حتی دولت خودمان هم واکسن نمی خرد

هفته واکسیناسیون در ایران

در 11 ژانویه 1999، خبرگزاری فرانسه گزارش داد که بیش از 50 کشور در سراسر جهان واکسیناسیون عروق کرونر را آغاز کرده اند. اسرائیل، ترکیه، عربستان سعودی، بحرین، قطر و امارات در خاورمیانه واکسینه شده اند و عراق اولین تحویل واکسن فایزر را سفارش داده است. اما در ایران، تاج و تخت باعث سیل کشتارها شده است و مقامات ایرانی همیشه بهانه‌هایی برای به تعویق انداختن واکسیناسیون می‌آورند. بهانه های عجیبی مثل نبود سیستم خنک کننده برای تحویل واکسن کرونا با هواپیما. بهانه های رایج بعدی، تحریم ها و مشکلات مربوط به انتقال پول برای واکسن بود. اما واضح است که واقعیت چیز دیگری بود. در همین حال، طرح های قرمز و سیاه تاج و سیل عزاداری بر سر ایرانیان، مردم را مجبور به راه اندازی کمپین های اعتراضی با هشتگ خرید واکسن کرده است. در مقابل، وزارت بهداشت اغلب تاریخ های متفاوتی را برای عرضه واکسن ایرانی تعیین می کرد و واکسن به دستمان نمی رسید. اردیبهشت 1400، خرداد 1400 و شهریور 1400 تاریخ هایی بود که وزارت بهداشت برای تولید انبوه واکسن ایرانی و حتی صادرات گسترده آن تعیین کرد. اما زمانی که اعلام شد کارخانه های جدید واکسن در حال حفاری هستند، باز هم خبر رسید که خط تولید واکسن از چین به دلیل تحریم ها نرسیده است.

در روز دوم ادعا شد که روسیه به دلیل تحریم ها از تحویل رزین و ژل برای تولید واکسن خودداری کرده است و … در نهایت دولت اعلام کرد که از 24 تیرماه با ثبت نام سالمندان واکسیناسیون عمومی را آغاز می کند. با این حال، روال واکسیناسیون همچنان کند بود و صف های طولانی افراد مسن بارها و بارها خبرساز شد.

تولیدکنندگان واکسن قرار بود از مهلت 90 دقیقه ای خود برای تولید انبوه واکسن استفاده کنند. اما این پایان ماجرا نبود و کابینه جدید ابراهیم رئیسی تصمیم گرفت واردات گسترده و دیرهنگام این واکسن را در دستور کار قرار دهد. بر اساس آمار وزارت بهداشت تا پایان مهرماه، بیش از 56 میلیون نفر دوز اول و بیش از 44 میلیون نفر دوز دوم را دریافت کردند. این واکسیناسیون گسترده با واکسن های خارجی انجام شد و کم کم واکسن ایرانی و وعده های عجیب تولیدکنندگان داخلی در حاشیه قرار گرفت. اکنون که تقریبا اکثریت جمعیت ایران و جهان واکسینه شده اند، هفت تولیدکننده ایرانی به ساختمان بهارستان آمدند و صدای خود را در مجلس بلند کردند.

ابهام در تولید واکسن های ایرانی

هیچ کس به طور قطع نمی داند که چه تعداد واکسن توسط سازندگان ایرانی تولید شده است. خانه ملت به نقل از حسین صفوی، رئیس هیات امنای وزارت بهداشت، گفت: تاکنون بیش از 199 میلیون دوز واکسن به وزارت بهداشت و 178 میلیون دوز در تهیه و مابقی 47 میلیون و 710 واکسن تحویل داده ایم. دوزها تولید داخل هستند و هنوز در انتظار تحویل هستند، شش تا هفت میلیون دوز داریم. وی گفت: مجموع قراردادها با تولیدکنندگان داخلی هشت هزار و 656 میلیارد تومان و میزان بدهی وزارت بهداشت به آنها پنجاه هزار و پنج میلیارد تومان است که اخیراً طی مکاتباتی با سازمان برنامه و بودجه برنامه ریزی شده است. برای پرداخت بدهی؛ زیرا در اصل دولت با کمبود نقدینگی مواجه است.

