روز نو :طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی بیش از کاربران، فعالان کسب و کارهای مجازی را نگران کرده. سهم این کسب و کارها در فضای مجازی چقدر است و با اجرای این طرح چه آسیبی به این بخش از بازار نوظهور اقتصاد وارد می‌شود؟
گسترش ویروس کرونا در دو سال اخیر کار و بار بسیاری را کساد کرد یا تغییر داد؛ بسیاری بیکار شدند، بسیاری خانه‌نشین شدند و بسیاری شغل خود را عوض کردند. خلوتی خیابان‌ها و بازار‌ها و تعطیلی‌های پراکنده، بسیاری از کسبه را وارد عصر نوین تکنولوژی کرد. بسیاری از مغازه‌دار‌ها و شرکت‌های خدماتی، از پشت پیشخوان‌ها بلند شده و به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی آمدند. حالا همه این این افراد، که جمعیت زیادی از جامعه را در برمی‌گیرند، بار دیگر در خطر از دست دادن شغل، مشتریان و درآمد خود هستند. طرح صیانت از فضای مجازی با آنها چه خواهد کرد؟
براساس گزارش سال ۹۹ مرکز تجارت الکترونیک، براساس برآورد‌های صورت گرفته، حدود ۵۰ هزار فروشگاه آنلاین دارای نماد الکترونیک (اینماد) و همچنین فروشگاه‌های آنلاین فعال در بستر شبکه‌های اجتماعی با وجود رشد ۶۰ درصدی نسبت به سال ۹۸ در مجموع تنها ۳.۲ درصد از کل سهم خرده‌فروشی در بازار ایران را تشکیل داده‌اند.
کسب و کارهای مجازی طرح صیانت
سخنگوی اتحادیه کسب‌وکار‌های مجازی ایران درباره سرعت انتقال کسب‌وکار‌ها به فضای آنلاین در ایران می‌گوید: «پیش‌بینی می‌شد ۷۰ درصد کسب و کارها طی ۶ تا ۷ سال آینده وارد فضای آنلاین شوند ولی شیوع کرونا باعث شد، این زمان به ۲ تا ۳ سال کاهش یابد.»
فیلترینگ هوشمند یا نابودی کسب و کارها؟
تغییر بزرگ خواسته و ناخواسته، اجباری یا اختیاری بازار معاملات، اما هنوز در گیر و دار شیوع کرونا بود که خبر تازه‌ای همه معادلات را بر هم ریخت. بازار‌ها و معاملات که به دلیل شیوع کرونا از از بازار‌های سنتی به فضای مجازی کوچ کرده بودند و تازه در حال جان گرفتن در این فضا بودند، با طرح صیانت از حقوق کاربران روبه رو شدند. طرحی که به گفته کارشناسان به دنیال محدودسازی و کنترل و نظارت بر کاربران و محدودسازی شبکه‌های مجازی است. یکی از طراحان اصلی این طرح اخیرا محدود کردن اینستاگرام را تایید کرد.
با اجرای این طرح قرار است، پلتفرم‌ها، نرم افزارها، مسیریاب‌ها، پیامرسان‌ها و… که در ایران ساخته نشده‌اند طبق شرایطی محدود یا مسدود شوند تا هم از حریم کاربران حفاظت شود و هم سازندگان پلتفرم‌های ایرانی دست به کار شوند. البته «محدودیت»، حرفی است که نمایندگان مخالف طرح صیانت از حقوق کاربران در مجلس مطرح کردند.
این در حالی است که نظر نمایندگان موافق این طرح چیز دیگری است. به عنوان مثال محمدنقی نقدعلی نماینده مجلس شورای اسلامی موافقت خود را درباره این طرح مطرح کرده و گفت: هیچیک از مفاد “طرح صیانت از فضای مجازی” در باره بستن اینستاگرام و واتساپ و حتی تحمیل شبکه‌های مجازی داخلی نیست بلکه هدف آن ساماندهی کسب و کارهای آنلاین و دفاع از حقوق قانونی مشتریان این دست از مشاغل است.
در مقابل، اما فعالان کسب و کار در فضای مجازی دلهره به جانشان افتاده و نگران آینده خود هستند.
آنها معتقدند مهم‌ترین قسمت این طرح، به کسب و کارهای مجازی مرتبط می‌شود. آن‌هایی که سال‌ها برای جلب اعتماد کاربران تلاش کردند و حالا فروش خوبی دارند. اگر این طرح بخواهد محدودیت ایجاد کند، بسیاری از مشاغل آنلاین از بین می‌روند و در نتیجه جمع دیگری به جمع بیکاران کشور اضافه می‌شود.
تصویب طرح صیانت از فضای مجازی و جای خالی کسب و کارها
یکی از این فعالان در گفتگو با رویداد۲۴ توضیح می‌دهد: «در بند‌هایی از طرح صیانت آمده که پلتفرم‌های خارجی یا ایرانی باید در سامانه‌ای ثبت نام کنند و مجوز بگیرند و بعد نماینده در کشور معرفی کنند. اگر نیامدند براساس یک سری اقدامات، اگر کسب و کار خاصی باشد بر اساس الزامات به آن وقت داده می‌شود، اگر باز هم نیامد مسدود می‌شود یا پهنای باند آن را کم می‌کنند که کمتر بتواند کار کند. این پلتفرم‌ها می‌توانند اینستاگرام یا واتساپ یا گوگل یا… باشد. اگر اینستاگرام با این شرایط محدود یا مسدود شود، کسب وکار‌های اینترنتی موجود در آن از بین خواهد رفت.»
