تفاوت ژانر و سبک در سینما
با جمع آوری نظرات گوناگون از نظریه پردازان هنری؛ و بخصوص کسانی که در مورد زیبایی شناسی سینما اظهار نظر کرده اند؛ به مقایسه و تحلیل نظرات پرداخته ایم. بدیهی است هر یک از این اندیشمندان از زاویه ی متفاوتی به مسئله نگریسته اند.
آنان که بیشتر در سینمای آمریکا تبحر داشتند؛ ژانر را به سویه های تجاری فیلم مرتبط دانسته اند و البته تحلیل گرانی که سعی می کنند، فیلم را به عنوان فعالیتی هنری در نظر بگیرند، از سبک و ژانر برداشت های زیبایی شناسانه داشتند.
در هر دو مورد؛ در واقع بخشی از تعریف ارائه می شده که سعی نموده ام به اختصار دلایل قانع کننده هر دو جبهه؛ بیان شود. در نهایت با نتیجه گیری از بحث؛ پژوهش به پایان می رسد.
همواره در مباحث زیبایی شناسی فیلم ها که در نهایت منجر به مفهوم کلی نقد فیلم می شود، از سبک یا ژانر فیلم ها سخن به میان می آید.
تحلیل سبکی یک فیلم، امروزه یکی از راههای تحلیل فیلم به شمار می رود. شناخت ژانر فیلم نیز؛ می تواند مسیر تاویل های ما را – به خصوص در مورد ارزش های منطقه ای فیلم – مشخص کند.
معمولا، از کلماتی چون سبک و ژانر در متن تحلیل ها و یا گفتگوها در مورد سینما و به طور کلی هنر؛ به عنوان کدهای آشنا استفاده می شود که با استفاده از آنها؛ مفهومی کلی و پایه را در مورد موضع خودمان نسبت به اثر مورد گفتگو، مشخص می کنیم.
اما آیا به راستی، توافق بر سر تعریف این کدها و یا معنایی که در بر دارند، وجود دارد؟ آیا گاهی استفاده از این کدها، به خاطر گستردگی معنای آنها، باعث انحراف برداشت ها نمی شود؟ به نظر می رسد که برای دسته بندی آثار زیر چتر یک سبک یا ژانر؛ که برای سهولت و سرعت در بیان منظور دست به این کارمی زنیم؛ ابتدا نیازمند مشخص کردن مرزهای معنایی خودمان از این کدها هستیم. چه بسا – و در بیشتر موارد – منظور ما از سبک یا ژانر همانی نیست که مخاطبمان برداشت می کند. لزوم تعریف مجدد این مفاهیم فشرده در یک کلمه یا عبارت، از مهمترین روشها برای بازبینی اطلاعاتمان از سینماست.
اما اولین قدم برای شناخت ماهیت سوژه، اقدام به شناخت شکل سوژه است. شکل عبارات، همان معنای اولیه ای است که برای آنها در لغت نامه ها در نظر گرفته می شود. برای سهولت بیان موضوع؛ ابتدا در مورد عبارت “سبک” به گردآوری اطلاعات می پردازیم و سپس به عبارت “ژانر” می پردازیم.
تعریف سبک
سبک؛ در لغت نامه ها به معنی، کلمات را به طرز نیکو آراستن و تلفیق کردن و هم چنین به معنی ریخت و طرز و روش هم آمده. البته در حوزه ی شعر، سبک؛ به معنی روش یا شیوه ی خاصی آمده که شاعر یا نویسنده برای بیان مطالب و افکار خود اختیار می کند. که عبارت است از طرز جمله بندی و استعمال الفاظ و ترکیبات و چگونگی تعبیر و بیان مضامین!
این تعاریف به همان اندازه که کلی است به همان اندازه هم در تعریف سبک در هنرهای مختلف ناقص به نظر می رسد. اما بن مایه ی اصلی تعریف سبک در کلیه ی هنرها، در این تعاریف وجود دارد و آن هم کلمه ی روش است.
اما تعریف کردن سبک، ما را دچار آشفتگی های معنایی بسیاری می کند. تنوع هنرها و شیوه ها، باعث می شود که ارائه ی تعریف ثابتی از سبک غیرممکن به نظر برسد.
با این حالا اندیشمندان حوزه ی هنر سعی کرده اند تا تعریف صحیح تری ارائه دهند.” مثلا “وایلی سیفر” معتقد است؛ سبک یعنی چشم اندازی معاصر از جهان که فرهنگی با ویژگی های تاریخی و جغرافیایی خاص آن را بیان کرده است.
یا سبک ممکن است بیان فردی باشد به مثابه ی آفرینش جهانی شخصی و درونی و غیر عینی. یا “هانریک ولفلین” فکر می کند؛ سبک، شکلی کلی و دلالتگر است. سبکی مثل سبک کلاسیک، یعنی بیان ایده های مشابه به وسیلهی فرهنگهای متفاوت در شکلهای همانند.
از همه ی این نظریه ها به نظر میرسد که تعریف “هانریک ولفلین” بیشتر به مقصود نظر نزدیکتر باشد. در حقیقت این تکرار عناصر مشترک در شیوهی ارائهی آثار هنری است که در طول زمان، آن شیوه را به سبک تبدیل میکند.
