کشاورزی ارگانیک چیست؟
کشاورزی ارگانیک یک نظام مدیریت تولید جامع‌نگر است که موجب افزایش سلامت کشت بوم از نظر تنوع زیستی، چرخه طبیعی عناصر غذایی و فعالیت‌های میکروبی و زیستی خاک می‌شود. جهت تغذیه گیاهی و حفظ حاصلخیزی خاک تا حد امکان متکی به تناوب زراعی، استفاده از بقایای گیاهی، کود حیوانی، بقولات، کود سبز، پسماندهای آلی برون مزرعه‌ای، کنترل مکانیکی علف‌های هرز، سنگ‌های معدنی و برای کنترل آفات و بیماری‌ها، متکی بر ارگانیک است.
اهداف کشاورزی ارگانیک
اهداف زیست محیطی کشاورزی پایدار عبارتند از: توازن زیست بوم، عدم آلودگی شیمیایی، آب و خاک تمیز، مدیریت تولید بر مبنای اگرو اکوسیستم، حفظ منابع طبیعی، حاصلخیزی بالای خاک و مدیریت مخاطرات زیستی در فعالیت‌های کشاورزی.
اهداف اصلی اجتماعی کشاورزی پایدار عبارتند از: احترام به فرهنگ محلی، تأمین نیازهای محلی، توانمندسازی زنان و خانوار کشاورز، پایداری در مشارکت محلی، انطباق دانش بومی و تجربیات امنیت و سلامت غذای جامعه و شرایط کاری حرفه‌ای خوب برای کشاورز.
اهداف اصلی اقتصادی کشاورزی پایدار عبارتند از: دسترسی و ورود به بازار مناسب و تجارت منصفانه، افزایش بهره وری اقتصادی تولید، پایداری اقتصاد خانوار تولیدکننده، افزایش تولید و ارزش افزوده تولیدات، کاهش هزینه‌های تولید، بازده خوب و مداوم، کاهش نهاده‌های بیرونی، بهترین استفاده از منابع محلی.
به طور کلی این اهداف را می‌توان در دو قالب زیر دنبال کرد:
الف) تغییر روش از تأکید بر تولیدات بیشتر محصولات کشاورزی به سمت کاهش هزینه‌ها با توجه به بهبود کیفیت فراورده‌ها و زمینه سازی و جایگزین کردن نهاده‌های گران و مضر (کودهای شیمیایی، آفت کش‌ها، علف کش‌ها) با روشهای تولید از طریق به کارگیری دانش و آگاهی کشاورزی اکولوژیکی، نیروی کار و تکنیک‌های غیر شیمیایی.
ب) حمایت از اکولوژی گیاهی و گونه‌های جانوری در تمامی زمینه‌ها برای استقرار یک اکوسیستم کشاورزی به عنوان روش پیگیری مؤثر در برابر طغیان و شیوع آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز.
راهکارهای رسیدن به کشاورزی ارگانیک
1. شناخت مسائلی که بیشترین ظرفیت را برای پذیرش و تبدیل به کشاورزی ارگانیک را دارند.
2. آموزش کشاورزان در مورد مفاهیم و عملیات کشاورزی ارگانیک.
3. آموزش مصرف کنند گان با هدف افزایش آگاهی آنها در مورد مزایای محصولات ارگانیک.
4. فراهم ساختن زیر ساخت های لازم برای پژوهش و آموزش کشاورزی ارگانیک.
5. تدوین استانداردها و قوانین تولید فراورده ها و بازار محصولات ارگانیک.
6. کاربرد دانش بومی در فرایند تولید محصولات ارگانیک
وضعیت جهانی کشاورزی ارگانیک
در بسیاری از کشورهای دنیا به ویژه اروپای غربی و آمریکای شمالی میزان خریداران محصولات ارگانیک به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافت، بازار مواد غذایی ارگانیک ایالت متحده ۴ برابر افزایش یافت و پیش بینی می شودکه این روند۲۴ درصد افزایش یابد. در آلمان نیز بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ سطح زیر کشت محصولات ارگانیک ۳۴ درصد و تعداد( کشاورزان ارگانیک ۲۹ درصد افزایش یافت . در حال حاضر بیش از ۳۱ میلیون زمین کشاورزی در بیش از ۶۳۳ هزار مزرعه در سراسر جهان تحت مدیریت ارگانیک اداره می شود که ۷ درصد از کل زمینهای کشاورزی دنیاست.
