گیاه دارویی ترباد و مزیت منحصر به فرد آن در طب سنتی

نام فارسی: تربد
تیره: جعفری Primulaceae
نام انگلیسی: Indian Jalap
نام علمی: Convolvulus turpethum L
نام های دیگر: Turbid – Triputa Turbith – jalap هندی – Turbith vegetal.

بیخ یا ریشه زیرزمینی گیاهی است از خانواده پیچک های صحرایی Convolvulaceae که گیاهی است چند ساله با ساقه بالا رونده و پیچ خورده مانند گل عشق. برگ های آن قلبی شکل و پوشیده از کرک است. گلهای آن آبی مایل به آبی است که در انتهای ساقه گل ظاهر می شود.
ساقه زیرزمینی آن به صورت قطعات استوانه ای به قطر حدود یک انگشت و طول 10-12 سانتی متر، ناهموار و کم و مرتفع یا پیچیده و دارای شیارهای طولی نامنظم در بازار به فروش می رسد که رنگ قسمت بیرونی آن تیره و کمی متمایل به قرمز است و هسته آن پس از شکستن سفید و روشن و سوراخ های کوچک متعددی در قسمت آن دیده می شود که با ماده لاستیکی به شکل قطرات ریز زرد پر شده و از نظر طعم در ابتدا بی بو است. و بی مزه است، اما بعد از چند لحظه طعم بیمارگونه ای پیدا می کند.

نوع مرغوب آن توخالی، سبک و شکننده، به راحتی مالیده و نرم می شود و رنگ داخلی آن سفید است. این گیاه در هند، سیلان و مالزی می روید، هنوز حضور این گیاه در ایران گزارش نشده است، اما در برخی از کتب قدیمی طب سنتی آمده است که در نواحی خراسان دیده شده است. در حال حاضر تربد از هند به بازار دارویی ایران وارد می شود.
گیاهی است چند ساله با ساقه های بالا رونده مانند عشق. برگ های آن قلبی شکل شبیه برگ های عشق و پوشیده از کرک است.

گلهای آبی مایل به آبی آن در انتهای ساقه گلدار ظاهر می شود. صمغ موجود در ساقه زیرزمینی گیاه تار در طب سنتی استفاده می شود.
ساقه زیرزمینی این گیاه به صورت قطعات استوانه ای به قطر تقریبی یک انگشت و به طول 10 تا 12 سانتی متر در بازار به فروش می رسد.
سطح ناهموار آن کم و دراز یا پیچیده و دارای شیارهای طولی نامنظم است، رنگ قسمت بیرونی ساقه تیره زیرزمینی کمی مایل به قرمز است و هسته آن پس از شکستن سفید و روشن است و سوراخ های کوچک متعددی بر روی صلیب دیده می شود. . – مقاطعی که با لاستیک پر شده است به صورت قطرات زرد کوچک است که ماده مسهل آن است.
طعم ساقه زیرزمینی این گیاه در ابتدا بی بو و بی مزه است.

اما بعد از چند لحظه پس از ماندن در دهان حالت تهوع آور می شود. نوع با کیفیت آن در داخل است. یعنی پوست درخت زیرزمینی آن کاربرد دارویی دارد که در کتب سنتی به آن می گویند که سبک و شکننده است و به راحتی مالیده می شود و نرم است و داخل آن سفید است و گونه هایی که داخل آن تیره است. . و وزن بالایی دارند و در عین حال شکننده و بی کیفیت نیست و بهتر است مصرف نشود.
تاکنون وجود این گیاه در ایران گزارش نشده است، اما در برخی از کتب قدیمی طب سنتی به دیده شدن آن در نواحی خراسان اشاره شده است. این گیاه در کشورهایی مانند هند، سیلان و مالزی می روید.

ترکیبات شیمیایی

گلوکوزید تورپین در ریشه گیاه یافت می شود و صمغ رزینی آن شبیه رزین هالاپینو است. گزارش دیگری حاکی از آن است که ریشه این گیاه حاوی ترپتین، ژالاپنو، سقز، ژالاپیک اسید، ایپوئیک اسید، تامپیکولیک اسید و اسید والریک است.
مواد تشکیل دهنده ژالاپنو و سقز – گلوکوزید سقز – رزین صمغی مشابه رزین هالاپینو – اسید ژالاپیک – اسید ایپومئیک – اسید تامپیکولیک – اسید والریک.

خواص تربد

تربد تب بر، مدر و ملین خفیف است.

این گیاه به عنوان ملین استفاده می شود و برای درد مفاصل، نقرس و روماتیسم نیز درمان خوبی است.
ساقه ها و شاخه های له شده و گرم گیاه را پس از زایمان برای درمان اسپاسم و ترمیم بافت به پشت زنان می اندازند.
از ریشه گیاه به عنوان ملین استفاده می شود و همچنین برای مارگزیدگی و عقرب گزیدگی استفاده می شود.
مسهل بلغم و مایعات رقیق است و برای دفع و کاهش صفرا و مواد سوخته نیز مفید است.
اگر با زنجبیل خورده شود، مسهل خلط غلیظ است.
برای پاکسازی مخاط و رطوبت رحم و معده مفید است و برای فلج، ناراحتی های عصبی، سرفه های ناشی از رطوبت معده و همچنین برای سیاتیک مفید است.
با روغن بادام و بزرک برای رفع سرفه مزمن و درد سینه و با پوست هلیل کابلی برای سوداوی، جنون و صرع مفید است.
توصیه می شود هنگام تهیه ریشه گیاه به صورت دارو، آن را کوبیده و حرارت ندهید، زیرا پودر نرم آن به روده می چسبد و پودر نیم کوب بهتر است با زنجبیل و شکر قهوه ای و گرم میل شود. . آب بودن
اگر با نمک خورده شود باید با آب سرد میل شود.
اگر قدری آن را با زنجبیل و خربزه بجوشانند و حرارت دهند و یک دفعه بخورند برای سرفه های سرد و مرطوب و سختی نفس بسیار مفید است.

روش مصرف و مقدار تربد

هنگام تهیه ی ریشه گیاه تربد به عنوان دارو از کوبیدن و حرارت دادن زیاد آن خودداری کنید زیرا پودر نرم آن به پرزهای روده می چسبد.
بهتر است نیم کیلو از آن را با زنجبیل و شکر قهوه ای و آب گرم و اگر با نمک میل کنید حتما با آب سرد بخورید.
مقدار غذا از ریشه 12 گرم و دم کرده آن 20 گرم و مقدار غذا یا مقدار آن از 0.3 تا 1 گرم است.

عوارض، احتیاط ها و موارد منع مصرف تربد

برای گرمازدگان مضر است و اگر گرما می خواهند از آن استفاده کنند پوست سیاه آن را بتراشند و مخلوط با روغن بادام یا روغن پسته و کتیرا رنده شده بخورند.
ریشه گیاه تربد ملین قوی و سمی است و نباید بیش از نیم گرم در روز مصرف شود.