او درباره نگرانی نسبت به آینده کسب و کار خود و تجربه‌ای که پشت سر گذاشته توضیح می‌دهد: «کرونا که آمد بعد از مدتی از کارم اخراج شدم. کارفرما می‌گفت اوضاع مالی شرکت خراب شده و نمی‌تواند همه را نگه دارد. از فردای همان روز دنبال کار گشتم. فکر می‌کردم برای من که فارغ التحصیل کامپیوتر هستم و مسلط به زبان انگلیسی کار راحت پیدا می‌شود، اما هر چه گشتم کار مناسبی پیدا نکردم. نزدیک به چهار ماه بیکار بودم تا اینکه به پیشنهاد یکی از دوستانم یک صفحه‌ی فروش در اینستاگرام راه انداختیم؛ از مهاباد جنس دست دوم و استوک آوردیم و در اینستاگرام فروختیم. اول سود کمی داشت، اما بعد از کار روی صفحه و تبلیغات و هزینه کردن حالا درآمد ماهیانه‌ی نسبتا خوبی داریم.»
او ادامه می‌دهد: «حالا با این طرحی که مجلس مصوب کرده و خوابی که برایمان دیده‌اند، همین یک ذره امیدم هم ناامید شده و نمی‌دانم آیا این صفحه مجازی که امروز با آن پولی درمی آورم، فردا خواهد بود یا نه، مسدود می‌شود یا کاربران به آن دسترسی خواهند داشت. بعد هم گفته اند هر کسب و کار اینترنتی بیاید از ما مجوز بگیرد. خب بخشی از خوبی شبکه‌های اجتماعی اتفاقا همین بود که به دور از این بروکراسی‌ها و هزینه‌های اضافی هر کسی می‌توانست برای خودش یک درآمد حداقلی داشته باشد. آن سلبریتی‌هایی که میلیونی فالوئر دارند که همین الان هم نفوذ دارند و از رانت برخوردارند، اجرای این طرح هم قطعا بهشان ضرری نمی‌رساند و راه چانه زنیش را پیدا می‌کنند. این ماییم که از کار بیکار می‌شویم و دستمان به جایی بند نیست.»
مهم‌ترین تحولی که اینترنت ایجاد کرد این بود که اجازه داد هر فردی و در هر جایی به مخاطبان گسترده‌ای دسترسی داشته باشد. زمانی صاحبانِ کسب و کارهای خانگی نهایتا به محله و یا شهر کوچک خود دسترسی داشتند، اما با اینترنت عملا دامنه‌ی دسترسیِ افراد در مقیاس وسیع گسترش پیدا کرد. اتفاقی که با اجرای این طرح می‌افتد این است که این دسترسی از بین خواهد رفت.
طرح صیانت از کاربران یا محدودیت بر کسب و کارها؟
طبق آمار اتحادیه کسب و کارهای مجازی، تعداد افراد شاغل در اینستاگرام تا قبل از شیوع بیماری کرونا ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار نفر بود. اما بعد از کرونا این رقم به بیش از ۳۰۰ هزار نفر رسیده و حتی رقم یک میلیون نفر هم مطرح شده است.
در حقیقت اینستاگرام و بعضی دیگر از شبکه‌های اجتماعی، سبب حذف هزینه‌هایی مانند اجاره مغازه یا فروشگاه، سرمایه‌گذاری کلان ابتدای کار و حتی حذف هزینه سربار و مالیات و… شده‌اند. بررسی‌های مرکز پژوهشی بتا نشان می‌دهد اکنون حدود یک میلیون صفحه از طریق اینستاگرام کسب درآمد حداقلی دارند؛ همچنین حداقل ۲۰۰هزار کسب‌وکار بزرگ و متوسط در اینستاگرام درحال فعالیتند که هر کدام از این صفحات، منبع درآمد ماهانه یک یا چند نفر است. مدیر مرکز پژوهشی بتا تاکید می‌کند، براساس آمار‌های استخراج شده از سوی این مرکز، حدود ۵۰۰هزار کسب‌وکار استانی و بومی در اینستاگرام صفحه فعال دارند که از این صفحات هم به‌عنوان بستری برای تبلیغ و هم برای ارتباط با مشتری و ارائه محصولات و فروش آن استفاده می‌کنند.
در مجموع باید پذیرفت که اکنون اینستاگرام به یکی از بستر‌های اصلی فعالیت کسب‌وکار‌ها تبدیل شده و در دوره اخیر شیوع کرونا تا حد زیادی توانسته است جایگزین فروش در فروشگاه و مغازه شود. اما برخی از تصمیم گیران و سیاست گذاران و حالا مشخصا مجلس انقلابی، این شبکه‌های اجتماعی را به عنوان یک نفوذ می‌بینند که هر طوری شده باید در مقابل آن ایستاد. این در حالی است که در شرایط فعلی معیشتی، شبکه‌های اجتماعی برای عده زیادی تبدیل به یک پناه گاه شده تا بتوانند با فروش کالا و خدمات اندک درآمدی کسب کنند.
باید توجه کرد که طرح صیانت از حقوق کاربران را مجلس زمانی ارائه می‌دهد که مردم برای تامین نیاز‌های اولیه‌ی زندگی خود با مشکل مواجه هستند. طبق آمار‌های رسمی در سال شیوع کرونا بیش از یک میلیون نفر کارگر رسمی شغل خود را از دست داده‌اند و ۶ میلیون کارگر غیررسمی که عمدتا از دست فروشان و زنان بوده اند بیکار شده اند. حالا در شرایطی که مردم بیش از پیش با مشکلات اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند مصوبه مجلس به اسم صیانت از حقوق کاربران قطعا به تعداد این بیکاران می‌افزاید.