پتانسیل‌های توسعه کشاورزی ارگانیک در ایران
در کشور ما با توجه به اینکه به لحاظ جغرافیای طبیعی، سیستم کشاورزی به صورت سنتی و پراکنده در روستا‌ها و در قطعات کوچک پا گرفته و کشاورزی صنعتی به طور کامل استقرار نیافته است این فرصت فراهم است تا از این وضعیت برای تبدیل کشاورزی سنتی و معمول به ارگانیک بدون مصرف هزینه زیاد و تنها با نظارت و هدایت فنی استفاده گردد و از این طریق با توجه به قیمت ۲ تا ۳ برابری این محصولات و نیز افزایش اشتغال، ارزش افزوده عاید کشور خواهد شد. به صورت رسمی تا زمستان سال ۱۳۹۰، حدود ۱۲ هزار هکتار اراضی تحت پوشش ارگانیک در ایران ثبت شده است. بر اساس اطلاعات سازمان ملل از تعداد ۶۶ محصول اصلی کشاورزی، ایران در ۷ محصول زراعی و ۱۵ محصول باغی در رتبه‌های اول تا دهم قرار دارد. با توجه به اینکه مصرف سموم در ایرانبسیار کمتر از شرایط کشاورزی صنعتی است و حتی در بیشتر محصولات مانند زعفران، زیره، پسته، انجیر، کشمش، بادام، خرما، سیب درختی، هندوانه، مرکبات، خاویار، می‌گو، پوست، روده، پشم و محصولات باغبانی، دامی و شیلاتی می‌توان فعالیت‌های گسترده‌ای را برای شروع و حضور در تولید محصولات ارگانیک در جهان داشته باشد. بررسی‌های نشان می‌دهد حدود ۲۳۰ هزار هکتار از مزارع کشور شامل ۱۲۵ هزار هکتار باغات و ۱۰۵ هزار هکتار از اراضی زراعی به صورت طبیعی از پوشش مصرف سموم و کودهای شیمیایی خارج بوده. بیش از ۸۰۰ هزار هکتار از اراضی کشور؛ حدود ۲۵۴ هزار هکتار از باغات و ۵۵۴ هزار هکتار زمینهای زراعی از سموم شیمیایی استفاده نکرده‌اند.
علاوه بر این سطح حدود ۳۰۰ هزار هکتار تحت پوشش مدیریت‌های فنی تولید محصولات سالم و ارگانیک در قالب برنامه‌های مبارزه بیولوژیک، IPM. FFS، ارگانیک، HACCP و در برنامه‌های مختلف وزارت جهاد کشاورزی مانند طرح‌های سازمان حفظ نباتات، مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی، معاونت ترویج و آموزش، معاونت تولیدات گیاهی و… قرار دارد. علاوه بر این اضافه شدن پتانسیل‌های موجود در بخش گیاهان دارویی، طبیعی و جنگلی و مرتعی کشور بیانگر این موضوع است که ایران دارای استعداد بسیار عظیمی در حدود (دو میلیون هکتار) در کشاورزی است و در صورت برنامه ریزی مناسب به سادگی امکان وصل شدن به نظام کشاورزی ارگانیک و تبدیل شدن به یکی از کشورهای عمده تولیدکننده و صادرکننده محصولات ارگانیک می‌باشد. از جمله محصولات زراعی و باغی دارای پتانسیل ارگانیک در کشور می‌توان به خرما، مرکبات، گل محمدی، انار، انگور دیم، بادام، گردو، انگور سیاه، گندم دیم، سیب، گیلاس، آلبالو، زعفران، نخیلات، گردو سردسیری، انجیر، نخود، عدس، لوبیا، برنج، زردالو، ذغال اخته، هندوانه دیم، بادام زمینی، زیره، کنجد، سماق و توت درختی اشاره کرد.
