جاذبه های تاریخی و دیدنی شهر دامغان

معرفی شهر دامغان

دامغان که زمانی به شهر صددروازه معروف بود، شهری است در حاشیه‌ی دشت کویر که از شمال به کوه‌های خشک و خشن مجاور دامنه جنوبی البرز می‌رسد و روزگاری یکی از توقفگاه‌های مهم در مسیر کاروان‌های بزرگ تجاری بود به این دلیل که در سر راه جاده‌ی ابریشم بود. دامغان که یکی از مهم‌ترین پایتخت‌های اشکانیان بود از شهرهای قدیمی تمدن پارتیان و قسمتی از استان سمنان است. دامغان به دلیل تاریخ غنی خود موجب جذب گردشگران بسیاری می‌شود.

در بیشتر کتب جغرافیا و تاریخ نام دامغان برده شده که تمامی نوشته های آنها اشاره بر اهمیت و اعتبار شهر قدیمی دامغان دارد چرا که دامغان در سر راه جاده ابریشم و مسیر گذر از غرب به شرق از گذشته‌های دور تا به امروز بوده و صحت و دلیل این ادعا این است: زمانی که یونانی‌ها به شهر تاریخی دامغان می‌رسند آن را آباد می‌بینند و بخاطر بزرگی و وجود آذوقه و علوفه فراوان آن را “هکاتم پلیس” می نامند که هنوز هم به نام‌های هکاتم پلیس و صد دروازه معروف و مشهور است.

مسجد تاریخانه دامغان

طبق تحقیقات به عمل آمده از مسجد تاریخانه که یکی از اصلی‌ترین بناهای بازمانده از قرون اولیه اسلامی است مشخص شده که این مسجد پیش از تسلط اعراب بر ایران در ابتدا آتشکده بود و سپس به مسجد تبدیل شده است. این مسجد بعد از مسجد فهرج یزد از قدیمی ترین مساجد ایران است. سبک معماری این مسجد ساسانی و مصالح بکار رفته در ساخت آن خشت و آجر است. این مسجد یکی از اولین نمونه‌های مساجدی است که در آن مناره از عناصر تشکیل دهنده آن می‌باشد.

مناره‌ی اولیه این مسجد که در داخل مسجد بود تخریب گردیده و در ساخت آن از خشت استفاده شده بود و بعد از آن مناره کنونی را در جنب مسجد بنا کردند و همچون دیگر بناهای استان سمنان به دستور ابو حرب بختیار بن محمد حاکم ایالت قومس در دوران غزنویان ساخته شده است. این مناره سکو ندارد و در ناحیه‌ی میانی آن کتیبه‌ای به خط کوفی نگاشته شده که بر روی آن نام بانی مناره به این شکل توصیف شده است : بسم الله الرحمن الرحیم امر به بنای هذاامناره الحاجب الجلیل ابوحرب بختیاربن محمد فی ولایه الامیر السید اللجل فلک المعالی

خانه‌ لطفی‌های دامغان

در فرهنگ ایران واژه «خانه» ما را به یاد آرامش و آسایش در کنار جمع‌های خانوادگی می‌اندازد. خانه همواره رکن اصلی در فرهنگ خانواده‌های ایرانی بوده است و همین امر موجب شده که معماران در ساخت خانه‌ها توجهی زیادی به فضای خصوصی داشته و اندرونی و بیرونی را در ساخت آن‌ها لحاظ کنند و به دلیل همین پیشینه در ساخت خانه‌ها امروزه خانه افراد سرشناس به آثار تاریخی تبدیل شده‌اند چون از زیبایی خاصی برخوردار بودند. عمارت تاریخی خانه لطفی‌ها که متعلق به حکومت قاجاریان بود یکی از دیگر از جاهای دیدنی دامغان است که از بخش‌های متعددی از جمله خانه‌ی مستخدمین، اصطبل، حیاط بیرونی، حیاط پشتی، حیاط اندرونی و … تشکیل شده است. معماری و طرح بنای این عمارت بسیار زیبا بوده و بازدید از آن به علاقه‌مندان تاریخ و بناهای تاریخی ایرانی توصیه می‌شود.

