آشنایی با روش کاشت و خواص گیاه دم شیر

دم شیر یا گیاه برنجاسف

دم شیر گیاهی دارویی و معطر است که در رویشگاهاهی طبیعی در نواحی کوهستانی و مرتفع کشور ، مانند دماوند یافت می شود. از این گیاه در صنایع دارویی، غذایی ، آرایشی و بهداشتی استفاده می شود. امروزه این گیاه به دلیل خواص زیادی که دارد در سراسر دنیا یافت می شود.

دم شیر یکی از قدیمی ترین گیاهان مورد استفاده بشر است. تئوفراست در آثار خود از این گیاه نام برده و خواص درمانی آن را شرح داده است. در طب سنتی اکثر کشور های غربی از این گیاه به عنوان ضد تشنج، قابض، خلط آور، مقوی و اشتها آور نام برده شده است.

نام این گیاه leonurus از زبان یونانی گرفته شده است و به معنی دم شیر می باشد. این گیاه به عنوان گیاه دارویی، تاریختچه ای طولانی دارد ، ماما ها از این گیاه برای پیشگیری از عفونت های رحمی استفاده می کنند از این رو نام دیگر آن Motherwort میباشد. در طب گیاهی از گل و برگ این گیاه استفاده می شود .

در حال حاضر در بسیاری از منابع علمی معتبر از پیکره رویشی دم شیر به عنوان دارو یاد شده است. مواد موثره این گیاه آرام بخش، خواب آور و مدر بوده و سبب کاهش فشار خون و درمان بیماری های قلبی می شود.

گل های دم شیر عسل آور است و سبب افزایش کمیت و کیفیت عسل می شود. در بعضی کشور های غربی دارو های مختلفی از مواد موثره این گیاه ساخته و به شکل قطره، قرص، کپسول و یا شربت مورد استفاده قرار می گیرد.

مشخصات گیاه دم شیر

دم شیر گیاهی علفی و چند ساله است. منشاء این گیاه نواحی مدیترانه در آسیا – اروپا گزارش شده است. این گیاه در مرکز و غرب اروپا، شمال آسیا، شمال آفریقا، اسکاندیناوی، انگلیس و مناطق بالکان می روید.

ارتفاع این گیاه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین 50 تا 150 سانتی متر است. ساقه مستقیم، منشعب، چهار گوش و کم و بیش تو خالی است. برگ ها به طور متقابل روی ساقه قرار گرفته اند. برگ های پایینی گیاه نسبت به برگ های بالایی بزرگترند. طول این برگ ها 6 تا 10 سانتی متر و کم و بیش پهن بوده و دارای 5 تا 7 بریدگی می باشد. دمبرگ های برگ های پایینی نسبت به برگ های بالایی بلندتر است. برگ های بالایی و میانی کوچکتر و طول آنها به ذو تا چهار سانتی متر می رسد. سطح برگ ها از کرک های ظریفی پوشیده شده است.

گل ها به رنگ صورتی و به صورت دستجات متراکمی که شامل 8 تا 11 گل است. در زاویه برگ ها تشکیل می شوند. گل ها بسیار کوچک، طول آن سه تا پنج میلی متر می باشد. روی هر ساقه 20 تا 25 چرخه گل مشاهده می شود.

میوه این گیاه فندقه و چهار قسمتی است. بذر گیاه دم شیر سه وجهی، به طول دو و ضخامت یک میلی متر بوده و رنگ آن قهوه ای روشن است. وزن هزار دانه 7/0 تا 9/0 گرم است. پیکره رویشی دم شیر حاوی مواد موثره است. مهمترین مواد موثره دم شیر را ترکیب های ایرویدوئیدی (مشابه آنچه در ریشه سنبل الطیب وجود دارد) از جمله لئونورید تشکیل می دهد.

آلکالوئید های لئونورین و استاپیدرین، تانن (به مقدار 5 تا 10 درصد)، مواد تلخ و همچنین اسانس (به مقدار 03/0 تا 2/0) از دیگر ترکیب های موجود در پیکر رویشی دم شیر است. تیپ های شیمیایی متفاوتی در جمعیت های دم شیر مشاهده شده است که در برخی از آنها فاقد تانن یا اسانس هستند، در حالی که تیپ های شیمیایی دیگر ممکن است از مقادیر زیادی تانن و اسانس برخوردار باشند.

