آشنایی با درختی عجیب به نام جاتروفا

معرفی درخت جاتروفا

جاتروفا به خانواده فرفیون (افروبیاسه)تعلق دارد.جاتروفا یک گیاه انعطاف پذیر است و با وضعیت های محیطی زیادی میتواند همسان شود . مکانیزم زنده ماندن آن ، باعث میشود که بتواند دوره های تنش زای هوای سرد و خشکی های سخت با نور آفتاب کم را تحمل کند .

خصوصیات گیاه شناسی جاتروفا

گیاهی بوته ای که می تواند 2 متر نیز رشد کند.شاخه ها متراکم و در بخش پایینی به صورت مشترک می باشند .برگ ها به حالت سپر مانند و از 3 -5 قسمت تشکیل شده و عرض ان 25 سانتیمتر می باشد .برگ ها چرم مانند و سبز تیره است که بر روی دمبرگ ها تجمع یافته ی بخش مرکزی ساقه قرار می گیرند.گل ها سرخ و به صورت خوشه ای ظاهر می شوند .

میوه در انتهای شاخه ها در خوشه های 20-5 ، شبیه یک توپ راگبی است که حدود 40 میلی متر طول دارد.هر میوه سه دانه دربردارد اگرچه بطور اتفاقی ممکن است 4 یا 5 دانه داشته باشد . دانه ی جاتروفا شبیه لوبیای سیاه است.میوه و دانه ها سمی بوده و خوردنی نیستند.

نیازهای محیطی جاتروفا

جاتروفا به نور روشن نیاز دارد و نور غیر مستقیم برای بوته ها مناسب تر می باشد .در طول فصل رشد این گیاه بایستی تحت شرایط دمایی 18-22 درجه سانتیگراد در منزل نگهداری شود .آبیاری گیاه به طور تدریجی در بهار و تابستان صورت می گیرد و بایستی برای آبیاری مجدد اطمینان حاصل شود که دو سوم رطوبت خاک تخلیه شده است و در زمستان بایستی مواظب بود که خاک کاملا خشک نشده باشد .

خاک مناسب برای جاتروفا شامل یک قسمت مواد آلی ،یک قسمت پیت و دو قسمت ماسه می باشد و باید از زهکشی مناسب زیر گلدان اطمینان حاصل شود .تعویض گلدان در هر بهار صورت گرفته و بوته ها به گلدان های با قطر بزرگتر از گلدان های قبلی انتقال داده می شوند .برای تقویت گیاه در اردیبهشت تا مهر می توان از کود مایع هر دو هفته یکبار استفاده کرد .

روش تکثیر جاتروفا

ازدیاد این گیاه از طریق قلمه می باشد .قلمه ها از قسمت انتهایی گیاه از خرداد تا تیرماه تهیه و ریشه دار می شود.پس از تهیه قلمه آنها را بایستی در آب معمولی قرار داد تا شیره (لاتکس ) آن خارج و سپس قلمه ها را به مدت 2 روز نگهداری می کنند تا خشک شوند و سپس در مخلوطی از پیت و ماسه به نسبت مساوی می کارند.

ویژگی های عجیب درخت جاتروفا

جاتروفا سالیان سال است که از دانه های روغنی برای تولید سوخت خودرو در کشور های مختلف استفاده می شود. حتما این موضوع را قبلا هم شنیده اید که سهم قابل توجهی از سوخت خودروها را در برخی کشورها روغن دانه های روغنی از قبل سویا ذرت افتابگردان و غیره تشکیل میدهند. ولی استفاده از این مواد ستم به مواد غذایی موردنیاز انسانهاست و از طرفی باعث میشود آب کشاورزی و نیز سطح زیر کشت وسیعی از اراضی قابل کشت کشاورزی برای تولید سوخت اشغال شود. همچنین این موضوع به شدت مورد اعتراض سازمان جهانی غذا است.

