راهنمای کاشت و تکثیر گیاه خرزهره

معرفی گیاه خرزهره

خرزهره ، جُور، کیش درختچه ای سمی و همیشه سبز از راسته گل سپاسی سانان (Gentianales)، تیرهٔ خرزهره ایان (Apocynaceae) است که به طور معمول در پارک ها برای اهداف زینتی کاشت می شود.این گیاه را در فارسی گیش، شبرنگ، جار، پهی و پی خوره نیز می نامند. برگ خرزهره به برگ بید شبیه است ولی از برگ بید ستبرتر و بزرگ تر است. گل های سرخ و سفید دارد و حیوانات اگر برگ آنرا بخورند می میرند. خرزهره دارای ساقه بسیار و برگهای سه تائی و گلهای رنگین که در نقاط گرم و خشک می روید و همه آن بواسطه «گلیکوزوئیدهای قلبی» موجود در آن بویژه اولئاندرین سمی است.

گونه خودروی این درختچه در جنوب ایران از جمله در حوالی جیرفت، جهرم، لار و جزایر خلیج فارس و بندرعباس و سیرجان دیده شده است .گل خرزهره شباهت زیادی به درخت زیتون دارد. این گیاه در بیشتر نقاط کشور رشد پیدا می کند و اکثراً در پارک ها کاشته می شود و دارای گل های بنفش، سفید و صورتی است.

گونه دیگری از خرزهره به نام (N.odorum) N.indicum که به خرزهره معطر معروف است نیز در نواحی ایلام، لرستان، فارس، چهارمحال و بختیاری، کرمان، بلوچستان و نواحی جنوب یافت می شود. این گونه شبیه خرزهره معمولی است با این تفاوت که رگبرگهای فرعی آن سبز – خاکستری هستند و متمایز از سایر رگبرگها می باشند. گلهای آن نیز سفید و کمی معطر هستند.

مشخصات گیاه شناسی خرزهره

خرزهره درختچه ای زینتی است با برگ های تقریباً سرنیزه ای شکل دایمی که این برگ ها به شکل فراهم بر روی ساقه قرار می گیرند. به عبارت بهتر در هر بند از ساقه قرار میگیرند. به عبارت بهتر در هربند از ساقه چندین برگ مستقر است. گل ها به رنگ سفید یا صورتی بوده منظره بسیار جالبی دارند. خرزهره در تمام طول سال سبز بوده و دارای رشد سریعی است بطوری که معمولاً هر سال یکبار هرس می شود.

برگ های آن سبز تیره با قوامی چرمی و رگبرگ های واضح، باریک، نیزه ای کشیده به طول 10 تا 20 سانتی متر هستند. گلها به رنگ های متنوع و در فصول گرم ظاهر می شوند. رنگ گلها سفید، صورتی، قرمز و رنگ های حد واسط است. میوه ی گیاه باریک و قلمی است و پوشش غلاف مانند آن حاوی تعداد زیادی دانه با موهای ابریشمی است. این گیاه در بسیاری از مناطق ایران کاشته می شود و در برخی نواحی نیز به صورت خودرو یافت می شود.

سمی بودن گیاه خرزهره

تمام قسمتهای خرزهره شامل برگ، گل، دانه، ساقه، پوست، ریشه . شیره آن سمی و حاوی گلیکوزیدهای قلبی می باشند. با این حال دانه های گیاه دارای بیشترین غلظت از این گلیکوزیدها بوده و در نتیجه سمی تر هستند به طوری که خوردن چند عدد از آنها می تواند به مرگ افراد منجر شود. پس از خشک شدن سمیت خرزهره حفظ می شود. این گیاه حتی پس از جوشانده شدن نیز همچنان سمی باقی می ماند.

همچنین بخار و دود حاصل از سوختن شاخ و برگ گیاه حاوی گلیکوزیدهای کاردیوتوکسیک می باشد. گلیکوزیدهای قلبی خرزهره از دسته کاردنولیدها و شامل اولئاندرین (Oleandrin)، نری این(Neriin)، دیژیتوکسی ژنین(Digitoxigenin)، نری آنتین(Nerianthin)، رزاژنین(Rosagenin) و نری انتوزید(Nerianthosidae) هستند. اولئاندرین احتمالاً مهمترین گلیکوزیدهای قلبی خرزهره است.

