معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی تحت عنوان «نگاهی بر وضعیت صنعت فرش دستباف (هنر ماندگار سرزمین کهن ایرانیان)» ضمن بررسی و شناخت وضعیت جهانی فرش دستبافت، جایگاه ایران و چالش‌های موجود در این بازار بررسی شده است.
این گزارش به استناد آمار سازمان تجارت جهانی اشاره کرده که طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ در بازار تجارت جهانی فرش دستباف به صورت میانگین بیش از ۱۵۰ کشور صادرکننده وجود دارد. طی سال ۲۰۲۲، کشورهای هند با ۳۱۰ میلیون دلار و سهم حدود ۳۰.۳ درصد از کل صادرات فرش، چین با ۹۳.۱ میلیون دلار و سهم حدود ۹.۱ درصد از کل صادرات فرش و مصر با ۸۹.۸ میلیون دلار با سهم حدود ۸.۸ درصد از کل صادرات سه کشور عمده در صادرات فرش دستباف طی سال‌های مزبور بوده‌اند. پس از این کشورها نپال با سهم حدود ۸.۳ درصد، پاکستان با سهم حدود ۷.۷ درصد و ایران با سهم ۷.۴ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. ۷۱.۵ درصد از کل صادرات فرش دستباف جهان توسط این شش کشور تامین می‌شود.
این در حالی است که آمارها حاکی از این است که ایران در سال ۲۰۱۱، حدود ۲۵.۵ درصد از عرضه فرش دستباف در بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده که بیشترین متوسط سهم سالیانه جهانی از بازار فرش در دوره ۲۰۱۱-۲۰۲۲ بوده است. سهم ایران از صادرات فرش دستباف در دوره ۲۰۱۱-۲۰۲۲ کاهش یافته و از ۲۵.۵ درصد به ۷.۴ درصد رسیده است.
تورم، کاهش قدرت خرید مردم و کاهش ارزش پول ملی، بازار فرش را کم رونق کرده است
اسماعیل چمنی، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش تبریز درباره وضعیت بازار فروش فرش به دیده‌بان ایران گفت: «بازار نسبت به سال گذشته کم رونق شده است. توان خرید مردم و ارزش پول ملی پایین آمده است. از سوی دیگر باتوجه به نرخ تورم، آنقدر که قیمت ملک، مواد غذایی و دیگر کالاهای روزمره مردم افزایش پیدا کرده، قیمت فرش چندان افزایشی نداشته است.»
وی به افزایش قیمت مواد اولیه اشاره کرد و افزود: «قیمت مواد اولیه افزایش پیدا کرده است و با قیمت فروش همخوانی ندارد. یکی از دلایل کم رونق شدن بازار فرش همین افزایش بی‌رویه قیمت مواد اولیه است که باعث شده قالیبافان یا تولیدکنندگان دیگر چله‌کشی و دارکشی فرش را نداشته باشند و تولید هم کمتر شود.»
به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانیم صادرات فرش داشته باشیم
چمنی درخصوص نقش تحریم‌ها بر کاهش صادرات عنوان کرد: «شاید دیگران بگویند تحریم‌ها اثری روی بازار فرش نداشته اما قیمت آنچه به فروش می‌رسد کمتر از یک سوم قیمت واقعی‌اش است و دلیلش به تحریم‌ها برمی‌گردد. وقتی صادرات نباشد امکان برگشت پول هم وجود ندارد و صادرکننده هم نمی‌تواند صادراتش را انجام دهد.»
این فعال صنعت فرش در پاسخ به اینکه آیا ایران بازار صادرات فرش خود را به طور کامل از دست داده است، به دیده بان ایران گفت: «اگر بگوییم از دست نداده گزاف گفته‌ایم. تا چند سال پیش صادرات ما 2 میلیارد دلار بود اما اکنون به سالانه 40 میلیون دلار رسیده است.این امر نشان می‌دهد که تحریم‌ها کارساز بوده است.»