گیاه جاتروفا گیاهی است فوق العاده سمی و پر انرژی و با درصد روغن فراوان که اتفاقا به هیچ عنوان امکان کاربرد خوراکی نداشته و از همه مهمتر در زمینهایی قابل کشت بوده که سایر گونه های کشاورزی خوراکی قابلیت کشت مناسبی ندارد و به اصطلاح در زمینهای لم یزرع قابل استحصال میباشد. ضمنا این گیاه حدود 50 سال طول عمر دارد و نکته جالب اینکه مانند گاو که از همه اجزای آن میتوان سود برد این گیاه نیز علاه بر روغن سوختی (بیودیزل) از تفاله های آن برای تولید سموم آفت کش طبیعی و نیز کود گیاهی میتوان تولید کرد.

دانه های جاتروفا حدودا 40% روغن داره. روغن به دست اومده در هکتار جاتروفا 10 برابر بیشتر از روغن ذرت و 4 برابر بیشتر از روغن سویاست. تمام این خصوصیات جاتروفا رو به عنوان یه سوخت زیستی با صرفه مطرح می کنه.

گیاهان غیر خوراکی ، Jatropha Curcas (جی . سی) ، برای تولید سوخت زیستی به عنوان یک جایگزین برای سوخت های فسیلی سنتی در زنجیره تولید انرژی و توازن زیست محیطی محسوب می گردد . سرمایه گذاری در زمینه سوخت زیستی جی . سی در مناطق گرمسیر مانند کنیا و در کشور های خاص و کمتر توسعه یافته در حال رشد است .

کاربردهای زیستی جاتروفا

جاتروفا انواع گوناگونی دارد که بومی مناطق امریکا ، کارائیب ، مکزیک و شیلی است. جاتروفا خوراکی نیست حتی برای تغذیه دام هم نمیتونیم ازش استفاده کنیم چون بسیار سمی هست که سمیت آن هم بخاطر ماده ایی به نام کورتین هست.

اما جاتروفا بسیار مقاوم به کم آبی و خشکی هست و برای جنگل کاری و احیاء بیابان های غیرقابل کشت عالی هست.

جدا از سمی بودن و مقاومت جاتروفا به خشکی این گیاه دارای چربی بسیار بالایی هست به طوری که از هر بذر 50 درصد روغن خالص بدست میاد که میشه بدون هیچ عملیات فرآوری و حتی ترکیبی ، به عنوان جایگزینی مناسب به طور مستقیم وارد موتورهای دیزلی شود. گونه هایی از این گیاه قابلیت تهاجمی دارند و بذر سبک تولید می کنند ، در حالی که بذرهای جاتروفا بسیار سنگین بوده و خصوصیت تهاجمی برای آن در هیچ کجای دنیا گزارش نشده است . جاتروفا در مراکش ، عربستان و اردن کشت شده و بر اساس تفاهم نامه ای بین هند و مصر به این کشور ها وارد شده است .

جاتروفا از جمله گیاهان خاص نواحی تروپیکال بوده که برای اولین بار ، ۳ هزار بذر آن از مصر وارد ایران شده تا در بندرعباس در نهالستان باغو کشت شود . در حال حاضر این گیاه مراحل سازگاری با شرایط اقلیمی منطقه را می گذراند . سرمایه گذاران بخش خصوصی استان گلستان در گنبدکاووس نیز قصد دارند نخستین واحد کشت و صنعت و پالایشگاه سوخت زیستی بیودیزل یا سوخت سبز را با استفاده از گیاه جاتروفا بسازند و به میزان۶۰ میلیون لیتر سوخت بیودیزل در کشور را تولید کنند . بذری که اصل آن متعلق به منطقه آمریکای جنوبی (برزیل) است و در هند و مصر کاشته و توسعه یافته است .