امکان دارد که بسیاری از آثار هم بعد از تبیین اصول این شیوهها، منطبق بر قوانین جاری در آن شیوه ها به وجود آیند و آن سبک را تداوم بخشند.
هر چند سانتاگ برخورد دموکراتیکتری دارد و معتقد است که ” اگر به هر گزینش سبک شناختی، از درون نگاه کنیم، یعنی یک اثر هنری واحد را بررسی کنیم و ارزش و تاثیر آن را توضیح دهیم،
در این صورت خواهیم دید که هر گزینش سبک شناختی؛ حاوی عنصری از دلبخواهی بودن است. هرچند ممکن است به این علت توجیه پذیر به نظر آید.
اگر هنر همان بازی عالی است که اراده با خود میکند، پس سبک متشکل از مجموعه قوانینی است که در قالب آنها این بازی انجام میگیرد و این قوانین همواره، سرانجام یک مرز مصنوعی و اختیاری هستند، چه قوانین فرم باشند، و چه حضور محتوایی معین!
تعریف ژانر
مفهوم ژانر ، بر گرفته از کلمه فرانسوی به معنای ” نوع” ؛ “دسته” ؛”گونه” و مشتق از واژه لاتینgenus است. اما اگر به بررسی نظریه ها در مورد ژانر بپردازیم بی شک اولین نظریه را باید از سخن ارسطو در کتاب بوطیقایش استخراج کنیم. “سخن ما در باب شعر کلاسیک است و انواع آن، و این که خاصیت هر یک از انواع چیست” ؟
در کتاب سوم جمهوری افلاطون نیز، سقراط رده بندی ابتدایی از سه قالب ادبی به دست می دهد که بر شیوه ی عرضه ی شعر توسط شاعر استوار است: شعر یا تقلید صرف کلام یا گفتگو است (تراژدی،کمدی) یا برخوانی کلمات خود شاعر است (شعر دیتی رامبی یا نیایش همسرایان) و یا آمیزه ای از این دم است (حماسه).
اما در ادامه، چون ژانرها تابعی از تغییرات اجتماعی بودند، تعریف آنها هم نسبت به زمان وقوعشان دستخوش تغییراتی شد. به گونه ای که در نهایت، امروزه وقتی از ژانر حرف می زنیم باید تعریفی با طول و تفصیل هم برایش مهیا کنیم.
“نظریه ی ژانر به رغم پیشینه ی تاریخی طولانی و تاثیرگذارش، چیزی جز یک شاخه ی ثابت نقد نبوده است. تنوع نام هایی که ژانر در زبان انگلیسی به خود دیده است – kind, type, species,mode, form – گواه برآشفتگی بابل گونه ای است که این گفتمان انتقادی را فراگرفته است. علاوه براین از آنجا که مفهوم ژانر به پرسش های مهمی درباب ماهیت و جایگاه آثار هنری دامن زده است؛ شاید به تعداد نظریه های هنری؛ تعریف برای ژانر وجود داشته باشد.”
تا پیش ازقرن بیستم نام های ژانری به عنوان رده های عام برای تنظیم ودسته بندی شمار زیادی ازمتون ، کاربرد گسترده ای داشتند.
به ویژه این مفهوم نقش مهمی در طبقه بندی و ارزش گذاری ادبیات ایفا کرده بود. در بررسی های ادبی ، اصطلاح ژانر به اشکال مختلف به کار می رود تا به تمایزهای میان انواع متن اشاره کند. نوع نمایشی( حماسی/ تغزلی / دراماتیک)، نوع رابطه با واقعیت( داستانی/غیرداستانی) ، نوع پی رنگ ) کمدی/ تراژدی ) ، ماهیت محتوا( رمان احساساتی / رمان تاریخی/ رمان ماجرایی) و …
با ریشه دارشدن سینما و تنوع موضو ع ها و سبک ها کم کم نیازبه دسته بندی فیلمها ، موجب شد تا اصطلاح ژانر در سینما نیز مورد استفاده قرار گیرد.
” ژانر و فرمهای ژانری خاص در طول تاریخ هالیوود تطور یافته اند. به طوری که صنعت فیلم و تماشاگر به یک اندازه یاد گرفته اند که از طریق آن حرف بزنند و از طریق آن به تفکر بپردازند”.
در صنعت فیلم ، نظام ژانری و ژانرها مفاهیمی انتزاعی هستند که بر اساس توافقی اعلام نشده بین سازندگان و تماشاگران بنا شده اند. ژانر مجموعه ای از قواعد برای ساختار روایی و تصویری فیلم ها شکل می دهد که هم برای فیلم ساز و هم برای بیننده آشنا هستند. در واقع این خود فیلم ها هستند که به طور ضمنی مفاهیم ژانری را موجودیت می بخشند.
“ژانرها به مثابه ی نظام های رسمی الگوهای قابل شناسایی اند که از دال ها ساخته شده اند. اینها مطابق با قوانین ترکیب و ساختار به کار گرفته می شوند و نتیجه چیزی است کاملا قراردادی و کاملا نمایان. به عنوان مثال ما در میزانسن ژانری مثل فیلم های گنگستری دهه ی 30 برادران وارنر؛ تعدادی دال پیدا می کنیم که در ترکیب باهم جنبه های مهم هویت ژانری را به رخ می کشند.
