خبرگزاری فارس ـ حوزه مسجد و هیأت ـ امیرحسین کسائی: گسترش روز افزون فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در شئون مختلف زندگی این روزها موجب شده است که اتفاقات مختلفی از زندگی ما دست خوش تغییر شود و به سمت مجازی شدن برود. این روزها افراد مجازی خرید می‌روند، دوره‌ها و کلاس‌های آموزشی مجازی شرکت می‌کنند، حتی در مناسبت‌های مذهبی به دلیل این شرایط کرونایی مجازی قرآن سر گرفتند و یا در هیأت‌های مذهبی شرکت کردند. یکی از اموری هم که همواره گفته می‌شود برای اثرگذاری نیازمند به‌روز شدن و حرکت با دنیای روز است، تبلیغ دین است.
تبلیغ مجازی را از وبلاگ‌نویسی شروع کردم
همواره گفته می‌شود که در تبلیغ باید با لسان قوم با مردم صحبت کرد. امروز هم زندگی مردم به خصوص جوانان جامعه، رویکرد زیست مجازی به خود گرفته است و برای تبلیغ دین در این فضا اقتضائات و لوازم ویژه‌ای می‌طلبد. حجت‌الاسلام محمد پدرام طلبه جوان اهل قم است که ۱۵ سال است در دنیای مجازی فعالیت می‌کند. او ۴ سال است که در اکانت توئیتری خود «mimpedram» با ۱۶ هزار دنبال‌کننده منبر تبلیغ مجازی به راه انداخته است. او می‌گوید: «اولین وبلاگم را حدود ۱۵ سال قبل ساختم و فضای مجازی را با وبلاگ‌نویسی و وبلاگ‌گردی شناختم. چند سالی در هیأت تحریریه برخی نشریات مجازی فعالیت کردم. در نشریات محلی هم روزنامه‌نویسی را تجربه کردم. در تلگرام تجربه اداره و نگارش در کانال‌های سیاسی، اجتماعی، ادبی و مذهبی را داشتم و الان هم ۴ سالی است که در توئیتر فعالیت می‌کنم.»
حجت الاسلام محمد پدرام
تبلیغ سنتی نسبت به روش‌های مدرن هنوز هم کارآمدتر است
این طلبه جوان از سال ۱۳۷۸ تحصیلات حوزوی خود را آغاز کرده است و بعد از اتمام سطح، سال‌هاست که در قم از محضر اساتید استفاده می‌کند. او در رشته‌های روان‌شناسی و علوم حدیث در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد هم تحصیل کرده است. طلبه ماجرای ما، در زمینه تبلیغی مثل تمام طلبه‌ها، بارها در ماه رمضان و ماه محرم برای تبلیغ به شهرهای مختلف سفر کرده است. او می‌گوید: «اینکه برخی اعتقاد دارند تبلیغ به شیوه سنتی دیگر پاسخگو نیست، حرف درستی نیست. تبلیغ سنتی از آن جهت که مبتنی بر ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با مخاطب بود، هنوز هم پیشروانه و مؤثر است. این حرف را در مقایسه با روش‌های مدرن ارتباط‌گیری می‌گویم که ارتباط به‌واسطه متن صامت و رسانه شکل می‌گیرد. اگرچه در ارتباطات مجازی با انواع و اقسام ابزارها مثل استیکر، ایموجی و ارتباط آنلاین سعی شده حضور مخاطب شبیه‌سازی و جبران شود اما باز هم ارتباط مستقیم نسبت به ارتباط مجازی کارآمدتر و رساناتر است.»