نیازهای اکولوژیکی دم شیر

دم شیر گیاهی کم و بیش مقاوم است. از این رو در اکثر نقاط کره زمین می روید. این گیاه به سرما مقاوم است. بذر های دم شیر برای سبز شدن نیاز به چینه سرمایی دارد. دم شیر جهت تسریع در رویش باید چهار هفته در دمای دو درجه سانتی گراد قرار گیرد.

دم شیر در طول دوره رویش به مواد و عناصر غذایی کافی و ترکیب های هوموسی فراوان نیاز دارد. ازت کافی نیز در افزایش عملکرد محصول موثر است. خاک های با بافت متوسط و با زهکش مناسب برای کشت برای کشت این گیاه مطلوب است.دم شیر را می توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد.

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز دم شیر

خاک های حاصل خیز و غنی از ترکیب های هوموسی، خاک های مناسبی برای کشت دم شیر است. تحقیقات نشان می دهد، ازت کافی نقش مهمی در افزایش عملکرد پیکره رویشی و بهبود کیفیت مواد موثره آن دارد. انجام تحقیقات لازم در زمینه تامین نیاز های غذایی این گیاه در منطقه ای که کشت می شود ضروری است.

آماده سازی خاک برای کاشت دم شیر

پس از برداشت محصولی که با گیاه دم شیر به تناوب کشت شده می بایست بلافاصله اقدام به آماه سازی زمین نمود. بدین منظور گس از افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز خاک، شخم عمیقی زده و نسبت به شکستن سله ها و جمع اوری سنگ ها و قلوه سنگ ها اقدام و در نهایت پس از تسطیح، زمین برای کشت (اعم از رویشی یا جنسی) آماده می گردد. اگر بستر خاک نرم باشد، قبل از انتقال نشاء ها به زمین اصلی بهتر است غلتک مناسبی به منظور ایجاد تراکم مناسب در سطح خاک زده و سپس اقدام به انتقال نشاء ها نمود.

تاریخ و فواصل کاشت دم شیر

اوائل بهار (نیمه دوم اسفندماه) زمتن مناسبی برای کشت بذر در خزانه هوای آزاد و یا خزانه زیر پلاستیک است. نشائ های حاصل را می توان در فصل پاییز (شهریور – مهر) همان سال به زمین اصلی منتقل کرد. اواخر اردیبهشت ماه زمان مناسبی برای تکثیر رویشی دم شیر است.

فاصله ردیف های کشت گیاه دم شیر بین 50 تا 70 سانتی متر و فاصله دو بوته در روی ردیف نیز 30 تا 40 سانتی متر مناسب است.

روش کاشت گیاه دم شیر

کاشت دم شیر توسط بذر و یا از طریق رویشی صورت می گیرد. کشت دوم شیر توسط بذر به صورت غیر مستقیم انجام می شود. در این روش بذور این گیاه را باید در زمان مناسب در خزانه هوای آزاد یا زیر پلاستیک کشت کرد. از انجا که رویش بذر های کشت شده در خزانه هوای آزاد به کندی صورت گرفته و همچنین تعداد کمی از آنها سبز می شوند، لذا توصیه می شود از خزانه زیر پلاستیک برای ازدیاد این گیاه استفاده شود. برای تولید نشاء جهت هر هکتار زمین به 5/1 تا تا 2 کیلو گرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.

در تکثیر رویشی، در زمان مناسب اقدام به تقسیم قطعات ریشه می شود. پس از خارج کردن بوته های دو تا سه ساله، سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی یا باکتریایی از خاک، آنها را به قطعات مناسب تقسیم و در زمین اصل کشت می کنند. در سطوح گسترده کشت توصیه می شود از ماشین های نشاء کار برای انتقال بوته ها به زمین اصلی استفاده شود. برای هر هکتار زمین به 37 تا 40 هزار بوته نیاز است.

