برخلاف خوش بینی اولیه، جنگ دوم قره باغ (2020) نه تنها به بهبود روابط تهران و باکو منجر نشد، بلکه شرایط را پیچیده و در نهایت به سردی و چالش در روابط دو کشور انجامید. با توجه به حمایت های همه جانبه سیاسی، نظامی، ترانزیتی، ارتباطی، بشردوستانه و اقتصادی ایران از جمهوری آذربایجان در سه دهه گذشته و تاکید چندگانه تهران بر بازگشت قره باغ به جمهوری آذربایجان، انتظار می رفت که پس از جنگ دوم قره باغ، باکو با قدردانی و احترام این خدمات پدرانه، ایران باید به حسن همجواری با تهران نزدیک شود، اما اوضاع به این شکل نشد.
دلیل این امر روشن است. جنگ دوم در قره باغ بر خلاف خواست جمهوری آذربایجان شکل گرفت، این کشور به یکی از کنفدراسیون های ترکیه و همچنین مهد پرورش انگلستان و بریتیش پترولیوم و همچنین رژیم صهیونیستی به ویژه پس از موفقیت الهام علی اف در 2003. این کشورها به عنوان بازیگران رویزیونیست، فرصت طلب و زیاده خواه، در پروژه جنگ دوم قره باغ و تحت عنوان آزادی سرزمین های اشغالی جمهوری آذربایجان، هر یک از آنها نقشه های شورشی خود را با محوریت عثمانی گری و ترکیه بزرگ، آزمودند. کریدور تورانی ناتو و تبدیل جمهوری آذربایجان به «پایگاه منطقه‌ای صهیونیسم». هدف از ایجاد یک دسیسه بزرگ ژئوپلیتیکی با محوریت مرز ایران و ارمنستان، تجزیه جنوب ارمنستان و ایجاد یک واحد سیاسی دروغین و نامشروع در این منطقه است.
تجربیات دو سال اخیر نشان می دهد که در نتیجه جنگ دوم قره باغ، اگرچه سرزمین های اشغالی جمهوری آذربایجان خارج از قره باغ (نه خود جمهوری قره باغ) از دست ارامنه آزاد شد، اما کل جمهوری آذربایجان آزاد شد. آذربایجان در دست رژیم صهیونیستی و ترکیه و در آن پشت پرده انگلیس بود. اهتزاز پرچم های آنها در سراسر جمهوری آذربایجان نشانه وحدت نیست، بلکه نشان دهنده تبدیل جمهوری آذربایجان به یکی از شبه مستعمرات این کشورها و تحت حمایت دولت الهام علی اف است. البته در مورد وضعیت داخل جمهوری آذربایجان، این موضوع ممکن است چندان ربطی به ایران نداشته باشد، اما زمانی که باکو باید به مرکز دسیسه های ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئوکالچر علیه ایران و ایران ستیزی و تشیع سیستماتیک آن تبدیل شود. در سطح، واکنش های ایران، نه تنها تدافعی، منطقی است. بنابراین، پس از جنگ دوم قره باغ، روابط تهران و باکو سرد شد.
از نظر تاریخی بادکوبه یا آران بخشی از ایران است. جمهوری آذربایجان که دومین کشور شیعه در جهان از نظر تمدن، فرهنگ، تاریخ و مذهب و به طور کلی قفقاز جزء لاینفک «ایران فرهنگی» است. رویکرد افراطی که برای شناسایی جمهوری آذربایجان و ترکیه یا ایجاد نقاط تماس یهودیان با جمهوری آذربایجان وجود دارد ناشی از ترس و نگرانی آنها از ایرانی بودن مردم جمهوری آذربایجان است. ترکیه به عنوان عامل ناتو و رژیم صهیونیستی سال هاست که به دنبال «اخراج کامل» ایران از جمهوری آذربایجان هستند.
به نظر می رسد در جریان جنگ دوم قره باغ بین الهام علی اف و مقامات رژیم صهیونیستی، ترکیه و انگلیس “توافق نانوشته” وجود داشته است. بر اساس این قرارداد، تل آویو و آنکارا با حمایت لندن، با متقاعد کردن یا خنثی کردن آمریکا و اروپا در مورد حمایت از فریب استراتژیک ارمنستان و روسیه، کشورهای اشغال شده خارج از قره باغ را در قالب پروژه جنگ دوم قره باغ آزاد کردند. هدف استفاده از این فرصت و با باج خواهی رسانه ای و پمپاژ محبوبیت تصنعی الهام علی اف برای جلوگیری از بروز شورش های اجتماعی علیه او بود که فساد مالی خانواده اش به رسانه ای برجسته بین المللی تبدیل شد و عواملش فساد مالی، جنایت و ضد دین را آزار دادند. مردم. فراموش نکنیم که در سال های اخیر حتی بسیاری از اندیشکده های معروف از جمله اندیشکده های آمریکایی و اروپایی، الهام علی اف را با صدام حسین مقایسه کرده و نسبت به اعتراضات اجتماعی گسترده هشدار داده اند. بنابراین، جنگ دوم کورباش نسخه‌ای از اندیشکده‌های صهیونیستی، آناتولی و لندن بود تا دولت الهام علی‌اف را از سقوطی مشابه سقوط عسگر آقاف و ادوارد شواردنازده نجات دهد.
