کبودی ( سیانوز ) در شیرخواران و کودکان
کبودی ( سیانوز ) تغییر رنگ پوست به ابی یا بنفش می باشد.کبودی به راحتی در روی لب ها ،زبان و بستر ناخن ها دیده میشود .
سیانوز ممکن است نشان دهنده کاهش اکسیژن در خون باشد . آن ممکن است ناشی از بیماری ریوی باشد ولی اغلب بعلت مخلوط شدن خون روشن و تیره ( خون پراکسیژن و کم اکسیژن ) ناشی از اختلال قلب و عروق بزرگ میباشد .
سیانوز یا کبودی یافته بالینی است که از طریق معاینه مشخص میشود نه از طریق ازمایشگاه .ولی گاهی بدلیل نوع رنگ پوست افراد یا کیفیت نور اطاق تشخیص سیانوز ممکن است خیلی راحت نباشد. سیانوز طولانی مدت باعث چماقی شدن انگشتان می گردد.
انواع سیانوز
-
سیانوز محیطی ( اکروسیانوز) عبارت از وجود سیانوز در اندامها مخصوصا در کف دست و پا ، انتهای انگشتان و اطراف لبها میباشد.معمولا در محیط سرد و بعداز حمام کردن دیده میشود . در شیرخوران اغلب یک یافته نرمال میباشد. -
سیانوز مرکزی هیچوقت یافته نرمال نیست و همیشه همراه با کاهش اکسیژن خون به علت بیماریهای قلبی ، ریوی و یا خونی میباشد.
علت سیانوز
-
علت سیانوز بخاطر تغییر رنگ خون میباشد . خون نرمال بعلت داشتن مقدار اکسیژن کافی قرمز رنگ است درحالیکه در صورت کاهش مقدار اکسیژن خون به رنگ ابی یا بنفش تغییر رنگ پیدا میکند . -
در افراد نرمال بدلیل وجود خون قرمز ( پراکسیژن ) در مویرگ ها پوست بصورت قرمز صورتی دیده میشود. -
در حالیکه کاهش اکسیژن خون باعث رنگ ابی پوست می گردد . یکی از اجزا مهم خون هموگلوبین میباشد که به اکسیژن چسبیده و باعث انتقال اکسیژن در بدن میگردد در صورتیکه مقدار هموگلوبین بدون اکسیژن بیش از 5 گرم در دیسی لیتر خون باشد باعث ظهور سیانوز می گردد. -
بنابراین افرادیکه کم خونی دارند براحتی سیانوز را نشان نمی دهند در حالیکه بیمارانی که خون غلیظ دارند براحتی سیانوز را نشان می دهند . -
یکی از علل شایع سیانوزبیماریهای مادرزادی قلبی میباشد.تمام بیماریهای مادرزادی قلب باعث سیانوز نمی شوند و تعدادی از این بیماریها از جمله تترالوژی فالوت،جابجای عروق بزرگ ، عدم تشکیل دریچه سه لتی و دریچه ریوی،قلب تک بطنی و تعدادی دیگر باعث کبودی میشوند . -
بنابراین کبود نبودن یک بیمار نشان دهنده عدم ابتلا به بیماری مادرزادی قلبی نیست ، به عبارت دیگر تعداد زیادی از بیماریها از جمله سوراخ بین دهلیزی و بین بطنی و تنگی های دریچه ای و تعداد دیگر دچار سیانوز نمی شوند . -
اغلب بیماریهای مادرزادی سیانوز دهنده در دوران جنینی مشکلی ندارند و بلافاصله بعداز تولد یا چند ماه بعد کبودی را نشان میدهند . -
یکی دیگر از علل سیانوز بیماریهای ریوی میباشد .از قبیل زجر تنفسی نوزاد ،ورود مواد مختلف به داخل ریه، عفونت ریوی ،عدم تشکیل ریه ها و بیماریهای مغزی که در کنترل مرکز تنفس نقش دارند . -
برخلاف بیماریهای مادرزادی قلب اغلب بیماریهای ریوی همراه با تنگی نفس بوده و ماهیت گذرا دارند ، در صورتی که در بیماریهای قلبی سیانوز معمولا دایمی بوده واز طریق جراحی قابل درمان می باشند.یکی دیگر از علت های نادر سیانوز بیماریهای خونی از جمله متهموگلوبینمیا می باشد که در ان هموگلوبین قادر به چسبیدن به اکسیژن نمی باشد.