برج چهل دختر دامغان

در خیابان فلاحی و در ضلع آستانه مبارکه حضرت امام‌زاده جعفر(ع) و در مرکز شهر دامغان برجی زیبا و مدور وجود دارد به نام برج چهل دختر که از بناهای دوره سلجوقی به شمار می‌رود. بسیاری این باور را دارند که نام چهل دختر را می‌توان به دوران پیش از اسلام نسبت داد و این برج در ابتدا با خشت خام ساخته شده است و سبک ساختاری این برج شبیه به برج‌های طغرل ری و میل رادکان است که در سال ۴۴۶ هجری به دستور ابو شجاع مرمت شده است و در میان جاهای دیدنی دامغان بسیار قدیمی است.

باتوجه به کتیبه‌ای که در خارج از برج قرار دارد نام سازنده‌ی این برج به خط کوفی عنوان شده که خواندن آن بسیار مشکل است ولی می‌توان «امر ببنا هذا لقبه الامیر الجلیل ابوشجاع» و نیز «ثلثمائه» که در انتهای کتیبه درج شده است را دید که نشان از ساخت آن در قرن ۴ هجری داد. استحکام این برج با وجود گذشت قرن‎ها نشان می‌دهد که در ساخت آن دقت زیادی بکار برده شده است. اگر به دامغان سفر کردید بازدید از این بنا را در برنامه خود قرار دهید.

مسجد جامع دامغان

یکی از بناهای معروف در شمال شرقی شهر دامغان که به روایتی زمان ساخت آن را زمان خلافت عباسی می‌دانند اما سندی معتبر و درج شده برای این ادعا نیست. این مسجد را مرحوم میرزا محمدخان؛ سپهسالار اعظم در دوره قاجار بر روی ویرانه‌های قدیم مسجد بنا کرد؛ به عبارتی مسجد را نوسازی کرد. بنای نخستین مسجد را به قرون اولیه هجری قمری نسبت داده‌اند؛ این مسجد بارها مرمت و بازسازی شده است. قدیمی‌ترین بخش مسجد جامع فعلی بخش غربی آن است که یه ایوان دارد. در سفر خود بازدید از آن را فراموش نکنید.

تپه حصار دامغان

تپه حصار یکی از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین محوطه‌های باستانی ایران در فلات مرکزی است. این تپه در دهه ۱۹۳۰ توسط دکتر «اشمیت» باستان‌شناس آلمانی مورد کاوش قرار گرفت. باتوجه به کاوش‌های صورت گرفته و اشیا پیدا شده از این تپه باستانی، این محوطه تاریخی سه دوره به نام‌های حصار ۱، حصار ۲ و حصار ۳ را داراست و این احتمال می‎رود که این مکان از سال‌های ۳۶۰۰ پیش از میلاد تا ۳۰۰ پیش از میلاد محل سکونت بوده و بعد از آن بود که خالی از سکنه شد.

برج طغرل دامغان

این برج که در جنوب روستای مهماندوست و در میان روستای مهماندوست و روستای امام آباد شهرستان دامغان واقع شده در سال ۴۹۰ هجری قمری در زمان فرمانروایی سلطان سنجر سلجوقی ساخته شده است. این برج بدون سقف که در دوره سلجوقیان ساخته شده تاق‌نماهای بلند و مقرنس‌کاری‌های زیبای آجری دارد. دو کتیبه در بالای برج وجود دارد که نوشته‌هایی به خطوط کوفی و بنایی بر روی آن حک شده است. این برج قدیمی و تاریخی با وجود آنکه قسمت اعظمی از آن خراب شده ولی قسمت باقی مانده قدمت این بنا را تایید می‌نماید.

آرامگاه پیر علمدار دامغان

این آرامگاه که از جاهای دیدنی دامغان است، در شرق شهر و در محله‌ی خوریا نزدیک مسجد جامع و مدرسه حاج فتحعلی بیگ قرار دارد. این آرامگاه در سال ۴۱۷ هجری به صورت برج مدور آجری یا گنبد مخروطی پیازی شکل ساخته شد. نمای خارجی آرامگاه از نمونه‌های ارزشمند معماری آغاز قرن پنجم هجری قمری ایران است زیر نمای خارجی آن گنبد مدور آجری کم خیز دارد. زیباترین بخش آرامگاه روی نوار حاشیه قوس سردر آن است. بر روی این حاشیه ها کتیبه‌های تزیینی قرار دارند که روی آنها بقایای نوشته‌هایی با گچبری زیبا قابل تشخیص هستند. این بنا از بهترین نمونه‌های معماری آرامگاهی است که بازدید از آن بطور حتم پیشنهاد می‌شود. این آرامگاه در سال ۱۳۱۰ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۷۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کویر حاج علیقلی دامغان