اما مهمترین چالش در تبدیل این پتانسیل بالقوه به بالفعل، عدم استقرار نظام ملی گواهی محصولات کشاورزی است که در بالا به آن اشاره شد. با توجه به پتانسیل‌های بالای فنی و اجرایی در مدیریت تولید محصول سالم و حرکت به سمت کشاورزی ارگانیک در کشور به دلیل شرایط و ویژگی خاص نظام بهره برداری کشاورزی مبتنی بر روستا و خرده مالکی، ورود به چرخه بازار محصولات ارگانیک به سادگی امکان پذیر است. این حرکت مستلزم تدوین و تصویب یک برنامه اجرایی ملی با تلاش تیمی و با مشارکت تمامی ذینفعان دولتی و غیر دولتی با هدف تولید، توسعه، استقرار نظام ملی گواهی محصول، آموزش، فرهنگ سازی، اطلاع رسانی، بازار، حمایت و تشویق و پشتیبانی از بخش‌های فعال به ویژه در سطح بهره برداران و بخش غیر دولتی خواهد بود.
اولویت کشاورزی ارگانیک در ایران
بسیاری از سامانه ها و محصولات زراعی و دامی کشور از اولویت و امتیاز برای تبدیل به کشاورزی ارگانیک به شکل گواهی شده ای برخوردارند
1. به عنوان مثال نخلستانهای مرکز و جنوب کشور تا حد زیادی بر اساس کشاورزی ارگانیک وکم نهاده اداره می شوند.
2. تولیدات عشایری از دیگر مواردی است که توانمندی های استفاده نشده بسیاری برای گواهی ارگانیک آنها وجود دارد.
مسائل اقتصادی تاثیرگذار به کشاورزی ارگانیک در ایران
1. یکی از مهمترین نگرانی ها کشاورزان برای پذیرش کشاورزی ارگانیک کاهش احتمالی عملکرد محصول است و در بسیار موارد این نگرانی ها بی مورد است گزارش های متعددی در بسیاری از مناطق جهان وجود دارد که کاهش عملکرد را می توان با توجه به مازاد قیمت مجصولات ارگانیک جبران نمود.
2. کاهش هزینه نهاده هایی که در کشاورزی ارگانیک مصرف نمی شوند می توان کاهش احتمالی عملکرد را در سامانه ارگانیک در شرایط ایران جبران نمود.
3. در بسیاری از مناطق جهان قیمت محصولات ارگانیک بیش از محصولات رایج است و دلیل آن برتری کیفی و بهداشتی و زیست محیطی این محصولات است.
چالش های کشاورزی ارگانیک در ایران
1. دیدگاه سیاست گزاران بخش کشاورزی : یکی از دلایل بی توجهی نسبت به کشاورزی ارگانیک در ایران همانند دیگر کشورهای در حال توسعه افزایش جمعیت و تصمیم آنها بر تولید هرچه بیشتر برای دستیابی به امنیت غذایی و فداکردن کیفیت برای رسیدن به کمیت
2. به طور کلی کشورهایی که یک دوره طولانی مدت جنگ را پشت سر گذاشته اند فاقد سرمایه های زیر ساخت ها و زمان کافی برای گسترش روشهای پ ایدار کشاورزی هستند و مهمترین اولویت آنها ، امنیت غذایی میلیونها انسان گرسنه است. ولی این موارد آنرا می توان نسبت به عدم گسترش کشاورزی ارگانیک در ایران توجیه کرد مثال هندوستان واندونزی از کشورهای در حال توسعه با انفجار جمعیتی سنگین تر از ایران هستند که به ترتیب ۱۵۰۷۹۰ هکتار و ۱۷۷۸۳ هکتار سطح زیر کشت ارگانیک گواهی شده است.
بیشتر بخوانید:
آشنایی با کشاورزی شهری و مزایای آن
فواید مصرف میوه های ارگانیک
غذای ارگانیک چیست و چه فوایدی دارد؟
