دیالیز یا تراکافت
دیالیز (dialysis) یا تراکافت : هر فردی در حالت نرمال دو کلیه دارد که در پهلوها و در محل اتصال دنده به ستون فقرات قرار گرفته اند و نقش اصلی آن انجام دیالیز طبیعی و خارج کردن مواد سمی غیر قابل استفاده به صورت ادرار از بدن می باشد.
علاوه بر وظیفه اصلی تصفیه خون از بدن کلیه ها در تولید گلبول های قرمز و تنظیم الکترولیت ها از قبیل کلسیم و پتاسیم نیز نقش عمده دارند.
مواد زائد خارج شده و تصفیه شده از خون به صورت ادرار از حالب ها به مثانه دفع شده و به صورت ادرار خارج می شوند.
در هر ۲۴ ساعت ۲۰۰ لیتر از خون بدن را کلیه ها تصفیه کرده و از آن حدود ۲ الی ۳ لیتر را به صورت ادرار از بدن خارج می کنند و بقیه خون را که حاوی مواد مورد نیاز بدن هستند به خون بر می گردانند.
اگر به هر علتی کلیه ها کم کار و یا ناکارآمد بشوند و عمل تصفیه خون و تنظیم بدن را انجام ندهند علائم نارسائی کلیه که به علت جمع شدن مواد سمی در بدن ایجاد می شوند.
که خود را با ضعف، بی حالی، خستگی، بی اشتهایی، بوی بدن دهان و رنگ پریدگی نشان می دهند و در این مرحله اگر دیالیز مصنوعی و یا پیوند کلیه انجام نشود چه بسا باعث مرگ زودرس می شود.
علت از کار افتادن کلیه ها
دو علت شایع از کارافتادن کلیه ها عبارتند از:
-
دیابت کنترل نشده -
فشار خون بالا -
بیماری های التهابی سلول های تصفیه کننده خون یا گلومرونفریت
و لذا توصیه می شود افرادی که مبتلا به دیابت و فشارخون هستند جهت جلوگیری از ابتلا به نارسائی کلیه بیماری شان را جدی گرفته و به درمان منظم و به موقع آن بپردازند.
سومین علت نارسایی و از کارافتادن کلیه ها بیماری های التهابی سلول های تصفیه کننده خون یا گلومرونفریت است که علت آن ناشناخته می باشد.
بعضی از بیماری های ارثی از قبیل بیماری کیستیک ارثی کلیه، سنگ های کلیه بزرگ و انسدادی و مصرف داروهای مخدر از جمله هروئین نیز باعث نارسائی کلیه می شوند.
در مراحل شروع کم کاری کلیه ممکن است کاملاً بی علامت باشد و زمانی که عملکرد کلیه حدود ۹۰ درصد کاهش پیدا می کند علائم نارسائی خود را به صورت فشارخون بالا، دفع پروتئین، تکرر ادراری، بالارفتن اوره و کراتینین خون، تورم در پلک ها و دست و پا، ضعف عمومی و بی حالی، بی اشتهایی و بوی بدن دهان نشان می دهد.
در صورت ابتلا به نارسائی کلیه چه کار باید کرد؟
بسیاری از بیماران علیرغم نارسایی کلیه از اسم دیالیز ترس دارند.
در حالیکه دیالیز برای این بیماران مثل فرشته نجات بوده و در صورت عدم دیالیز مرگ زودرس سراغ آنها خواهد آمد.
و لذا از انجام دیالیز اصلاً نهراسید و به عنوان درمان نجات دهنده هر چه سریعتر آن را با مراجعه به مرکز بیمارستانی شروع کنید.
اولین اقدام برای انجام دیالیز
اولین اقدام شما ایجاد کردن فیستول شریانی یا وریدی در دست ها جهت انجام دیالیز است که دکترهای متخصص جراحی عروق این کار را بلافاصله انجام می دهند و شما برای دیالیز آماده می شوید.
چگونگی انجام دیالیز
دیالیز به دو روش انجام می شود:
1. همودیالیز
که در این روش تصفیه خون را طریق فیستول دست و توسط ماشین انجام می شود و خون شما از طریق فیستول وارد دستگاه شده و مواد زائد آن توسط دستگاه جذب می شود و پس از تمیز شدن به بدن شما برگردانده می شود.
این روش بهترین و مؤثرترین نوع دیالیز است.
2. روش دیالیز صفاقی
دیالیز صفاقی یکی از شیوه‌های درمان جایگزینی کلیه است که تقریباً از دو دهه پیش رواج فزاینده‌ای یافته‌است که اساساً به دلیل سهولت و مناسب بودن و قیمت پایین آن است.
در دیالیز صفاقی، انتقال آب و مواد حل شونده از خلال غشا که دو کمپارتمان حاوی مایع را از هم جدا می‌کند، انجام می‌شود.
این دو کمپارتمان عبارت‌اند از:
1. خون موجود در کاپیلرهای صفاقی که در نارسایی کلیه حاوی مقادیر بیشتری اوره، کراتینین، پتاسیم و… است.