مراقبت و نگهداری از گیاه دم شیر

مهمترین عملیات داشت گیاه دم شیر مبارزه با علف های هرز در سطح خزانه و زمین اصلی است. در سطوح کوچک کشت با وجین دستی و در سطوح وسیع کشت با انجام کولتیواتور بین ردیف ها، باید به جمع آوری علف های هرز پرداخت. آبیاری منظم گیاهان در خزانه و همچنین گیاهان کشت شده در زمین اصلی نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول دارد.

از آنجا که گیاهان از فاصله 30 تا 40 سانتی متری سطح زمین برداشت می شوند لذا، پس از برداشت محصول باید قسمت های هئایی محصول باید قسمت های هوایی باقیمانده گیاه را قطع و از زمین خارج کرد.دم شیر گیاهی مقاوم به افات و بیمار یها است و تاکنون بیماری یا آفت خاصی بر روی این گیاه گزارش نشده است.

برداشت محصول گیاه دم شیر

برداشت پیکر رویشی گیاهان یک ساله مقرون به صرفه نمی باشد. از این رو توصیه می شود از سال دوم رویش نسبت به برداشت محصول اقدام شود. گیاهان در مرحله گلدهی از مناسب ترین کمیت و کیفیت مواد موثره برخوردارند. از سال دوم رویش دو بار در سال می توان محصول را برداشت کرد. مرحله اول، اواخر خردادماه و مرحله دوم اواسط شهریور ماه انجام می شود.

کیفیت گیاهان برداشت شده در مرحله دوم (شهریور) مناسب نمی باشد. از این رو توصیه می شود محصول هر دو مرحله برداشت را ترکیب نموده و سپس اقدام به استخراج مواد موثره آنها گردد. برداشت پیکره رویشی در سطوح کوچک با دست و توسط داس انجام می گیرد. در حالی که در سطوح وسیع، برداشت محصول با ماشین های مخصوص امکان پذیر است.

برداشت محصول با قطع پیکره رویشی گیاه از فاصله 30 تا 40 سانتی متری سطح زمین انجام می شود. برداشت از فواصل کمتر مناسب نیست و سبب کاهش کیفیت محصول می شود.

پس از برداشت محصول ساقه های ضخیم و نامناسب را باید از بقیه اندام ها جدا نموده و سپس انها را خشک کرد. اندام های برداشت شده را در سایه یا در خشک کن های الکتریکی می توان خشک کرد. چنانچه از خشک کن الکتریکی برای خشک کردن الکتریکی برای خشک کردن استفاده شود، دمای 30 تا 35 درجه سانتی گراد مناسب است.

هر چهار تا پنج کیلو گرم پیکره رویشی تازه پس از خشک شدن به یک کیلو گرم تبدیل می شود. رطوبت اندام های خشک شده نباید از 20 درصد بیشتر باشد. مقدار عملکرد پیکره رویشی خشک دم شیر از سال دوم رویش سالانه چها تا هفت تن در هکتار است.

خواص دارویی گیاه دم شیر

خواص دم شیر در درمان بی خوابی

یکی از نیازهای اصلی بدن انسان، خواب کافی می باشد. اگر فردی در طول شبانه روز خواب کافی نداشته باشد دچار اختلالات زیادی در بدن خود می شود. آمارهایی که موسسه بهداشت و سلامت عمومی ایالات متحده آمریکا ارائه می کند، بدین گونه است که 42 درصد از مردم آمریکا دچار بی‌خوابی می باشند. استفاده از یک فنجان چای دم شیر باعث می شود اضطراب و استرس شما کاهش یابد و ذهن آرامی داشته باشید و به همین متد به شما در خوابیدن یاری می رساند.

خواص دم شیر در درمان سرطان

سرطان یکی از بیماری‌های مزمن بسیار خطرناک می باشد این بیماری تا به حال باعث شده بیش از 200 میلیون نفر از آن جان خود را از دست بدهند. متاسفانه در عصر امروز به دلیل تغییر عادت‌های صحیح سبک زندگی، این بیماری در حال افزایش است. بیماری سرطان به علت رشد بیش از اندازه سلول‌های سالم بدن به وجود می آید.