آمار گمرک اما با حجم واردات خارجی واکسن متفاوت است. روح الله لطیفی، سخنگوی گمرک به «شرق» گفت: حدود 161 میلیون دوز واکسن خارجی به ایران وارد شده که بخشی از آن خریداری و بخشی نیز اهدا شده است. اما از آنجایی که خرید واکسن های خارجی از بهمن ماه سال گذشته متوقف شده است، محموله هایی که به تازگی از گمرک ترخیص شده اند، اهدا شده است. ایسنا همچنین به نقل از گمرک فرودگاه امام اعلام کرد که در هفته گذشته بیش از ۱۶۱.۹ میلیون دوز از این واکسن به ایران وارد شده است. بر اساس این گزارش آخرین محموله وارداتی 27 فروردین 1400 بوده که مربوط به واکسن های اهدایی است. بر این اساس، چهار نوع واکسن به ایران وارد شد که بیشترین میزان آن متعلق به شرکت سینوفارم با 133 میلیون و 404 هزار و 498 دوز است که سهم آن از کل واردات واکسن 82.3 درصد است. بعد از Sinofarm، واکسن AstraZenka وجود دارد که گفته می شود واردات آن 23 میلیون و 313-330 دوز است و 8.1 درصد از واردات واکسن Astrazenka است. اسپوتنیک یکی دیگر از واکسن های وارداتی از ایران است که دارای تعداد 4 میلیون و 991 هزار و 200 دوز و سهم 2.5 درصدی در بین واکسن های وارداتی است. واکسن بهارات با یک میلیون و 125 هزار دوز کمترین واکسن وارداتی در ایران است و سهمی کمتر از یک درصد در بین واردات دارد. از سوی دیگر، وزارت بهداشت از تزریق 148 میلیون و 600 هزار واکسن تا 12 اردیبهشت امسال خبر داد. در همین حال رئیس کمیسیون ارزی وزارت بهداشت در مجلس از تحویل بیش از 199 میلیون دوز واکسن به وزارت بهداشت خبر داد که از این میزان 178 میلیون دوز خرید و واردات و بیش از 47 میلیون دوز واکسن وارد شده است. واکسن آنها خانگی بودند! جدای از انحرافات آماری و عدم شفافیت در تولید واکسن های داخلی و قراردادهای تامین واکسن داخلی، اکنون دست تولیدکنندگان واکسن های داخلی برای اعتراض و بدون حمایت! آنها می گویند که می خواهند واکسن را قبل از انقضای آن به دولت بفروشند. سپس دولت می گوید بودجه ندارد و 50 میلیون دوز واکسن در انبار دارد.

تولیدکنندگان: ما قادر به صادرات واکسن نیستیم

هاله حامدی فر، مدیرعامل سیناژن و سازنده واکسن کرونا به شارک گفت که آنها تنها شرکت بخش خصوصی هستند که این واکسن را تولید می کنند. وی توضیح می‌دهد که تولیدکنندگان دولتی واکسن کرونا ۴۲۰۰ تومان کمک نقدی و واقعی از دولت دریافت کرده‌اند و واکسن آن‌ها واکسن ضعیف‌شده علیه این ویروس است که تولید آن ارزان‌تر است. تنها تولید کننده واکسن در بخش خصوصی نیز دارای هزینه های نیم ارزی و واکسن نوترکیب با فناوری بالاتر و هزینه های بالاتر است، اما دولت واکسن این شرکت را به همان قیمت واکسن دولتی خریداری کرد.

این سازنده همچنین گفت: اگرچه مجلس و دولت دستور ساخت 18 میلیون دوز واکسن و خرید مواد اولیه برای تولید این تعداد واکسن را صادر کردند، اما در نهایت دولت از تحویل این تعداد واکسن خودداری کرد و اکنون 6 میلیون دوز واکسن را دریافت کرد. واکسن در انبارها در دست آنها باقی می ماند.

این سازنده درباره چالش صادرات واکسن های ایرانی نیز می گوید: بازار جهانی از واکسن های مورد تایید سازمان بهداشت جهانی اشباع شده است و واکسن ایرانی که مورد تایید جهانی نیست راه سخت تری دارد.

حامدی فر تاکید می کند: زمانی که مطالعه بالینی واکسن ایرانی به پایان رسید و پرونده واکسن به سازمان جهانی بهداشت ارسال شد، سازمان به آنها اعلام کرد که واکسن مورد تایید است و بازار اشباع شده است و تایید واکسن جدید به هیچ وجه کارساز نیست. اولویت برای سازمان به این ترتیب موضوع صادرات واکسن ایرانی و تبدیل ایران به قطب صادرات واکسن در منطقه راه به جایی نبرد و اخیراً وزارت بهداشت از اهدای 200 هزار دوز واکسن برکات به نیکاراگوئه خبر داده است.

تولید بدون مزیت!

ماجرای گرانی تولید کالای ایرانی و هدر رفت منابع ملی به واکسن محدود نمی شود. وحید شقاقی، کارشناس اقتصادی به «شرق» می گوید: ایران نه نقشه راه دارد و نه تخصص تولید و برنامه های مبتنی بر اقتصاد. وی تاکید می کند: به عنوان مثال، تولید به بهانه خودکفایی به ویژه در بخش کشاورزی منجر به هدر رفت گسترده منابع آب زیرزمینی و خسارات فراوان در این بخش و از یک سو حمایت های غیرمنطقی با یارانه های متعدد مستقیم و غیرمستقیم شده است. معافیت های مالیاتی، انحصار بازار داخلی و در واقع حمایت بی رویه دولت از تولید باعث ظهور برندهای جهانی و تولیدکنندگان قوی شده است و از سوی دیگر به دلیل قیمت بالا از مزیت رقابتی جهانی برخورداریم. و کیفیت محصول در بسیاری از کالاها. این کارشناس اقتصادی ادامه می دهد: وی در بین مصرف کنندگان داخلی نیز از این وضعیت ناراضی است و مجبور است کالاهای بی کیفیت را با قیمت های بسیار بالا خریداری کند. ضمن اینکه کالاهای مطلوب شناسایی و تولید آنها بر اساس اصول اقتصادی در دستور کار قرار گیرد. شقاگی همچنین می گوید: تولید واکسن هایی که نیازمند فناوری بالا و زمان کوتاه است، قطعا برای کشورهایی که دانش و فناوری بالا و بازار جهانی دارند، سودآور است و بازار جهانی منتظر تولید واکسن ایرانی نیست. «البته تجربه تولید واکسن قبلاً برای تولید هواپیما، کشتی، قطار، لپ‌تاپ، تلفن همراه و… تکرار شده و هیچ‌گاه تکمیل نشده است.