کویر حاج علیقلی سرزمینی شگفت انگیز که بلورهای درخشان نمک در آن در زیر نورخورشید همچون الماس‌هایی درخشان در دل زمین هستند. اگر اهل کویرگردی هستید تجربه حضور در کویر حاج علیقلی تجربه‌ای فوق العاده ارزشمند است؛ تجربه ساعت‌ها غرق شدن در این همه زیبایی که در آن خاک و نمک دست در دست هم مناظر فوق‌العاده‌ای را تشکیل داده‌اند بسیار عجیب است. اگر قصد ماندن در کویر را داشته باشید کمپ های مجهزی تعبیه شده که می‌توانید با حضور در آن‌ها شب را در دل کویر بگذرانید و از این کویر که در میان جاهای دیدنی دامغان بسیار بکر است دیدن کنید.

کاروانسرای قوشه دامغان

درگذشته با توجه به دوری شهرها و مسافت‌های طولانی برای پیمایش در بین شهرها و در مسیرهای اصلی کاروانسراهایی برای استراحت مسافران و چهارپایان و تهیه‌ی آذوقه و .. ساخته می‌شد. کاروانسرای قوشه که یکی دیگر جاهای دیدنی دامغان است در دوره‌ی صفویه ساخته شده و معماری آن چهار ایوانی است. این کاروانسرا در روستای قوشه از توابع دهستان تویه دروار بخش امیرآباد در ۳۸کیلومتری جنوب غربی شهرستان دامغان در مسیر جاده دامغان – سمنان قرار دارد و از بناهای مهم جاده قدیم ری به خراسان است. در فاصله کمی از کاروانسرا، روبه روی سردر، آب انباری وجود دارد که همزمان با کاروانسرا احداث شده است. در این بخش بقایای دیوار یخچالی قدیمی نیز مشاهده می‌شود.

غار شیر بند دامغان

غار شیر بند یکی از زیباترین نمونه های غارهای ایران است که در 12 کیلومتری شمال شرقی شهرستان دامغان واقع شده است. برای دسترسی مناسب به این غار باید 10 کیلومتر جاده قدیم آب بخشان به گردنه بشم را طی کرده تا به مزرعه خوش آب و هوای شیر بند برسید. سپس 1.5 کیلومتر جاده‌ای که در قسمت شرقی مزرعه است به طرف روستای جزن ادامه داده در ادامه جاده فرعی جدید الاحداث سمت چپ خود را 500 متر به طرف شمال می‌پیمائید.

دهانه غار در کمرکش کوهی صخره‌ای که از بستر رودخانه 50 متر ارتفاع دارد واقع شده است.ساختمان این غار به دلیل قرار گرفتن در یک رشته فلات آهکی، دارای سازندگی‌های فوق العاده شدید است. مسیر اصلی غار به سوی شمال 350 متر امتداد دارد اما شعبه‌های فرعی متعددی به صورت تنگه‌های کوچک و مسدود و غیر مسدود از جناح‌های چپ و راست قرار دارند. در این غار قندیل و ستون های زیبای آهکی به رنگ و اندازه های مختلف از سقف غار آویزان است و زمین شناسان قدمت سنگه و ستون‌های این کوه و غار را به 136 تا 190 میلیون سال قبل نسبت می‌دهند.

کویر رملی (شن های روان) دامغان

این منطقه کویری از حاشیه‌های جنوبی شهرستان دامغان شروع شده و تا روستای یزدان آباد در 75 کیلومتری شهر دامغان ادامه می‌یابد.این منطقه با پوشش گیاهی تنک در محاصره شن‌های روان است و هر چه جلوتر بروید به‌ویژه از روستاهای حسن آباد، امروان و خورزان به بعد شن‌های روان شدت می‌یابند و کویر رملی صورت خود را نمایان‌تر می‌سازد.

مقدار گیاهان به شدت کاهش می‌یابند و خاک زمین بیشتر نرم‌تر، خشک‌تر و بی‌برتر می‌شود.در کویر رملی دامغان انبوه شن بیشتر از هر چیز دیگر به چشم می‌خورد خاکی زرد رنگ و متمایل به خاکستری و هر از گاهی چند بوته نازک کوچک و درختچه طاق و گز که در مبارزه هستی مشاهده می‌شود.بادهای این شن‌های آجری رنگ و زرد تیره را به‌صورت تپه در می‌آورد و این تپه‌ها با هر طوفانی جای خود را تغییر می‌دهند.

