علت درد فانتوم یا درد خیالی چیست؟

درد فانتوم یا درد خیالی چیست؟

درد خیالی(درد فانتوم)به درک حس دردناک در بخشی از بدن اشاره می شود که پس از برداشت جراحی یا آسیب به آن قسمت از بدن رخ می دهد و سابقه درد به این موارد بر می گردد.

درد را به دو نوع تقسیم می‌ کنند:

درد حاد

• 
  درد حاد، دردی شدید است که علت آن می‌ تواند هرگونه صدمه بافتی مثل بریدگی، زخم، شکستگی، سوختگی، ضربه یا حتی جراحی باشد.
• 
  این درد معمولا با بهبود بافت تسکین می ‌یابد.

درد مزمن

• 
  درد مزمن دردی پایدارتر است که می ‌تواند ملایم یا شدید باشد اما با درد حاد که هشداردهنده است تفاوت دارد.
• 
  این درد هفته‌ ها، ماه‌ ها و حتی سال ‌ها بیمار را تحت فشار و آزار قرار می ‌دهد.
• 
  بیماری ‌های رماتیسمی، آرتریت ‌ها و دردهای ناشی از سرطان و حتی عفونت گوش از این نوع دردها هستند.
• 
  از دیگر دردهای مزمن و شایع، کمر دردها و سردردها را می‌ توان نام برد که افراد مسن را بیشتر گرفتار می ‌کند.
• 
  دردهای با منشأ اعصاب مرکزی و اعصاب محیطی و دردهای روحی – روانی از دردهای مزمن می ‌باشند.

علایم درد فانتوم

• 
  غالبا دردبلافاصله بعد از جراحی رخ می دهد.
• 
  درد خیالی از لحاظ ماهیت ثابت نیست ولی تغیرات کیفیت آن در عرض سالها رخ می دهد.
• 
  درد خیالی معمولا گذرا می باشد ولی بعضی از بیماران درد پایدار با دورهای تشدید را ذکر می کنند.
• 
  طول مدت حملات بین ثانیه ها یا دقایق تا ساعتها یا روزها می باشد.
• 
  درد خیالی معمولا در بخش های انتهایی اندام قطع شده و معمولا دردستهایا پاها محدود می شود.
• 
  درد ممکن است به صورت گزگز، حالت نیشگون گرفتن،حالت فشاری، درد مبهم،سوزن سوزن شدن، حالت چاقو خوردن،تیر کشنده، درد ضربان دار دیده شود
• 
  در بعضی موارد دیده می شود که بیمار عضو قطع شده را در وضعیت خاصی قرار می دهد یا بیمار اسپاسم هایی را در اندام حس می کنند.
• 
  شبیه کیفیت درد، شدت در بیماران از خفیف تا شدید متغیر می باشد .

عوامل شروع کننده یا بدتر کننده درد خیالی

• 
  عوامل فیزیکی مثل آب و هوای بارانی،دفع مدفوع،سردی هوا، استفاده از پروتز،کاهش جریان خون ، ادرارکردن ،فشار به عضلات
• 
  عوامل روحی مثل توجه محرکهای روحی مثل ضطراب، استرس درد خیالی با تغییر وضعیت بهبود نمی یابد.

معاینه فیزیکی

گاهی بیماران می توانند نقاط خاص تشخیصی روی اندام باقی مانده داشته باشند که نقاط شروع کننده درد خیالی می باشد. به این ترتیب اندام باقی مانده باید از لحاظ هر گونه منشا درد یا نواحی دردناک که باعث آغاز درد می گردد بررسی شود.

اندام باقی مانده باید از لحاظ این موارد ارزیابی شود :

1. 
   نوروما(کلافه عصبی در انتهای عصب قطع شده)
2. 
   کیست
3. 
   وجود بورس(کیسه هایی که بطور طبیعی بین عضلات یا عضله و استخوان وجود دارند و تورم آنها باعث ایجاد درد می شود.
4. 
   زواید استخوانی
5. 
   محلهای تحت فشار بیش از حد

فاکتورهای دیگری که باید بررسی شوند شامل:

1. 
   اعضای مصنوعی که بخوبی با اندام تطابق ندارند
2. 
   محرکهای مکانیکی

مشکلات موضعی مثل هرنیاسیون دیسک یا بیماری نخاعی ، می تواند درد نوروپاتیک در اندام مربوطه بدهد.یک ارزیابی دقیق فیزیکی با توجه ویژه به معاینات نورولوژیک شامل بررسی عضلانی اسکلتی، قدرت و دامنه حرکتی و تون عضله باید جهت ردکردن دردهای نوروپاتیک مرکزی یا محیطی انجام شود .

---

درمان درد فانتوم

تاکنون درمان قطعی برای درد اندام فانتوم یافت نشده است و روش‌های درمانی استفاده شده بهبود قابل توجهی از خود نشان نداده‌اند. روش‌های درمانی پزشکی شامل داروهای ضد افسردگی، تحریک طناب نخاعی، طب سوزنی، هیپنوتیزم، و بازخورد زیستی است. اما شواهد قابل اعتمادی وجود ندارد که کدام نوع درمان مؤثرتر است.

یکی از روش‌های متداول برای کاهش درد اندام فانتوم استفاده از آیینه است. در این روش با استفاده از آیینه و بازتاب تصویر اندام سالم می‌توان مغز را گمراه و درد را کاهش داد. هرچند اثربخشی این روش محدود است و نمی‌توان انتظار نتیجه قابل پیش‌بینی داشت. حدود 40% از بیماران هیچ مزیتی از آیینه درمانی دریافت نمی‌کنند.