از ویژگی جاتروفا آن است که اگر پس از سه سال به بار بنشیند حدود شش تن بذر در هکتار تولید می کند از این میزان سه تن روغن به دست خواهد آمد . ، یعنی از هر بذر آن حدود ۵۰ درصد روغن خالص به دست می آید و بدون هیچگونه عملیات فرآوری و حتی ترکیبی به عنوان جایگزینی مناسب به طور مستقیم وارد موتورهای دیزلی می شود . دانه های آن را می توان به سوخت های زیستی موتورهای دیزلی تبدیل کرد و از آن می توان در تولید برق و سوخت مورد نیاز برای پخت و پز در خانواده های روستایی بسیار فقیر در مناطق خشک استفاده کرد .

ریشه های جاتروفا در جستجوی آب به اعماق زمین نفوذ می کند و در سطح زمین نیز گسترده می شود لذا برای جلوگیری از فرسایش خاک بسیار موثر است ، به گفته فائو سطح زیر کشت گیاه جاتروفا در سرتاسر جهان به نهصد هزار هکتار رسیده ولی پیش بینی می شود تا سال دو هزار و پانزده سطح زیر کشت این گیاه به دوازده میلیون و هشتصد هزار هکتار برسد .

این گونه نوعی بوته است که در مناطق استوایی و اراضی تخریب شده ، بیابان و حاشیه آن ، بسیار مقاوم و تکثیر آن آسان و دارای ساقه سخت بوده و دامنه اکولوژیک گسترده دارد ، در اراضی غیر قابل استفاده برای زراعت می تواند کشت شود و بدون هیچگونه آفتی به راحتی رشد کند . از سوی دیگر ، آب مورد استفاده برای کشت گیاه هرز آب هایی است که در کشاورزی قابل بهره برداری نیست و با پساب ها می توان آن را آبیاری کرد . نهال این گونه در ۳ ۲ سال ابتدایی نیاز به آبیاری داشته و پس از طی این دوره ، نیاز آبی بسیار کمی دارد . برای چرای دام نیز ارجحیتی ندارد . این گیاه تا سن ۵۰ سالگی خاصیت بذردهی خود را حفظ می کند .

جاتروفا دارای قدرت پا جوش دهی و حداکثر ارتفاع درخت ۳ متر است بذر باقالی شکل این گونه آن قدر سنگین است که امکان پخش آن در اراضی جانبی آن وجود ندارد و در زمین های دیم و کم بازده و شور با متوسط بارندگی ۲۵۰ میلی متر درسال رشد می نماید . منطقه اصلی پراکنش آن در اطراف خط استواست ، میزان روغن موجود در بذر جاتروفا ۴۵ ۳۷ درصد بوده و پایه سوخت بایودیزل را تشکیل می دهد این درخت پس از ۳ سال ، دوبار در بهار و تابستان بذر تولید کرده و هر درخت هر بار ۵ تا ۸ کیلوگرم بذر می دهد و در سال های پایانی عمر گیاه ، تولید بذر کاهش می یابد . روغن تولید شده بسیار ارزان و روغنی است که مستقیما می تواند به عنوان سوخت یا روغن موتور در موتورهای سنگین استفاده شود.

روغن بذر این گونه جایگزین مناسبی برای سوخت موتورهای دیزلی ، هواپیما و تانک ها است . این محصول در ایران در نهالستان منطقه باغو در بندرعباس به صورت آزمایشی کشت شده و کشت تجاری و تولید سوخت آن و تامین اعتبار آن در حال مطالعه و بررسی هست.کشت این محصول و پالایشگاه آن در شهرهای جنوبی از جمله بوشهر،بندرعباس و سیستان و لوچستان میتونه تاثیری زیادی بر اشتغال زایی و تامین معیشت مردم داشته باشد.

در ضمن این گونه گیاهی مانند گونه های کهور که حالت مهاجم دارند و در هر جا استفاده شوند بر گونه های بومی به علت پراکنش راحت بذرشون غالب میشن و این حالت مهاجمی در جاتروفا به علت سنگینی بذرها وجود ندارد.

بیشتر بخوانید:

روش کاشت درخت توت آمریکایی

آموزش کاشت درخت آلبالو در گلدان یا حیاط منزل

آشنایی با اصول کاشت و نگهداری درخت کنار