درس دهم تفکر و سواد رسانه‌ای کلاس دهم

درس دهم تفکر و سواد رسانه‌ای کلاس دهم |

در درس قبل آموختید، پیام‌های رسانه‌ای ساخته می‌شوند و در ساختن آنها مشاغل و فناوری‌های گوناگونی دخالت دارند.

این فرایند با در نظر گرفتن محدودیت‌ها، امکانات، ویژگی‌های مخاطبان و فنون جذب مخاطب انجام می‌شود. سؤال اساسی این است:

– مالک اصلی تولیدات رسانه‌ای کیست؟

– هدف از تولید پیام چیست؟

فعّالیت گروهی (صفحهٔ ۷۱ کتاب درسی)

به پنج گروه تقسیم شوید. هر گروه یک نمونه از مطالعات موردی را انتخاب، و آن را براساس پرسش‌های زیر تحلیل، و نتیجه را به کلاس ارائه کند.

– چرا افراد و مؤسسات نامبرده در مطالعۀ موردی، این پیام را می‌فرستند؟ چه دلایلی برای پاسخ خود دارید؟

– این پیام را برای چه کسی می‌فرستند؟ از کجا می‌دانید؟

– چه کسی از این پیام سود می‌برد؟ عموم مردم؟ سرمایه‌داران خصوصی؟ دولت‌ها؟

– چه کسی از این پیام ضرر می‌کند؟

– در ساختن و فرستادن این پیام، چه کسی تصمیم گیرندۀ اصلی است؟

– چه منافع اقتصادی و سیاسی بر انتقال این پیام تأثیر داشته است؟

مطالعۀ موردی

1- در سال 2007 آشکار شد که روپرت مرداک، مالک شرکت رسانه‌ای نیوز کورپوریشن، که نشریۀ نیویورک پست نیز زیر مجموعۀ آن است با خط دادن به نویسندگان صفحۀ شایعۀ نشریه یعنی «صفحهٔ ششم» درج مطالب انتقادی دربارۀ چین جلوگیری کرد؛ چراکه قرار بود وی در این کشور فعّالیت‌های تجاری انجام دهد. یکی از مهم‌ترین نقدهایی که بر آقای مرداک وارد شده … این است که وی حاضر است در راستای تأمین خواسته‌های تجاری خود، پوشش خبری را تحریف کند. به ویژه اینکه وی اعلام گزارش‌های ناخوشایند دربارۀ دولت چین را ممنوع کرده است. وی در آنجا سرمایه گذاری هنگفتی در زمینۀ تلویزیون ماهواره‌ای انجام داده است و از این روی، می‌خواهد به نفع دولت پکن کار کند.

2- در سپتامبر سال 2006، روزنامه نیویورک تایمز فاش کرد که دفتر پخش برنامۀ کوبا در دولت بوش با پرداخت پول به ده خبرنگار از آنها خواسته است تا در رادیو و تلویزیون مارتی از دولت فیدل کاسترو انتقاد کنند. رادیو و تلویزیون مارتی، در سال 1980، توسط دولت امریکا برای تضعیف دولت انقلابی فیدل کاسترو در کوبا و جلب حمایت کوبایی‌های مخالف کاسترو ایجاد شد.

3- در سال 2003، نامه‌هایی برای روزنامه‌های سرتاسر ایالات متحده امریکا فرستاده شد. نویسندگان این نامه‌ها در ظاهر، مردان و زنانی بودند که در عراق در حال خدمت بودند. تمام آنها بر پیشرفت موفقیت آمیز عملیات امریکا در خاک عراق تأکید داشتند. بعدها فاش شد که این نامه‌ها بخشی از یک برنامه تبلیغاتی بوده، و دفتر ریاست جمهوری بوش، مسئول نگارش آنها بوده است.

4- در سال 2005 آشکار شد که ارتش امریکا، 30 ایستگاه رادیویی را در افغانستان اداره می‌کند که روابط خود را با ایالات متحده آشکار نمی‌سازند. افزون بر این، دولت ایالات متحده با پرداخت پول به برخی صاحب نظران افغان از آنها به عنوان منابع «کارشناسانه» در مقاله‌های تبلیغاتی خود بهره می‌گرفت.