مسمومیت گیاهی با گیاه خرزهره خیلی شایع اتفاق می افتد و زیاد هم دیده می شود به این خاطر که بیشتر در دسترس شهروندان بیشتر قرار دارد. خیلی از افراد این گیاهان را در باغچه هایشان می کارند چون اعتقاد بر این است که گیاه خرزهره باعث می شود پشه ها از محیط منزل دور شوند. از این رو مردم این گیاه را در حیاط و یا باغچه های منزلشان می کارند؛ حتی این گیاه را در کنار خیابان ها و پارک ها نیز مشاهده می کنیم.

تمام قسمت های این گیاه اعم از گل، دانه، برگ و ساقه اش حاوی یک ماده سمی است که روی بافت قلب اثر می کند، اثرات شبیه به دارویی مثل دیگوکسین را دارد که روی قلب اثر می کند و می تواند باعث ایست قلبی و ایجاد ضربانات نامنظمی در قلب شود و در نهایت منجر به مرگ افراد می شود.به همین خاطر ما توصیه می کنیم که اگر در باغچه منازل این گیاهان را داریم و یا اگر در پارک ها می رویم و و این گیاهان را می بینیم؛ خیلی مراقبت کنیم بچه هایمان چون گل های قشنگی دارند این گل ها را نکنند و به دهانشان نبرند؛ چرا که این ماده فوق العاده سمی و کشنده است.

درمان اختصاصی که باید برای مسمومیت ناشی از خرزهره انجام شود متاسفانه خیلی گرانقیمت است و هزینه بسیار بالایی دارد همچنین بسیاری از موارد تا شروع درمان ممکن است زمان زیاد ببرد و ناخواسته منجر به مرگ افراد شود.

طرز کاشت و تکثیر خرزهره

1. کشت با بذر: برای این منظور بستری سبک با زهکش مناسب را فراهم کرده، بذرها را بر روی آن قرارمی دهند ولی روی آن را نمی پوشانند چون برای جوانه زنی به نور نیاز دارد. آبیاری آن باید در اوایل به صورت غبارپاشی باشد تا بذر جابجا نشود. وقتی در خزانه گیاه به اندازه کافی رشد کرد(مرحله 2-3 برگی) به زمین اصلی انتقال می یابد.

2. کشت با قلمه: مرسوم ترین روش ازدیاد این گیاه، همین روش است. برای این منظور، در بهار یا تابستان، از ساقه های نیمه چوبی بدون گل قلمه تهیه می شود و بعد برگهای قسمت پایین حذف شده و یا در آب یا در بستر مناسب قرار می دهند تا تولید ریشه صورت گیرد.

هرس خرزهره به شکل بوته

اگر می خواهید که گیاه شما حالت بوته ای داشته باشد، چند ساقه مسن را تا نزدیکی سطح خاک قطع کنید تا شاخه های جوان که که گل های بیشتری تولید می کنند، رشد کنند. اگر در بهار اقدام به هرس نمایید، رشد شاخه های جدید تحریک و گیاه در تابستان گلدهی بیشتری خواهد داشت.

در تابستان و پس از اتمام گلدهی نیز برای جلوگیری از بلند شدن بیش از اندازه شاخه ها، اقدام به سرزنی نموده و شاخه ها را کوتاه کنید. برای جلوگیری از شلوغ شدن مرکز گیاه نیز می توانید پاجوش ها را کوتاه کنید.

هرس خرزهره به شکل درختچه

اگر می خواهید گیاهچه ای بلند با چند ساقه اصلی داشته باشید، همه ساقه ها را بجز ساقه اصلی قطع کرده و برگسار قسمت پایین ساقه اصلی را نیز حذف نمایید. برای متراکم تر شدن تاج گیاه، انتهای ساقه های بالایی را سرزنی کرده تا رشد شاخه های جانبی بالایی تحریک شده و شاخه های جانبی پایینی را قطع کنید.

درختچه یا درخت کوچک همیشه سبز و بومی نواحی نیمه گرمسیری جنوب شرق آسیاست. برگ های آن شباهت زیادی به برگ های درخت زیتون دارد.

پوسته ساقه های بالغ خاکستری است، ولی ساقه های یکساله سبز_زرد هستند. در طی فصل تابستان خوشه های نه چندان معطر گل به رنگ قرمز، کرم، صورتی، نارنجی، سفید، زرد و بنفش در انتهای ساقه تشکیل می شود. میوه آن به شکل کپسول هایی است که حاوی بذر می باشد. به دلیل داشتن ترکیبات سمی در اندام های هوایی آن، بخصوص در برگ ها، توصیه می شود که در دسترس کودکان و حیوانات نباشد.