بهترین راه درمان سیانوز در کودکان
-
درمان سیانوز نشانه یک بیماری زمینه ای است ولی خودش بیماری نیست. بنابرین درمان باید در جهت رفع علت زمینه ای باشد. در مورد سیانوز محیطی که نگران کننده نمی باشد در صورت لزوم گرم کردن تدریجی شیرخوار باعث برطرف شدن ان می شود. -
چون سیانوز به علت کاهش اکسیژن خون است در بیمارستان معمولا اکسیژن داده میشود. در این بیماران بدلیل کاهش اکسیژن بصورت جبرانی هموگلوبین بیشتر ساخته می شود لذا جهت تامین مواد لازم جهت خون سازی به این شیرخوران زودتر و به مدت طولانی اهن داده میشود. -
با توجه به اینکه خون این بیماران غلیظ میباشد بایستی از کاهش اب بدن اینها از طریق پیشگیری از تعریق زیاد و اسهال جلوگیری کنیم و به این بیماران مایعات فراوان بدهیم ودر حد امکان از مصرف داروهای ادرار آور (دیورتیک) خودداری کنیم. -
تغذیه مناسب با شیر و رژیم پر کالری برای رشد و نمو بیماران مبتلا به بیماری های مادرزادی قلب بسیار مهم می باشد. واکسیناسیون کودکان مبتلا به سیانوز مطابق برنامه کشوری و به موقع بایستی انجام گردد. -
با توجه به اینکه سیانوز (کاهش اکسیژن خون) دارای عوارض زیاد بوده و در رشد و تکامل کودکان عوارض سوء دارد لذا با در نظر گرفتن بیماری زمینه ای در اولین فرصت ممکن اقدام درمانی مناسب که معمولا در بیماری های قلبی جراحی است، انجام گردد. -
و نیز در وضعیتهای غیر نرمال هموگلوبین مثل متهموگلوبین و سولفموگلوبین و غیره خود را نشان میدهد. در اینجا سیانوز به علت عدم اشباع رگهای شریانی مرکزی بر اثر بیماریهای قلب و ریه رخ میدهد. -
خون وریدی اکسیژنزدایی شده به جای رفتن به ریهها برای اکسیژنگیری وارد جریان عمومی گردش خون بدن شده به بروز علایم سیانوز منجر میگردد. -
به طور معمول سیانوز مرکزی با ویژگیهای سیانوز محیطی یا پیرامونی همراه است. -
امکان بروز ویژگیهای دیگری مثل بینفسی، تنگی نفس ، کبود یا بنفش شدن غشاهای مخاطی دهان، و تنفس سریع و سطحی نیز وجود دارد. -
دست و پا در این وضعیت دارای حرارت نرمال بوده یا گرم به نظر میرسند. در صورتی که سیانوز مرکزی با سیانوز محیطی همراه باشد دست و پا سرد خواهند شد.
علایم سیانوز محیطی
-
سیانوز محیطی بر اثر کاهش گردش خون در ارگانهای محیطی و اندامهای دور از قلب بروز میکند. این وضعیت ممکن است به علت استاز یا ایستایی خون و تخلیۀ بیش از حد اکسیژن از خون بروز کند که باعث میشود خون اکسیژنزدایی شود و به صورت سیانوز بروز یابد. -
نواحی آسیب دیده به رنگ کبود یا بنفش درآمده و در لمس سرد احساس میشوند. این وضعیت به شکل شایع خود را در بستر ناخنها نشان میدهد. -
این وضعیت با استفاده از گرم کردن تدریجی و ملایم رفع میشود. در غشاء مخاطی دهان هیچگونه تغییر رنگی به سمت کبودی مشاهده نمیشود.
سن و آغاز سیانوز
-
سیانوز ناشی از نقایص مادرزادی یا نقایص هنگام تولد قلب معمولاً در زمان تولد یا در طول چند سال اول زندگی بروز میکند. -
در نارسایی قلبی، آمبولی ریوی ، پنومونی یا حملات شدید حاد آسم ، سیانوز ممکن است دارای آغاز ناگهانی یا مختل کننده باشد زیرا بیمار به علت فقدان اکسیژن “به کبودی میگراید”. -
از سوی دیگر بیماران دچار بیماری انسدادی مزمن ریه یا COPD اغلب اوقات به تدریج و در طول چند سال دچار سیانوز میشوند. -
بیماران دارای تاریخچۀ COPD یا آسم یا دیگر بیماریهای ریوی مستعد ابتلا به سیانوز هستند.
