مولانا جلال الدین محمد بلخی; رومی; فرزند بهاءالدین ولید شیطان العلماء در روز ششم ربیع الاول سال 604 هجری قمری در بلخ به دنیا آمد. زیارت کبو از بلخ مهاجرت کرد. عطار، عارف معروف قرن هفتم، از نیشابور دیدن کرد. الحمدلله جلال الدین. و کتابی از نامه های سری خود را به او داد. 
پدرش از خراسان به بغداد رفت و از آنجا پس از سه روز اقامت در مدرسه مستنصری به مکه رفت. پس از مناسک حج، مدتها در آن شهر قصد صرف شام داشت و در اواخر عمر به شهر کنجو رفت و تا پایان عمر در آن شهر ماند و مردم را رهبری کرد.
پس از او جلال الدین محمد کمتر از 24 سال بر تخت پدری نشست و مردم را رهبری کرد. در آن زمان برهان الدین محقق ترمذی که تحت تعلیم پدرش بود به دلیل حمله تاتارها به خراسان و ویرانی آن کشور به قونیه آمد و به تدریس فقه و سایر علوم دینی پرداخت. تا اینکه در سال 642 ه.ق با شمس تبریزی آشنا شد.
شمس و عبارات روحی او به شدت بر مولانا تأثیر گذاشت. مولانا قبل از آشنایی با شمس، مردی زاهد و پارسا بود که به رهبری طالبان و تبیین اصول و فروع دین پرداخت. اما پس از ملاقات با این مرد کامل، خطبه و سخنرانی را ترک کرد و در میان صوفیه برادر صفی و صفا شد و به شعر پرداخت و این همه آثار بدیع را به یادگار گذاشت.
شمس به دلایلی که به تفصیل در شرح حال مولانا دیده می شود، بیش از سه سال در کنجا نماند. یک شب در سال 645 کونجا را ترک کرد و ناپدید شد. مولانا روز بسیار بدی را در اوقات فراغت خود سپری کرد و چون از او ناامید شده بود، آن را به حسام الدین چلپی داد و به درخواست او شروع به ساختن ترانه های مثنوی معنوی کرد. و اشعار این کتاب را به حسام الدین تقدیم کرد تا سرانجام در اوایل سال 672 هجری قمری از یار دیدن کرد.
مولانا در زمانی می زیست که تصوف در ایران در اوج خود بود. دانشمندان، شاعران و نویسندگان نامدار ایرانی در طول سه قرن پیش از حیات وی، مطالعات عمیقی در مورد انواع مختلف ادبی، فلسفی، مذهبی و غیره انجام دادند و آثار ارزشمندی خلق کردند.
شعر فارسی در دوره پیش از مولانا با ظهور رودکی، انصاری، ناصر خسرو، مسعود سعد، خیام، انور، نظامی، کاگانیا راه درازی را پیموده و در قرن هفتم هجری که همان زمان است به کمال خود رسیده است. زندگی مولانا. شعر عرفانی نیز در این دوره گام های بلندی برداشت و آثار ارزشمندی چون حدیقه، منطق الطیر، مصیاب نامه، اسرارنامه و… توسط عرفای مشهوری چون سنایی، عطار و دیگران خلق شده است.
مولانا را نمی توان نماینده دانش خاص و محدود دانست. اگر او را فقط شاعر یا فیلسوف یا مورخ یا دانشمند دینی بنامیم، به این موضوع درست عمل نکرده ایم. زیرا اگرچه از بیشتر این علوم بهره برده و حتی گاهی به عنوان استادی شگفت انگیز در نوسازی و تکمیل بیشتر آنها در جامعه، گام های اساسی برداشته است، اما خود او به خاطر روحیه متعالی و ذوق سرشارش یکی از آنها نیست. بینش عمیقی را برانگیختند هیچ قانون مشترکی وجود ندارد.
شهرت کم نظیر مولانا به عنوان شخصیتی درخشان و برجسته در تاریخ علم و ادبیات جهان به این دلیل است که وی علاوه بر آگاهی کامل از علوم و هنرهای گوناگون، عارف آگاه، نقاش، شاعری پرشور و بی پروا و پویا است. متفکری که مردم را به کمال، آرامش و نظم فرا می خواند و همه پدیده های عینی و ذهنی این جهان مانند علوم جسمانی، لذات جسمانی گذرا، قدرت ها و تعلقات جهانی، تعصبات نژادی، مذهبی و ملی را تحقیر می کند. آنچه مولانا می خواهد تجلی خلق و خوی انسان در انسان است که با تزکیه باطن، شناخت حق، خدمت به خلق، عشق، ایثار، شوق زندگی و ترک صفات ناشایست حاصل می شود.
هنر بزرگ او بحث های دلنشین و جاودانه ای است که در پی داستان ها و در قالب اندیشه های درخشان عرفانی و فلسفی او قرار می گیرد. داستان بهانه ای است تا بتواند در پرتو اتفاقاتی که در داستان شرح داده شده است، نیت بزرگ خود را بهتر بیان کند.
در مورد تعریف تصوف صحبت های زیادی شده است. از ابوسعید ابوالخیر پرسیدند صوفی کیست؟ فرمود: کسى که آنچه را دوست دارد انجام دهد بر حق است و آنچه را که درست انجام دهد دوست دارد. صوفیه ترک صفات و غفلت از اجسام و اجسام را واجب می دانند و رفع صفات ناپسند را آغاز حیاتی جدید و تولدی دیگر می دانند.
چکیده مطالب:
نام: جلال الدین محمد بلخی رومی
نام پدر: بهاء الدین فرزند سلطان العلماء
تاریخ و محل تولد: 6. ربیع الاول 604– بلخ
مهمترین وقایع زندگی مولانا:
در پنج سالگی خانواده اش از بلخ به بغداد نقل مکان کردند.
در هشت سالگی از بغداد به مکه، از آنجا به دمشق و در نهایت به منطقه جنوب رود فرات در ترکیه نقل مکان کردند.
در 19 سالگی با گوهر خاتون ازدواج کرد و به قونیه (محلی در ترکیه کنونی) بازگشت.
این مرد 37 ساله در روز شنبه 26 جمادی القره در سال 642 هجری قمری با شمس ملاقات کرد.
ترک 39 ساله اسب 21. شووال 643 شمس.
معروف ترین کتاب های مولانا:
دیوان شمس- مثنوی معنوی- فییه ما فییه
تاریخ و محل فوت:
در شام پنجم جمادی الاکر سال 672 هجری قمری در سن 68 سالگی در قونیه درگذشت. اکنون آرامگاه این شاعر بزرگ قرن ششم در کنجا (ترکیه امروزی) قرار دارد که زیارتگاه دوستداران و شیفتگان این شاعر بزرگ است.
منبع: bitrin