از سوی دیگر، الهام علی اف با قربانی کردن آینده و منافع حیاتی جمهوری آذربایجان، تعهدات خطرناکی را در قبال رژیم صهیونیستی، ترکیه و انگلیس انجام داد. فراهم کردن تمامی بسترهای لازم برای تبدیل جمهوری آذربایجان به «پایگاه منطقه‌ای صهیونیسم» و به قول آرتور لنک «وطن دوم صهیونیست‌ها» و تلاش برای ایجاد «کریدور تورات خیالی ناتو» -صدا کرد ایجاد مسیر ارتباطی برای نخجوان و به منظور طراحی تغییرات اساسی در معادلات انرژی و ترانزیت منطقه و همچنین استقرار ناتو در قلب قفقاز و آسیای مرکزی، ایجاد تکفیری و در نهایت شکل گیری «اندیشه انگلیسی پان تورانیسم و پان ترکیسم» از جمله این تصمیمات خطرناک باکو برای محور سلطه است.
بر این اساس با حمایت اشخاص ثالث، پس از جنگ دوم در قره باغ، شاهد تشدید ایران ستیزی و شیعه ستیزی سیستماتیک در جمهوری آذربایجان هستیم. رجب طیب اردوغان در تمام سفرهایی که طی دو سال اخیر به جمهوری آذربایجان از جمله باکو، شوشی و زنگیلان انجام داده، برای تحریک الهام علی اف به اقدامات ضد ایرانی، سخنرانی یا شعر خوانده است. رژیم صهیونیستی نیز در این زمینه مشهود است. زیرا با رویکرد شوونیستی، آپارتایدی و زیاده‌روی خود به دنبال برنامه‌های فتنه‌انگیز در حوزه‌های دینی، فرهنگی، انرژی، ترانزیتی، قومیتی و امنیتی هستند و ایران و روسیه و چین را هدف قرار می‌دهند. بنابراین جای تعجب نیست که امروز در جمهوری آذربایجان جنگ روانی و رسانه های جمعی را علیه ایران به راه انداختند تا با پاک کردن «ایرانی که همیشه حامی مردم جمهوری آذربایجان» از افکار عمومی است، دسیسه های خود را انجام دهند. ذهن
واقعیت این است که الهام علی اف نه تنها از برگزاری این رزمایش خشمگین شد، بلکه پیام این رزمایش نیز همان تغییر رویکرد سنتی ایران و ایجاد اجماع و اراده لازم در تهران برای پاسخگویی به هیاهوهای قفقازی است. رژيم صهيونيستي، تركيه و انگليس در اين جمهوري آذربايجان، باكو را به وحشت انداختند و خشمگين كردند. الهام علی اف با این اشتباه محاسباتی مبنی بر اینکه صبر پدرانه و راهبردی تهران در قبال اقدامات ضدامنیتی باکو و ایجاد تنش پایانی ندارد، به نظر می رسد به نوعی حاکمیت خود را بین رژیم صهیونیستی، ترکیه و انگلیس تقسیم کرده است تا آنها بتوانند این کار را انجام دهند. هر چه برنامه ریزی کنند، چینش سیاسی و جغرافیایی منطقه و ایجاد کانون های جدید «توطئه و مهار» بر اساس موقعیت قفقاز و آسیای مرکزی با محوریت توطئه «کریدور تورانی ناتو» علیه ایران، روسیه. و چین. غافل از این که نظم نوین در آسیا که مبتنی بر چین، روسیه و ایران به عنوان رهبر محور مقاومت و با افول ظاهری هژمونی آمریکاست، شامل قفقاز و آسیای مرکزی می شود.
الهام علی اف در ماه‌های اخیر پیام‌های لازم را درباره خطوط قرمز ایران از مجاری رسمی و غیررسمی دریافت کرده است و به خوبی می‌داند که در روند این نظم جدید در منطقه و با همکاری تهران، مسکو و پکن، ناتو تورانی کریدور پتانسیل تحقق دارد و رژیم صهیونیستی مجبور به ترک قفقاز خواهد شد. در واقع، هیچ نشانه امیدوارکننده ای در چشم انداز آینده برای علی اف وجود ندارد. علاوه بر این، یکی از پیامدهای جنگ در اوکراین این است که روسیه به هیچ قیمتی از قره باغ دست نخواهد کشید و حتی اگر آن را به کالینینگراد دیگری تبدیل نکند، به قره باغ به عنوان یک پایگاه دائمی نگاه خواهد کرد. از سوی دیگر، ناتوانی دولت علی اف در زمینه سازی برای لغو خودمختاری صد ساله نخجوان نشان می دهد که نگرانی های جدی در مورد نابسامانی اجتماعی و نافرمانی مدنی در جمهوری آذربایجان وجود دارد. علاوه بر این، به دلیل نسل کشی فرهنگی اقلیت ها و ترور، کشتار و شکنجه رهبران و روشنفکران آنها، به ویژه تالشا، لزگا، آوار، اودین و تاتا، اقلیت های این کشور به دنبال فرصتی برای رهایی از این سیستماتیک هستند. قتل عام.