تپه های شنی در نور صبحگاهی و غروب با برآمدگی‌های متناسب شبی‌های خود حالتی زیبا و مسحور کننده به چشم گردشگر می‌آیند.در واقع کویر رملی دریائی انباشته از شن‌های نرم زرد و نارنجی رنگ است که در هنگام طوفان این دریای شن به حرکت در آمده و مانند دریا موج می زند و با موج‌های عمیق خود همه جا را می‌پوشاند.

گرد کوه دامغان

نمای خارجی دژ گردکوه در اطراف پایه کوهی که دژ بر آن بنا شده مسکون بوده است و شاید بعضی از ارباب و حرف دژنشینان در این قسمت زندگی می‌کردند و این محوطه دارای حصاری بوده به طول یک فرسخ که هنوز هم آثار آن برجا است بنای داخلی این دژ کوهستانی دارای اطاق‌های متعدد و انبارهائی برای ذخیره خوارو بار و اسلحه بنا شده است.

از نظر آب‌رسانی به قلعه یا همان دژ گردکوه توسط جوی بوده که از چشمه فیخار با ظرافت خاصی به بالای کوه هدایت می‌کردند.یکی از راه‌های زود تسلیم شدن در برابر دشمن بستن همین آب یا نرسیدن مواد غذایی به دژ نشینان در هنگام جنگ بوده و به همین خاطر در گردکوه آب انباری حفر کردند که عظیم‌ترین آب انبارهائی است که در دژهای کوهستانی ساخته شده است.

سلاح‌های دژنشینان تیرو کمان و انواع آنها منجنیق و عراده بوده است.آنان چاه‌هائی حفر می‌کردند بیشتر به‌منظور انبار و مرکز ذخیره غلات بوده و بعضی از مواقع به عنوان چاه آب از آن استفاده می‌کردند. در گردکوه در دل سنگ آخورهائی درست کرده بودند به‌منظور غذا و آب دادن به چارپایان است. تاریخچه گردکوه همین بس که در شاهنامه از آن ذکر شده است که نوشتند اسفندیار پسرش را بر سر حکومت در گرد کوه زندانی می‌کند در گرد کوه فرقه از حسن صباح، فرقه اسماعیلیه و باطنیون حکومت می‌کرد.

عمارت چشمه علی دامغان

رودخانه چشمه علی، تنها رودخانه دائمی دامغان است. آب این چشمه از کوه‌های شمالی سرچشمه می‌گیرد. این منطقه به خاطر سرسبزی و خوش آب و هوا بودنش، از زمان‌های بسیار دور، مورد توجه مسافران، به‌ویژه سلاطین قاجار بوده است. این ساختمان‌ها شامل ساختمان آغا‌محمدخانی که در دوره حکومت آغامحمدخان قاجار ساخته شده و نیز ساختمان فتحعلی شاهی که در دوره حکومت فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است.

در داخل استخری که آب چشمه علی پس از گذشتن از دل سنگ‌ها وارد آن می‌شود، ساختمان دو طبقه‌ای با پلان به صورت تقریبی مستطیل و در دونما ساخته شده است که به آن ساختمان فتحعلی شاهی می‌گویند. منطقه چشمه علی دامغان در شمال شهر دامغان و حدود 30 کیلومتری این شهر و در بین روستای آستانه وشهر دیباج واقع شده است و ازچشمه علی از طرف شمال به دو استان شمالی گلستان و مازندران راه دارد.

ساختمان فتحعلی شاهی دامغان

نمای شمالی دارای دو ستون زیبا با پوشش چوب است. بنا دارای درها و پنجره‌های متعدد به خارج بوده که به جهت متنعم شدن هر چه بیشتر از فضای دل انگیز بیرون ساخته شده است. به دلیل قرار گرفتن این بنا در داخل آب از ملات ساروج که از استحکام مناسبی برخوردار است استفاده شده است.

بیشتر بخوانید:

آشنایی با مناطق دیدنی و جاذبه های گچساران

آشنایی با مناطق دیدنی و تفریحی رودبار

مناطق دیدنی و تفریحی شهرستان صحنه کرمانشاه

گردآوری توسط بخش گردشگری

مجله دلگرم

.