2. و محلول دیالیز در حفره صفاقی که به‌طور معمول حاوی سدیم، کلر استات و لاکتات است که با غلظت بالای گلوکز هیپراسمولار شده‌است.
غشای صفاق به عنوان یک صافی عمل می‌کند، واقعاً یک غشا هتروژن، نیمه تراوا و حاوی سوراخ‌ها در اندازه‌های مختلف است که آناتومی و فیزیولوژی پیچیده ای دارد.
جریان‌های انتقالی در انجام جایگزینی انتشار:
مواد حل شونده اورمیک و پتاسیم بر اساس شیب غلظت از مویرگ‌های خون صفاق به محلول دیالیز صفاقی منتشر می‌شوند در حالی که گلوکز، لاکتات در مقیاس کمتر، کلسیم در مسیری معکوس از محلول دیالیز وارد خون می‌شوند.
تعداد جلسات دیالیز
بسته به شدت نارسائی و کم کار شدن کلیه ها تعداد دیالیز فرق می کنند و از یک جلسه در هفته و تا سه جلسه در هفته انجام می شود.
عوارض دیالیز
افت فشارخون، عفونت و حساسیت به مایع دیالیز از عوارض احتمالی دیالیز می باشد.
آیا تنها راه بیمار انجام دیالیز تا آخر عمر می باشد؟
خوشبختانه امروز انجام پیوند کلیه یکی از اقدامات درمانی مهم در جهت خلاص شدن از انجام دیالیز مصنوعی می باشد.
در روش پیوند کلیه یکی از کلیه های فرد دهنده کلیه به فرد گیرنده که مبتلا به نارسائی کلیه است به روش جراحی پیوند زده می شود.
فرد دهنده کلیه می تواند از خویشاوندان و یا افراد غیرفامیل که تطابق نسجی با فرد گیرنده دارد و یا از فرد مبتلا به مرگ مغزی که رضایت به این عمل دارند و در نهایت از کلیه مرده باشد.
مشکلات اختصاصی در بیماران دیالیزی
1. افسردگی در زمان دیالیز
افسردگی شایع‌ترین شکایت روانی در بیماران دیالیزی است که پاسخی به واقعیت، ترس یا فقدانی موهوم است.
تظاهرات آن شامل خلق افسرده پایدار، تصور و نگرشی ضعیف از خود و احساس ناامیدی است.
افسردگی مهم ترین مشکل روانی است که در صورت عدم شناسایی یا درمان می‌تواند منجر به خودکشی یا قطع دیالیز شود.
2. سوء تغذیه در بیمار دیالیزی
سوء تغذیه یک مساله نسبتا رایج در بیمارانی است که به مدت طولانی دیالیز می‌شوند و تقریبا 3/1 بیماران همودیالیزی و دیالیز صفاقی دچار آن هستند.
سوء تغذیه می‌تواند ناشی از دریافت غذای کم، افزایش از دست دادن پروتئین باشد.
اثرات سو تغذیه زیاد است و شامل افزایش مرگ و میر و دفعات بستری در بیمارستان، خستگی و بازتوانی ضعیف می‌باشد.
3. افزایش فشار خون در بیماران دیالیزی
افزایش فشار خون به عنوان علت اصلی بستری و مرگ و میر بیماران دیالیزی در نظر گرفته می‌شود.
تخمین ما از خطر بیماری قلبی عروقی همراه با افزایش فشار خون شریانی در جمعیت دیالیزی بر اساس مطالعات طولانی مدت محدودی استوار است.
توصیه به افراد دیالیزی
نقش مهم تغذیه را هرگز نمی‌توان نادیده گرفت. بیمار دیالیزی در مصرف نمک و مایعات باید دقت کند.
مصرف غذاهای حاوی پتاسیم نظیر میوه‌ها، آجیل، شکلات، کمپوت و آبمیوه باید محدود شود.
مصرف مکمل‌های ویتامینی و آهن کافی تحت نظارت و به دستور پزشک برای این افراد ضروری است.
مصرف سیگار برای همه افراد مضر است اما در بیماران دیالیزی به دلیل احتمال بالای ابتلا به بیماری‌های قلبی _ عروقی خطر بیشتری دارد و باید حتما ترک شود.
بیماران دیالیزی در معرض سوءتغذیه هستند و بروز سوءتغذیه در این گروه از بیماران باعث کاهش طول عمر می‌شود.
مصرف کالری در این بیماران باید در حد کافی باشد.
مشاوره با متخصصان تغذیه برای این گروه از بیماران مفید است.
بیشتر بخوانید :
برای درمان سرطان شیمی درمانی بهتر است یا پرتودرمانی ؟
شیمی درمانی چیست ؟ تاثیرات شیمی درمانی بر روی زنان و مردان
از خطرات و عوارض رادیوتراپی (پرتو درمانی) چه می دانید ؟
نبولایزر ، درمان کننده سریع بیماری های تنفسی و ریوی