علایم سیانوز در نوزادان
-
نوزادان دچار سیانوز در هنگام شیر خوردن و تغذیه دچار خستگی یا تعریق میشوند و وزنگیری در آنها شرایط نرمال ندارد. -
این نوزادان ممکن است با وزن کم هنگام تولد به دنیا بیایند. آنها ممکن است حالت تحریکپذیر داشته و اغلب اوقات دچار حالت سستی و شل و ولی باشند. -
حالت گرگرفتگی بینی دلیلی بر دشواری تنفس است. برخی نوزادان ممکن است با هر بار تنفس خر خر کرده یا صدایی ناله مانند از آنها به گوش برسد.
علایم سیانوز در کودکان
-
کودکان دچار بیماری قلبی سیانوتیک نیز پس از فعالیت جسمانی برای تسکین بینفسی حالت قوز کرده پیدا میکنند یا به وضعیت چرت زدن فرو میروند. -
حالات ناخوشایند نیز در کودکان دچار بیماری قلبی سیانوتیک شایع است. کودکان مبتلا به بیماری قلبی مادرزادی نیز مستعد ابتلا مکرر به عفونت های قفسۀ سینه هستند.
دیگر علایم سیانوز
دیگر علایم سیانوز شامل موارد زیر است:
-
امکان بروز حالت بینفسی، دشواری تنفس و تنفس سریع و سطحی وجود دارد. این موارد ممکن است در شرایط وجود آمبولی ریوی، اُاِدمای ریوی یا حملات شدید آسم اتفاق بیفتد. -
از جملۀ علایم دیگر میتوان از درد قفسۀ سینه نام برد. اگر سیانوز از پلورال افیوژن (جمع شدن مایع در اطراف ریه)، پنومونی یا آمبولی ریوی ناشی شده باشد امکان بروز درد قفسۀ سینه وجود دارد. اُاِدمای ریوی در عین حال سبب بروز درد کسل کننده و سفتی قفسۀ سینه میشود. -
تب در بیماران دچار پنومونی یا آمبولی ریوی بروز میکند. -
بیماران دچار نارسایی قلبی در عین حال ممکن است خلطی به رنگ صورتی یا مخاطی تیره رنگ همراه سرفه بالا بیاورند. -
معمولاً حالت سفتی در مفصل آخر انگشتان بروز میکند. این وضعیت به انگشتان نمایی چماقمانند میدهد و به نام انگشتان چماقی نیز خوانده میشود. -
این وضعیت بر اثر محرومیت درازمدت اکسیژن در برخی بیماریهای قلب و ریه بروز میکند. سیانوز اغلب اوقات با حالت مزبور همراه است. -
بیمارانی که در درازمدت از سیانوز رنج میبرند دچار خستگی عمومی یا ضعف کلی بدن هستند. در عین حال ممکن است این بیماران دورههایی از سردرد را تجربه کنند.
تشخیص سیانوز
-
تشخیص علت زیربنایی سیانوز شامل گرفتن شرح حال بیمار، معاینۀ بالینی و موارد دیگر است.
تاریخچۀ پزشکی مشروح
-
دکتر ابتدا کار شرح حال پزشکی کاملی از بیمار میگیرد. از بیمار سؤال میشود که کبودی از چه زمانی در وی آغاز شده و آیا این تغییر رنگ به صورت ناگهانی بوده یا به مرور زمان عمیقتر شده است. -
پزشک در این مورد پرسش میکند که آیا تغییر رنگ به آبی منحصر به لب، بستر ناخن یا زبان است یا عمومیت دارد. -
در مورد قرار گرفتن بیمار در معرض هوای سرد یا رفتن به ارتفاعات سؤال میشود. -
پزشک در مورد تاریخچۀ مسمومیت یا مصرف مواد مخدر سؤال میکند. از دیگر علایم و میزان شدت و مدت ادامۀ آنها سؤال میشود. این شامل علایمی مثل دشواری تنفس، ورم قوزک پا و کل پا، سرفه، درد قفسۀ سینه و غیره است.