چمنی درمورد کشورهای جایگزین ایران در صادرات فرش، تصریح کرد: «نپال، پاکستان، افغانستان و ترکیه از جمله کشورهایی هستند که فرش‌های کشمیری می‌بافند و نسبت به ایران جلو افتاده‌اند.»
با افزایش بی‌رویه قیمت مواد اولیه دیگر تولید فرش صرف نمی‌کند
وی همچنین درباره وضعیت کارگاه‌های تولیدی بیان کرد: «باتوجه به افزایش بی‌رویه قیمت مواد اولیه و کاهش ارزش پول ملی، دیگر نه برای تولید کننده صرف دارد و نه برای قالیباف. وقتی تولید کم شود اثرش را در صادرات هم می‌گذارد.»
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش تبریز خاطرنشان کرد: « اکثر کارگاه های فرش در حال حاضر تعطیل شده، برای موفقیت در این مجموعه باید مدیریت کنند تا مواد اولیه به سهولت و با قیمت کمتر به دست تولیدکننده برسد. از سوی دیگر بیمه قالیبافان بسیار پایین آمده است. سال 92 ما در سطح کشور بیش از 700 هزار خانواده بیمه شده داشتیم و الان بسیار کمتر شده است. در استان آذربایجان 90 هزار بیمه شده داشتیم و الان 30 هزار نفر شده است. اگر بیمه بود قالیبافان به کارشان ادامه می‌دادند. تازمانی که ارزش پول ملی ما تقویت نشود هرچه قدر هم بافنده دستمزد بگیرد کفاف هزینه زندگی‌اش را نمی‌دهد و به سمت شغل‌های دیگری مثل دستفروشی می‌رود.»
چمنی در پاسخ به اینکه آیا صحت دارد که چین و ترکیه از نقشه فرش ایران استفاده می‌کنند، به دیده بان ایران گفت: «هر فرشی در دنیا تولید شود مانند فرش ایرانی نمی‌شود. بالاخره دنیای رقابت است ولی کیفیت فرش ایرانی متفاوت‌تر از باقی کشورهاست. این امر بیشتر سیاستگذاری نادرستی است که متاسفانه ما در صنعت فرش گرفتارش شده‌ایم. به تازگی هم مرکز ملی فرش را با صنایع خلاق ورزش و خودرو ادغام کرده‌اند که هیچ نسبتی باهم ندارند. درواقع به جای اینکه دولت به صنعت و هنر فرش کمک کند و مرکز ملی فرش تبدیل به سازمان ملی فرش شود، آن را ادغام کردند. در ایران نزدیک به 8 میلیون خانواده از این کار ارتزاق می‌کنند و تنها کالای تولیدی است که ثبت جهانی شده است اما به جای کمک و تقویت آن را ادغام کردند.»
وی افزود: «در کشور ما بیش از 36 شغل از طراح، قالیباف و چله‌کش گرفته تا صادر کننده و فروشنده ایجاد شده است.در دو سال گذشته چون درآمدها با هزینه‌ها نمی‌خواند، بسیاری از افراد فعال در این صنعت شغل خود را از دست دادند. درحالی که این شغلی است که در 31 استان ما وجود دارد و مخصوص منطقه خاصی نیست. افراد در خانه و با خانواده کنار هم می‌نشینند و قالیبافی می‌کنند که بنیان خانواده را محکم‌تر می‌کند و نه محیط زیست را آلوده می‌کند و نه ترافیک ایجاد می‌کند.»
چمنی در پیش‌بینی خود از وضعیت صنعت فرش گفت: «اگر به همین شکل و با افزایش بی‌رویه قیمت مواد اولیه پیش برویم دیگر برای تولیدکننده صرفی نمی‌کند. مواد اولیه قبلا کمتر از ده درصد قیمت تمام شده فرش درمی‌آمد. برای مثال اگر یک فرش 50 میلیون فروخته می‌شد مواد اولیه کمتر از 5 میلیون تومان هزینه داشت ولی الان قیمت تمام شده فرش همان قیمت مواد اولیه است و دیگر نمی‌صرفد.»