• 
  استفاده از واقعیت افزوده

روش درمانی که اخیراً مورد استفاده قرار گرفته و نتایج دلگرم کننده‌ای داشته، استفاده از واقعیت افزوده و حرکت اندام مجازی در این محیط است. در این روش بیماران به حسگرهای مایوالکتریک تجهیز می‌شوند تا از سیگنال‌های ماهیچه‌ای اندام قطع شده برای حرکت اندام مجازی در واقعیت افزوده استفاده شود. این روش تأثیر شگرفی در کاهش درد اندام فانتوم دارد.

• 
  درمان‌ها شامل درمان دارویی، تحریکات الکتریکی و گاه جراحی است.
• 
  اما با پیشرفت علم اعصاب دانشمندان معتقدند که درد عصبی مزمن می ‌تواند در آینده با روش‌ های غیردارویی متکی به آرام ‌سازی فرد، رفتاردرمانی و مثبت ‌اندیشی درمان پذیرد. زیرا این روش ‌ها تولید هورمون‌ هایی به نام آندروفین که تسکین‌ دهنده درد در بدن می‌ باشند را افزایش می ‌دهند.
• 
  دردهای با منشأ اعصاب می ‌تواند ناشی از آسیب به مغز، طناب نخاعی و یا دیگر نواحی اعصاب باشد.
• 
  این دردها سوزاننده، قلقلک ‌دهنده یا حتی به صورت افزایش حساسیت به گرما و سرما بروز می‌ کنند.
• 
  نوع دیگری از درد با منشأ اعصاب، درد خیالی (فانتوم) نام دارد که در افراد با قطع عضو؛ به خصوص قطع اندام ‌ها، دیده می ‌شود.
• 
  احساس آن که عضو قطع شده هنوز وجود دارد و یا احساس خارش در انگشت پایی که از زانو قطع شده و یا سوزش در کف دستی که از آرنج قطع گردیده به سیستم اعصاب بالای محل قطع شده ارتباط دارد. در واقع سلول ‌های عصبی مغز، راه‌های ارتباطی جدیدی پس از قطع عضو می ‌سازند که این حس را ایجاد می‌ کنند.
• 
  افرادی که تجربه درد در اندام را قبل از قطع آن داشته ‌اند بیشتر دچار این درد می ‌گردند، زیرا مغز خاطره درد را ضبط و سیگنال‌ های درد را به آن منطقه می‌ فرستد. در بعضی، این شکل موقتی است ولی در بعضی دیگر، این حس تا سال ‌ها باقی می‌ ماند.
• 
  نوعی دیگر از دردهای با منشأ اعصاب، بی ‌حسی و گزگز است که شامل از دست دادن کامل و یا قسمتی از حس دو نواحی پوست می‌ گردد و علت آن فشار بر روی عصب می ‌باشد. فشار روی عصب سیاتیک پشت ساق پا و سندرم مچ دست(کارپال تونل) از این گونه ‌اند.
• 
  بی‌ حسی همچنین می ‌تواند ناشی از کمبود ویتامین 12 B و تغییرات طناب نخاعی باشد.
• 
  سکته ‌های مغزی، بیماری عصب 3 قلوی صورت و بیماری MS هم می ‌تواند ایجاد بی‌ حسی در عضو را باعث شوند.

عوامل پیشرفت دهنده آن:

مکانیسم های

1. 
   محیطی
2. 
   نخاعی
3. 
   مرکزی
4. 
   روحی روانی

• 
  با این که درد خیالی بطور عمومی در ظرف چند روز اول بعد از قطع عضو رخ می دهد ولی می تواند چندین ماه یاچند سال طول بکشد تا ظاهر شود.
• 
  درد خیالی از لحاظ ماهیت ثابت نیست ولی تغیرات کیفیت آن در عرض سالها رخ می دهد.
• 
  درد خیالی معمولا گذرا می باشد ولی بعضی از بیماران درد پایدار با دورهای تشدید را ذکر می کنند.
• 
  طول مدت حملات بین ثانیه ها یا دقایق تا ساعتها یا روزها می باشد.
• 
  درد خیالی معمولا در بخش های انتهایی اندام قطع شده و معمولا دردستهایا پاها محدود می شود.
• 
  درد ممکن است به صورت گزگز، حالت نیشگون گرفتن،حالت فشاری، درد مبهم،سوزن سوزن شدن، حالت چاقو خوردن،تیر کشنده، درد ضربان دار دیده شود
• 
  در بعضی موارد دیده می شود که بیمار عضو قطع شده را در وضعیت خاصی قرار می دهد یا بیمار اسپاسم هایی را در اندام حس می کنند.
• 
  شبیه کیفیت درد، شدت در بیماران از خفیف تا شدید متغیر می باشد .
• 
  گاهی بیماران می توانند نقاط خاص تشخیصی روی اندام باقی مانده داشته باشند که نقاط شروع کننده درد خیالی می باشد. به این ترتیب اندام باقی مانده باید از لحاظ هر گونه منشا درد یا نواحی دردناک که باعث آغاز درد می گردد بررسی شود.

همچنین بخوانید:

علت درد و ورم ناگهانی بدن چیست؟

چگونه دردهای عصبی را درمان کنیم؟

بهترین و سریع ترین راه درمان بدن درد بعد از ورزش کردن

بهترین راه برای درمان درد استخوان

درمان بدن درد شدید