مهم‌ترین فاکتوری که در این زمینه موثر است، رادیکال‌های آزاد می باشند که سلول‌ها را اکسیده می‌نماید. آنتی اکسیدان هایموجود در دم شیر می توانند تا فعالیت این رادیکال‌ها را کم کنند و در نهایت به جلوگیری از سرطان و دیگر بیماری‌های مزمن منتهی گردد.

خواص دم شیر در تسکین قاعدگی‌های دردناک

یکی از مشکلات رایجی که خانم‌ها را عذاب می‌دهد، قاعدگی‌های دردناک می‌باشد. تحقیقاتی که در سال 2009 توسط محققان آمریکایی با شرکت بیش از 500 خانم 15 تا 35 ساله انجام شده، نشان می‌دهد از هر 10 نفر، 5 نفر در طول سال دچار قاعدگی‌های دردناک می‌شوند.

معمولاً خانم‌ها از داروهای شیمیایی یا هورمونی برای بر طرف کردن این موضوع استفاده می‌کنند که البته این کار عوارض جانبی بسیاری دارد. عصاره دم شیر به دلیل خواص ضد التهابی و تسکین دهنده، می‌تواند یک جایگزین بسیار عالی برای چنین داروهایی باشد.

خواص دم شیر در رهایی از استرس

اما بدون هیچ تردیدی مهم‌ترین خاصیتی که به این گیاه نسبت می‌دهند، کاهش اضطراب و استرس می‌باشد. تحقیقات حاکی از این است که مصرف دمنوش های این گیاه تأثیر شگفت انگیزی در از بین بردن استرس دارد چرا که ترکیبات ارگانیک موجود در دم شیر قادر هستند ترشح هورمون کورتیزول را کاهش بدهند.

این موضوع می‌تواند به صورت موثری در درمان میگرن نیز نقش داشته باشد چرا که مهم‌ترین عامل عامل ایجاد کننده میگرن نیز، استرس می‌باشد. بسیاری این خاصیت دم نوش دم شیر را با چای بابونه مقایسه می‌کنند.

خواص دم شیر در تقویت سلامت قلب

یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث ترغیب شما به استفاده از عصاره این گیاه می‌شود، تقویت سلامت قلب می‌باشد. دم شیر خاصیتی مانند پونه سا دارد. این بدان معنی است که مصرف دم شیر می‌تواند به آرام کردن ضربان قلب شما که ناشی از مشکلات تیروئیدی می‌باشد، کمک کند.

این خاصیت بی نظیر دم شیر باعث شده تا سازمان حمایت از بیماران قلبی، این گیاه را در میان 10 ماده برتر غذایی، برای بیماری‌های قلبی معرفی کند. دکتر استیون برندج، متخصص گیاهان دارویی در دانشکده پزشکی سن دیگو معتقد است مصرف این ماده نقشی اساسی در جلوگیری از بیماری‌های قلبی دارد.

نحوه مصرف دم شیر

بخش های مورد مصرف آن عصاره، سر شاخه‌های گل‌دار و برگ‌ دم‌ شیر می باشد. برای استفاده به صورت چای می بایست از ۴-۲ گرم گیاه خشک در آب جوش بهره برد مقدار استفاده سه بار در روز می باشد.

استفاده روزانه ۴/۵ گرم از این گیاه یا مقدار معادل آن از محصولات دیگر دم شیر توصیه شده است. این گیاه بیشتر یکی از اجزای موجود در چای های دارویی قلبی عروقی می باشد.

همچنین می توان مخلوطی از روغن های فرار موجود در عصاره دم شیر بصورت موضعی بروی بخش های خاصی در اطراف قلب مصرف نمایید.

بیشتر بخوانید:

معرفی ۲۷ گل و گیاه آفتاب دوست مناسب فصل تابستان و مکان های گرم

معرفی گل و گیاهان مناسب برای انواع بالکن

نحوه مراقبت از انواع گل و گیاه