص مفید دانه کاکائوی خالص را ندارد.

هشدارها در رابطه با مصرف کاکائو

مصرف غیر صحیح کاکائو باعث عوارض کبدی و قلبی می شود. کسانی که طبع گرمی دارند، باید از خوردن بیش از حد کاکائو و محصولات آن خودداری کنند. برای افراد دچار بیماری قند نیز خوردن شکلات های کاکائو ممنوع است.

بیشتر بخوانید:

آشنایی با روش کاشت انبه در گلدان و باغچه

راهنمای کاشت درخت فلوس و خواص آن

راهنمای کاشت درخت به و نگهداری از آن