تستهای مربوط به سیانوز
تستهایی برای ارزیابی سیانوز وجود دارد. این تستها موارد زیر را شامل میشود:
-
رایجترین تست در این مورد آنالیز گازهای شریانی و اشباع اکسیژن خون توسط پالس اکسیمتری است. این تستها برای ارزیابی مقدار اکسیژن در خون شریانی انجام میشوند. -
تست شمارش کامل خون تجویز میشود. این تست به کشف شرایطی مثل کمبود سلولهای قرمز خون (آنمی)، کمبود هموگلوبین (آنمی) یا بالا بودن شمار گلوبولهای قرمز خون (پلیسیتمی) و غیره کمک میکند. بالا بودن میزان سلولهای سفید خون نشانگر وجود عفونت خواهد بود. -
احتمال تجویز تست اشعۀ ایکس برای کشف آسیبهای ریوی مثل پلورال افیوژن و غیره وجود دارد. -
تست الکتروکاردیوگرام برای کشف ناهنجاریهای ریتم و ضربان قلب توصیه میشود.
انواع ناهنجاری یا نقایص قلب در نقایص مادرزادی قلب را میتوان با استفاده از تستهای تصویربرداری فهرست زیر کشف کرد:
-
اکوگاردیوگرافی -
داپلر قلبی یا اکو یا اولتراسوند -
CT اسکن قلبی یا قفسۀ سینه و اسکن MRI -
اکوکاردیوگرافی ممکن است برای بررسی داخل قلب با هدف کشف نقایص ساختاری قلب انجام شود. داپلر به کشف مناسب بودن مسیر و مقدار جریان خون در قلب و عروق بزرگ خونی کمک میکند. -
کاتتریزاسیون قلبی اطلاعاتی دقیق در مورد چگونگی پمپاژ خون از طریق قلب به دست میدهد. این اقدام شامل وارد کردن یک لولۀ انعطافپذیر کوچک موسوم به کاتتر به درون رگ از طریق بازو یا کشالۀ ران است. این لوله به سمت قلب هدایت میشود -
در انتهای لوله یک پایشگر فشار خون کوچک قرار دارد، که میتوان از آن برای بررسی فشار خون در قسمتهای مختلف قلب استفاده کرد. در مواقعی یک رنگ خاص برای بررسی حرکت خون در قلب مورد استفاده قرار میگیرد. -
دیگر تستهای آسیبهای قلبی شامل تست تصویربرداری هستهای و مطالعۀ الکتروفیزیولوژیک قلب (EPS) است. -
در پنومونی و عفونتهای ریه خلط برای بررسی میکروارگانیسمها تست میشود. تست کشت خون برای عفونت نیز ممکن است تجویز گردد. -
اسکن ونتیلاسیون – پرفیوژن ممکن است برای بیماران دچار آمبولی ریوی تجویز شود. آنژیوگرافی ریه به مرئیسازی رگهای خونی ریهها کمک میکند و برای کشف آمبولی مفید است. -
اگر ظن به متهموگلوبین یا سولفوگلوبین وجود داشته باشد انجام اسپکتروسکپی هموگلوبین تجویز میشود. -
برای کشف اکلوژن شریانی ممکن است به انجام آنژیوگرافی ردیابی دیجیتال نیاز باشد. مشابهاً برای موارد اکلوژن وریدی حاد انجام داپلر دوپلکس یا ونوگرافی تجویز میشود.
درمان سیانوز
-
درمان سیانوز پیش از آنکه بر خود علایم سیانوز متمرکز شود بر رفع بیماری منجر به سیانوز تأکید میکند.
گرم کردن نواحی آسیب دیده
-
سیانوز محیطی ایجاد شده بر اثر مجاورت با سرما یا پدیده رینو و اکروسیانوز را میتوان به صورت علامتی با استفاده از گرمای ملایم برای انگشتان دست و پا مداوا کرد.
جراحی به عنوان درمانی برای سیانوز
-
درمان سیانوز مرکزی به علت نقایص مادرزادی قلب اغلب نیاز به جراحی دارد. -
برای مثال درمان تراتولوژی فالوت (TOF) نیاز به جراحی در فاصلۀ کوتاهی پس از تولد دارد. اگر علایم شدت زیادی نداشته باشند، این جراحی را میتوان در فاصلۀ 3 تا 6 ماهگی نوزاد انجام داد. -
برای درمان TOF اغلب اوقات از جراحی قلب باز استفاده میشود. در طول جراحی نقایص دریچههای قلب تصحیح میگردد.