5- در سال 2005، سازمان روابط عمومی، لینکلن گروپ، بیش از 1000 مقاله در مطبوعات عراقی و عرب زبان و همچنین مقاله‌هایی در یک تارنمای (و بسایت) عراقی منتشر ساخت. این سازمان از 40 تا 2000 دلار به این مطبوعات پرداخت می‌کرد تا مقاله‌های ارسالی را به عنوان مقاله‌های خبری یا آگهی تبلیغاتی منتشر سازند. نویسندگان سازمان لینکلن عناوین زیر را برای مطالب خود برمی‌گزیدند:

– «وزش شن‌ها به سمت عراق دموکراتیک»

– «نیروهای عراقی، جنگجویان القاعده را در حالی دستگیر کردند که مانند سگ می‌خزیدند».

-«سربازان عراقی مهارت‌های رهبری را ارتقا می‌بخشند».

-«بازسازی امکانات به تأمین امنیت شهر موصل کمک می‌کند».

-«عراقی‌ها آینده را برمی‌گزینند».

-«امنیت مرزها در تمام سطوح به اوج رسیده است».

گفت‌و‌گوی کلاسی (صفحهٔ ۷۳ کتاب درسی)

فیلم‌های «خطوط لوله، دیرین دیرین و هوندا» را مشاهده کنید. دربارۀ پاسخ پرسش‌های زیر گفت‌وگو کنید.

– چه کسی این پیام را ساخته است؟

– چرا این پیام را فرستاده است؟ چه دلایلی برای پاسخ خود دارید؟

– این پیام را برای چه کسی می‌فرستند؟ از کجا می‌دانید؟

– چه کسی از این پیام سود می‌برد؟ عموم مردم؟ سرمایه‌داران خصوصی؟ افراد؟ مؤسسات؟ دولت‌ها؟

– چه کسی از این پیام ضرر می‌کند؟

– در ساختن و فرستادن این پیام، چه کسی تصمیم گیرنده اصلی است؟

همان‌ طور که از فعالیت‌های این درس و درس قبل آموختید پیام‌های رسانه‌ای با اهداف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و… تولید می‌شوند. این اهداف گاه به نفع عموم مردم، گاه به نفع سرمایه داران خصوصی، مؤسسات و دولت‌ها است.

صنعت رسانه

در جوامع امروزی مردم بدون استفاده از رسانه‌ها نمی‌توانند به زندگی عادی خود ادامه دهند و رسانه‌ها در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها رخنه کرده‌اند. تولید و مصرف رسانه‌ای (روزنامه‌ها، مجلات، برنامه‌های رادیو و تلویزیون، سینما و…)، مانند هر کالای دیگری با پیروی از قوانین اقتصادی انجام می‌گیرد و صنعت رسانه نیز بخشی از فعالیت اقتصادی جوامع را شامل می‌شود. بیشتر پیام‌های رسانه‌ای برای کسب قدرت و ثروت ساخته و فرستاده می‌شود. اغلب رسانه‌های دنیا امروزه به محل عرضۀ تبلیغات تجاری تبدیل شده‌اند. تبلیغات تجاری بخش زیادی از برنامه‌های تلویزیونی را تشکیل می‌دهد. همچنین صفحاتی از روزنامه‌ها و دیگر نشریه‌‌ها، تبلیغاتی است و بقیه آنها به اخبار اختصاص دارد. آنچه بیشتر مردم از آن بی اطّلاع هستند این است که کاری که به واقع از طریق رسانه‌ها انجام می‌شود، تنها تبلیغ کالا نیست؛ بلکه جذب مخاطب و عرضۀ آنها به تبلیغ کنندگان است.

بنابراین مدیران شبکه‌های تلویزیونی، زمانی خاص و ناشران، فضایی معین را در اختیار حامی مالی (اسپانسر) قرار می‌دهند تا کالاهای تجاری خود را تبلیغ کنند. این کار با استفاده از شیوه‌های اقناعی به گونه‌ای انجام می‌شود که ما را وسوسه کند آنچه را نیاز نداریم، بخواهیم و بخریم! حامیان مالی تبلیغات، پول خود را بر مبنای زمانی می‌پردازند که پیش‌بینی شده بیشترین افراد، برنامه را تماشا می‌کنند یا نشریه را می‌خرند. اگر تعداد تماشاگران و یا خریداران از تعداد تخمین زده کمتر شود، حامیان مالی می‌توانند وجه پرداختی خود را پس بگیرند. با ظهور اینترنت، استفاده از شیوه‌های اقناعی به طوری چشمگیر تغییر یافته است. از آن زمان گروه‌ها، سازمان‌ها و حتّی افراد می‌توانند سعی کنند دیگران را قانع کنند تا عقیده‌ای خاص را بپذیرند. اینترنت زمینۀ این امر را برای کاربران مهیا کرده است. البتّه مخاطبان نیز با استفاده از سواد رسانه‌ای در تمامی رده‌های سنی می‌توانند محتواهای اینترنتی را مانند دیگر رسانه‌ها تعبیر، و منابع مورد استفادۀ خود را انتخاب کنند و سایت‌های قانونی و معتبر را از سایت‌های ساختگی و فریب کارانه و حتّی منزجر کننده تمیز دهند. این امر موجب می‌شود که مردم کشورها سوء استفاده‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و … را در رسانه و در پس آن در جامعه تشخیص دهند.

