MeetNews محمد میرزایی ، استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران ، در یک نشست مجازی با موضوع “پیامدهای فرهنگی و اجتماعی پیری” گفت که یکی از تعاریف پیری این است که اگر بیش از 15٪ جمعیت به سن 65 سالگی برسند ، جمعیت پیر نتیجه کاهش اساسی و مداوم باروری است.
وی افزود: از نظر تاریخی ، در قرن نوزدهم ، زاد و ولد و باروری زیاد بود و جامعه شناسان گفتند که باروری طبیعی است و هیچ کنترل ارادی روی باروری وجود ندارد. البته قوانین ، آداب و رسوم بر باروری تأثیر می گذارد ، اما این طور نیست که خانواده ها و زوجین داوطلبانه قدرت باروری را کنترل کنند. مرگ و میر نیز طبیعی بود. یعنی دستاوردهای بهداشتی که طی دو قرن گذشته داشته ایم ، البته از طریق توصیه های سنتی یکسان نبوده است ، اما مرگ و میر زیاد بوده و باروری نیز زیاد بوده است ، زیرا مرگ و میر زیاد باعث از بین رفتن جمعیت نمی شود. یعنی باروری برای مقابله با مرگ و میر زیاد طبیعی است. به نظر می رسد که قبل از انقلاب صنعتی ، رشد جمعیت در سطح اعشاری بود و ممکن است پس از رنسانس اندکی افزایش یابد ، اما میانگین سن رشد جمعیت گاهی منفی بود.
وی افزود: روند طبیعی رشد جمعیت باید یکنواخت و اعشار باشد. در غیر این صورت نمایی می شود و وقتی به یک می رسد ، نمایی می شود و به دو و سه می رسد ، مانند دهه های 1330 تا 1360 ، منفجر می شود. بنابراین ، روند تاریخی تا انقلاب صنعتی یک روند مشخص بود و باروری و مرگ و میر زیاد و رشد بسیار گسترده بود.
میرزایی گفت: در قرن نوزدهم ، به ویژه در نیمه دوم این قرن ، تغییرات اساسی در سلامتی حاصل شد که به سرعت مرگ و میر را کاهش داد. مرگ و میر کاهش می یابد ، اما باروری طبیعی است. جالب اینجاست که در قرن نوزدهم ، خانواده های اروپایی به تدریج بر این باورند که به دلیل کاهش مرگ و میر نوزادان و کودکان ، آنها بیش از آنچه فرزندانشان می خواستند زنده ماندند و به طور طبیعی و خودجوش به تهدید زایمان روی آوردند.
استاد جمعیت شناسی دانشگاه تهران در بخشی دیگر از سخنان خود با طرح این س whyال که چرا ما یک کاهش اساسی و مستمر در باروری داریم که منجر به پیر شدن جمعیت می شود ، گفت: اول از همه ، کاهش اساسی و مداوم در مرگ و میر وقتی مرگ و میر کاهش می یابد ، اگر باروری بالا و طبیعی بماند ، رشد به صورت نمایی یا انفجاری پیش می رود. مانند وضعیتی که از دهه 1940 تا 1980 در ایران داشتیم که حدود 3٪ یا بیشتر رشد کرد و این رشد انفجاری است.
میرزایی گفت: همانطور که نسبت به امکانات و منابع خوش بین هستیم ، رشد انفجاری نمی تواند ادامه یابد. اکنون همه مناطق و کشورهای جهان ، خواه ناخواه ، در متن توسعه قرار دارند. وقتی مرگ و میر در چنین جوامعی کاهش می یابد و امید به زندگی از کمتر از 35 به بیش از 70 سال و نزدیک به 80 سال کاهش می یابد و در برخی از کشورها مانند ژاپن به 80 سال کاهش می یابد ، مرگ و میر کاهش می یابد.
وی افزود: در یک زمان ، مرگ و میر نوزادان و کودکان بین 300 تا 400 در هزار نفر بود (یعنی تا 200 سال گذشته ، 300 تا 400 مرگ در هر هزار نوزاد در طی یک سال فوت کرده بود). اکنون در ایران این رقم زیر 20 است. این بدان معناست که 300 تا 400 در هزار به زیر 20 در هزار رسیده است. در اروپا ، این رقم زیر 10 است و در ژاپن کمتر از 5 است. باروری دیگر نمی تواند زیاد باشد و اگر باروری بالا بماند ، رشد انفجاری است.
وی در بخشی دیگر از سخنان خود گفت كه در ایران ، در اولین برنامه توسعه از زمان انقلاب اسلامی ، برنامه تنظیم خانواده به دلیل رشد انفجاری در سال 1981 مجدداً وارد برنامه شد ، وی اظهار داشت: هنگامی كه جامعه كلان و خانواده های خرد تصمیم گرفتند آنها با تولد سازگار شویم ، در آن زمان ما یک کاهش اساسی و مداوم در باروری داریم. البته اولین برنامه تنظیم خانواده پس از انقلاب در سال 1346 آغاز و زیرساخت های آن شکل گرفت. اما دهه اول پس از انقلاب به پایان رسید ، اما از سر گرفت و همین زمینه به کاهش سریع باروری کمک کرد.
وی گفت برخی فکر می کنند که چرا از اواخر دهه 60 تا دهه 1980 سرعت کاهش باروری در ایران بسیار سریع است. وی گفت: لازم به ذکر است زیرساخت ها آماده بود و وزارت بهداشت قبل از انقلاب فعالیت های عمده ای انجام داد و این موارد به کاهش سریع باروری کمک کرد. هنگامی که باروری به طور قابل توجهی و مداوم کاهش می یابد ، یعنی نیروی جوش کم هرم پیری کاهش می یابد و این نتیجه کاهش باروری است و به تدریج برآمدگی هرم به سطوح بالاتر می رود.
میرزایی گفت: اکنون در دریچه ای برای جمعیت هستیم. از آنجا که برآمدگی ها به اواسط ساختار سنی رسیده اند ، این بدان معناست که پنجره جمعیت در حال حاضر بیش از 30 سال سن دارد و بین 35 تا 55 سال سن دارد. در طول تاریخ ، تا سال 1986 ، هرم سنی داشتیم. یعنی ساختار سن به شکل هرم بود.
وی گفت: “هرم سنی کشورهای اروپایی حدود 70 سال استوانه ای است.” هرم اهل سنت ما نیز در سال 1430 به شکل استوانه درآمده است.