هرس خرزهره به شکل درخت تک تنه

اگر خواستید که گیاه شما تنها یک تنه داشته باشد، تمام شاخه ها بجز قوی ترین آنها را قطع نمایید. اتتهای شاخه باقیمانده را نیز قطع کنید تا رشد شاخه های جانبی تحریک شده و گیاه تاجی پر و انبوه داشته باشد. در این روش ارتفاع گیاه بستگی دارد به اینکه چه طولی از قسمت پایین تنه را از شاخه های جانبی خالی کنیم. همچنین در این روش گیاه نیاز به قیم دارد تا در اثر سنگینی تاج گیاه، تنه اصلی نشکند.

نیازهای اکولوژیک خرزهره

اقلیم:برای نواحی خیلی سرد مناسب نیست.بهترین رشد را در اقلیم گرم دارد،اما یخبندان را تا حدی تحمل می کند.در زمینهای لم یزرع،اگر آب کافی به آن برسد،خوب رشد می کند.

میزان نور ودما:برای داشتن بهترین رشد به آفتاب کامل نیاز دارد.مناطق بادخیز را نیز تحمل می کند.

آبیاری:اگرچه دوره های طولانی خشکی را تحمل می کند،ولی بهترین رشد را در هوای خشک با آبیاری سنگین گهگاهی دارد.

کوددهی:چندان ضروری نیست،اما هر گاه خاک خیلی فقیر و شنی باشد می توان در اوایل بهار غذای کامل گیاهی به کار برد.

گل دهی: معمولاً از اواخر بهار تا سراسر تابستان و حتی گاهی در پاییز به گل افشانی مشغول است.

خاک :خاک این گیاه باید دارای مواد آلی زیادی باشد و مقدار رس آن نیز بالا باشد تا ریشه ها به خوبی در خاک مستقر شوند گیاه خرزهره در سال دوم کاشت به گل می نشیند

آفات و بیماریها و عوارض خرزهره

در آب و هوای گرم شته ها ممکن است گیاه را مورد حمله قرار دهند. شپشک ها هم با تغذیه از شیره گیاه، به آن آسیب زده و گیاه را ضعیف می کنند. لاروهای حشرات نیز از برگ های گیاه تغذیه می کنند. حشره سپردار نیز گاهی درپشت برگ ها پنهان شده و از شیره گیاه تغذیه می کند. برای مبارزه با این آفات باید از سموم سیستمیک که شیره گیاه را سمی می کند، استفاده نمود.

از بیماری ها می توان به بیماری گال اشاره کرد که موجب ایجاد گال بر روی قسمت چوبی گیاه شده و یا باعث رشد برگ های زیاد از یک نقطه روی ساقه می شود. (جاروی جادوگر) برای درمان باید ساقه را از 15 سانت زیر قسمت بیمار قطع کنید تا بیماری به سایر قسمت ها سرایت نکند.

در بیماری سوختگی برگ باکتریایی، حاشیه و نوک برگ ها سوخته و قهوه ای می شوند. برای درمان این بیماری سم خاصی وجود ندارد و باید ساقه را از 40_30 سانت پایین تر از قسمت آلوده قطع کنید.

مراقبتها در رابطه با گیاه خرزهره

• این گیاه کلا سمی است پس در صورت کاشت در خانه، باید مراقب کودکان بود.
• دود حاصل از سوزاندن این گیاه، باعث می شود ماده سمی آن در فضا رها شود.
• اگر برگ این گیاه توسط کودکی مصرف شود، باعث بروز مشکلات قلبی می گردد.
• اگر گیاه دچار کمبود مواد غذایی شود، رشد آن کاهش می یابد، برگها ریز شده و می ریزند و همچنین گلدهی کاهش می یابد بنابراین در این صورت کود یا محلول کودی برای آن استفاد شود.

قسمت های مورد استفاده از گیاه خرزهره

برگ خرزهره با رعایت احتیاطات لازم خاصیت دارویی دارد.

1.درمان کچلی و بیماری های پوستی :به این منظور می توان هم از جوشانده برگ خرزهره در روغن و هم از خیسانده آن در آب استفاده نمود. البته در درمان این عوارض پوستی بدیهی است که استعمال به شکل خارجی خواهد بود.

2.تقویت قلب و تنظیم ضربان قلب :به این منظور عصاره خرزهره را در الکل و آب حل کرده و سپس آن را به شکل قرص های بسیار کوچک 5/0 گرمی درآورده و روزانه به تعداد 2 تا 4 عدد از آن مصرف می نمایند.

بیشتر بخوانید:

روش کاشت و پرورش گل میخک

از پرورش گل ابری چه می دانید؟؟

اصول کاشت و پرورش گیاه آپارتمانی ناندینا