فعّالیت در خانه (صفحهٔ ۷۶ کتاب درسی)

صنایع رسانه‌ای صنایع پول سازی هستند. جدول زیر ده شرکت رسانه‌ای پردرآمد سال 2016 میلادی (1395 شمسی) را نشان می‌دهد. آن را بررسی کنید و به پرسش‌های مطرح شده درباره آن پاسخ دهید.

– نام کدام یک از این شرکت‌ها برای شما آشنا است؟

– مرکز مدیریت این شرکت‌ها بیشتر در کدام کشور است؟

– شما مصرف کننده تولیدات (کتاب، موسیقی، فیلم، تلویزیون، رایانه، گوشی تلفن همراه و…) کدام یک از این شرکت‌ها هستید؟

– درآمد این شرکت‌ها از طریق مصرف رسانه‌ای همۀ مردم جهان به دست می‌آید، عادات مصرف رسانه‌ای شما و خانواد‌ه‌تان چه اندازه در کسب این درآمد نقش دارد؟

– شما و خانواده‌تان در کسب درآمد شرکت‌های رسانه‌ای داخلی چقدر نقش دارید؟

– با توجّه به ستون ششم این جدول، فکر می‌کنید عادات مصرف رسانه‌ای شما و خانواده تان چه نقشی در ایجاد اشتغال در داخل و خارج از کشور دارد؟

– با راهنمایی دبیر محترم خود یکی از شرکت‌ها را انتخاب و بررسی کنید که مالکیت آن با چه کسی یا کسانی است و شرکت‌های زیر مجموعۀ آن کدام‌اند؟

برای اطّلاعات بیشتر به این نشانی اینترنتی مراجعه کنید.

www.mediadb.eu/en.html

بیشتر بدانید

رسانه، مهم‌ترین منبع اثرگذار در مسائل سیاسی کشورها و تابع میزانی متفاوت از نظارت است. کمتر حکومتی است که سعی نکند نظارت بر اطّلاعات را حفظ کند و بر این اعتقاد، که «داشتن اطّلاعات قدرت است»، صحه نگذارد. این رفتار را در کشورهایی مانند امریکا و انگلستان نیز، که به ظاهر مدافع آزادی بیان هستند، می‌توان مشاهده کرد.

«ادوارد اسنودن» کارمند سابق سازمان اطّلاعات مرکزی امریکا و پیمانکار سابق آژانس امنیت ملّی این کشور طی سالیان اخیر با افشاگری‌های خود از عملیات عظیم جاسوسی و مراقبت، نه تنها در سطح امریکا بلکه در سطح جهان پرده برداشت. بنا به مدارک افشا شده توسط «اسنودن»، این برنامه‌ها، که شامل جاسوسی از مردم عادی و شخصیت‌ها در گفت‌وگوهای تلفنی، پست الکترونیکی، استفاده از موتورهای جست‌وجوی اینترنت و … در تمام کشورها و بدون رعایت مرزهای سیاسی است در درجۀ اوّل توسط آژانس امنیت ملّی ایالات متحده امریکا (ان اس ای) به اجرا در می‌آید. بسیاری از دولت‌های اروپایی و شرکت‌های تلفن نیز برای نظارت و جاسوسی گسترده به ویژه از طریق اینترنت همکاری مستقیم و نزدیک دارند. برخی از اسناد نشان می‌دهد اطّلاعات مخابره شدۀ مردم در مقیاسی بسیار وسیع‌تر از آنچه پیش‌تر تصور می‌شد، رهگیری و شنود می‌شود.

آموزش درس دهم – کتاب تفکر و سواد رسانه ای