البته از این قبیل موارد و مصادیق زیاد است، اما همه آنها گواه بر این است که اوضاع آنطور که الهام علی اف تصور می کرد پیش نرفت، گویا الهام علی اف قمار کرد که زنگ شکست آن شنیده شد، زیرا عرصه سیاست بسیار دشوارتر از زمینه قمار واقعی است. بنابراین دلایل عصبانیت علی اف روشن است. او در واقع تداوم حکومت موروثی خاندان علی اف را با چالش های بزرگی پیش رو می بیند. از این رو به جای توضیح و عذرخواهی از نقش کشورش در اقدام تروریستی داعش در حرم شاهچراغ، دست به تناقضات عجیبی زد. از یک سو در حالی که رهبر دشییسم در جمهوری آذربایجان است از عشق خود به مساجد در کشورهای آزاد شده و جنایات جدایی طلبان ارمنی و به اصطلاح حامیان خیالی آنها می گوید و از سوی دیگر. او بیشتر قمار می‌کند، در امور داخلی ایران دخالت می‌کند و ادعاهای بی‌اساسی درباره جایگاه آذری‌های غیور در ایران می‌کند.
اظهارات علی اف در اجلاس سران به اصطلاح منطقه ترک زبان سمرقند در مورد وضعیت آذربایجان در ایران از یک سو نشان می دهد که از یک سو برخلاف ادعاهای گذشته و دوستانه دولت باکو، تمامی فعالیت ها و تبلیغات ضد ایرانی تجزیه طلبانه در جمهوری آذربایجان هماهنگ و مورد حمایت کامل دولت باکو قرار گرفت و در این زمینه دولت و مقامات باکو مسئولیت حقوقی و کیفری دارند. دوما علی اف با آگاهی از خصومت آمریکا و رژیم صهیونیستی با مردم ایران و تمایل آنها به ایجاد جنبش های تجزیه طلبانه در ایران، سعی دارد با موضوع به اصطلاح آذربایجان ایران، غرب را متقاعد کند که به سرنوشت او دچار نشود. مشابه صدام حسین (از سقوط ایران) و معمر قذافی رنج می برند.
طبیعی است که اظهارات مداخله جویانه الهام علی اف که بیانگر نقض آشکار قواعد حقوق بین الملل، منشور سازمان ملل متحد و موافقت نامه های امنیتی دوجانبه است، با پاسخ متین و تأسف باری مواجه شود، حداقل اگر واقعاً به اظهارات خود اعتقاد داشته باشد، می تواند. همانطور که ایران ده سال پیش روادید را لغو کرد و باکو نیز باید روادید ایران را لغو کند تا شهروندان ایرانی از جمله آذربایجانی هایی که علی اف نام برد به راحتی به جمهوری آذربایجان سفر کرده و از دستاوردهای دولت اقلیت علیه باکو مطلع شوند. لازم به یادآوری و مجازات است که الهام علی اف در این بند نیز اشتباه محاسباتی بزرگی مرتکب شده است. آذری های ایران در طول تاریخ پیشتاز صهیونیسم، اتحاد ایران، پرچمدار تقویت و ترویج تشیع و حافظ مرزهای تاریخ ایران و گسترش آن بوده اند. در سه دهه اخیر، رویکرد پدرانه ایران به باکو، اقدامات طنز ضد ایرانی و شیعی دولت باکو را در میان شهروندان ایرانی از جمله حماسی آذربایجانی ها که نسبت به مردم جمهوری احساس رسالت تاریخی و مسئولیت برادرانه می کنند، برانگیخته است. آذربایجان.که نباید ظاهر شود. اما اکنون می توان گفت یکی از پیامدهای اشتباه الهام علی اف اصلاح این روند توسط تهران خواهد بود و در نتیجه حوادث آینده در جمهوری آذربایجان و نخجوان طبیعتاً به خواسته های آذربایجانی های غیور گره خواهد خورد. ایران و سایر اتباع ایرانی روند حوادث آینده نشان خواهد داد که برخلاف تصور دشمن، پتانسیل عظیمی برای ایران برای بازتعریف وضعیت قفقاز وجود دارد. به همین دلیل امروز بحث های جدی در داخل دولت جمهوری آذربایجان مطرح است که تا دیر نشده بادکوبه به عنوان مهم ترین راه حل اشتباهات خود در سه دهه حمایت از تهران را اصلاح و جبران کند.
احمد کاظمی، دکترای حقوق بین الملل عمومی و پژوهشگر اوراسیا
منبع: موسسه مطالعات جهان معاصر