اکسیژنرسانی به عنوان درمانی برای سیانوز
-
پایدارسازی اولیه شرایط بیمار نیاز به اکسیژنرسانی دارد. گاهی از اوقات ممکن است به دستگاه تهویه یا ماشین تنفس نیاز باشد. -
پیش از اکسیژندهـــی به بیمار پزشک راه هوایی و نای را مورد بررسی قرار میدهد. اگر انسداد یا مشکلی وجود داشته باشد یک لولۀ تراشه وارد نای میشود و اکسیژن از طریق آن به بیمار تحویل میگردد.
مایعات داخل وریدی
کودکانی که بر اثر مشکل سیانوز و نارسایی قلبی ناشی از یک بیماری زیربنایی قلبی سیانوتیک در تغذیه دچار مشکل هستند نیاز به تحویل مایعات از طریق داخل وریدی خواهند داشت.
دارو برای درمان سیانوز
-
در مورد بیماران دچار نارسایی قلبی داروهایی برای کاهش انباشت بیش از حد مایعات تجویز میشود. این داروها زیر عنوان دیورتیکها شناخته میشوند. -
بیماران نارسایی قلبی و نیز افراد دچار بیماری قلبی سیانوتیک نیز نیاز به داروهایی دارند که به بهبود عمل پمپاژ قلب کمک کنند. همچنین برای درمان ضربان قلب یا ریتم قلبی غیر نرمال دارو تجویز میشود. -
آنتیبیوتیکها برای پیشگیری از عفونت و نیز برای درمان پنومونی و دیگر عفونتها تجویز میشوند.
ایمنیسازی در کودکان دچار سیانوز
کودکان دچار بیماری مادرزادی قلب نیاز به تنظیم دقیق ایمنیسازی برای پیشگیری از عفونتها دارند. برخی از بیماران ممکن است نیاز به استفادۀ دایمی از پیسمیکر داشته باشند.
تزریقها برای نوزادان دچار سیانوز
-
در کودکان مبتلا به ترانسپوزیشن شریانهای بزرگ (TGA) به علت سیانوز موجود در زمان تولد، تزریق دارویی به نام پروستاگلاندین زمان کوتاهی پس از تولد نوزاد انجام میشود. -
سمت راست قلب حامل خون ورید اکسیژنزدایی شده است حال آنکه خون سمت چپ قلب دارای اکسیژن است. TGA باعث درهم آمیختن طرفین قلب و منجر به سیانوز میشود. -
این وضعیت از بسته شدن مجرای شریانی پس از تولد پیشگیری میکند. مجرای شریانی معبری بین آئورت و دریچۀ ریوی (سمت چپ و راست قلب) است. -
باز نگه داشتن مجرای شریانی سبب درهم آمیختن خون اکسیژندار و خون فاقد اکسیژن میشود. وقتی نوزاد در وضعیت پایداری قرار گرفته باشد جراحی برای تصحیح نقص مورد بحث انجام میگردد. -
نوزادان دچار تریکوسپید ارتریسا نیز نیاز به تزریق اولیۀ پروستاگلاندین و سپس انجام جراحی دارند. برای نوزادان مبتلا به اتصال وریدی ریوی کاملاً نابهنجار (TAPVC) انجام جراحی توصیه میشود. -
بیماران دچار ارتریوسوس مجرای پاتنت را میتوان پس از تولد با دارو درمان کرد. احتمال تجویز ایندومتاسین یا ایبوپروفن وجود دارد. این درمان به بسته شدن مجرا کمک میکند. اگر دارو در این مورد کمک کننده نباشد، ورودی را میتوان با استفاده از جراحی مسدود کرد.
تحویل گلوکز
سیانوز ناشی از سایر علل مثل افت قند خون را میتوان با تحویل گلوکز و تزریق آن درمان کرد.
همچنین بخوانید:
علت بیماری نورولوژی کودکان چیست؟
علت بیماری روزئولا در کودکان چیست؟
درمان بیماری سی پی (فلج مغزی) در کودکان
علائم و درمان بیماری کاوازاکی در کودکان
علائم بیماری راشیتیسم در نوزادان