یکی از برنامه‌های طلاب حضور در شهرهای مختلف در ایام تبلیغی است
گستره مخاطب از جهت کیفی و کمی مزیت تبلیغ مجازی
دنیای کنونی و زمانه جدید و این همه پیشرفت‌ها، اقتضائات جدیدی ایجاد کرده است. شاید این روزها نتوان و یا فرصت و مجال ارتباط و تبلیغ مستقیم برای مبلغ و مخاطب کمتر ایجاد شود. این‌ها جملات بعدی این مبلغ جوان است که مقدمه‌ای برای بیان مزایای تبلیغات مجازی قرار می‌دهد و بعد ادامه می‌دهد: «در ارتباط‌های مجازی به موازات اینکه اثر فعالیت تبلیغی به‌خاطر فقدان ارتباط چهره به چهره پایین می‌آید اما گستره مخاطبان از جهت کیفی و کمی بسیار بالا می‌رود یعنی مخاطبان هم از جهت آمار و هم از لحاظ طیف فکری گسترده‌تر می‌شوند و این بزرگترین مزیت تبلیغ مجازی است. خُب این فرصتی نیست که ما بخواهیم از دست بدهیم. نه‌تنها مبلغ بلکه هرکس که ایده و فکر یا خدمت و کالایی برای عرضه داشته باشد، این فرصت را از دست نمی‌دهد. شرایط کرونایی هم کمک کرد تا این باور ایجاد شود که به این اقتضائات جدید تن دهیم.»
اگر در ادبیات تبلیغ مجازی دقت نشود، به اهداف فرهنگی مبلغ صدمه می‌زند
قطعاً ادبیات مورد نیاز برای تبلیغ در فضای مجازی متفاوت با تبلیغ در فضای حقیقی و منبر است. نکته‌ای که اگر به آن توجه نشود می‌تواند تمامی امتیازات مطرح شده برای تبلیغ مجازی را به پاشنه آشیل تبدیل کند. پدرام می‌گوید: «یک مبلغ برای حضور در فضای مجازی قطعا نمی‌تواند از ادبیات و فرمتی استفاده کند که در روش سنتی استفاده می‌کرد. خیلی از مسائل بود که در هیأت و مسجد از آن حرف می‌زدیم اما در فضای مجازی قابل طرح نیست زیرا جاج (قضاوت) یا انکار می‌شود و نهایتاً به اهداف فرهنگی و تبلیغی مبلغ صدمه می‌زند. از طرف دیگه مسائلی هم هست که علی‌رغم اینکه ضروری و حیاتی هستند اما در هیأت و مسجد قابل طرح نبود اما در توئیتر یا تلگرام خیلی راحت می‌توان مطرح کرد. این‌ها تجربه، دانش، ذوق و خلاقیت مُبلغ را می‌طلبد که از این ظرفیت استفاده درست کند.»
مُبلغ در زیست مجازی باید رفیق باشد
حضور و فعالیت مبلغان در فضای مجازی مانند سلوک عالمان دینی در گذشته، این فرصت را به آن‌ها می‌دهد تا در میان مردم باشند و با آنان ارتباط داشته باشند تا هم مخاطب شناسی کنند و هم نیازسنجی کنند تا چه بگویند و به چه کسانی بگویند. این مبلغ دینی می‌گوید: «عالمان گذشته در میان مردم بودند و با شادی‌ها و غم‌های آن‌ها محشور بودند. اینطور نبود که فقط در مواقع خاص و ایام مناسبت‌های مذهبی در کنار مردم باشند. اصلاً همین که زلفشان به زلف مخاطبانشان گره خورده بود و باهم هم‌نفس بودند، تأثیر کلامشان را دوچندان می‌کرد. فضای مجازی الان به بخش مهمی از زندگی مردم تبدیل شده است. در همین توئیتر، کاربرها زندگی خود را روایت می‌کنند. روزمره‌نویسی می‌کنند. شادی‌ها، غم‌ها و دغدغه‌های خود را بیان می‌کنند. شوخی می‌کنند، هجو می‌کنند، حتی باهم تندی و تلخی می‌کنند. باهم دوست یا دشمن می‌شوند حتی گاهی کار به آشنایی و ازدواج هم می‌رسد و همین چیزهاست که زیست مجازی را جذاب کرده است. در این زیست مجازی، مُبلغ نمی‌تواند صرفاً یک روایت بنویسد و نکته اخلاقی بگوید و مخاطب را رها کند و برود. اینطوری اصلاً تأثیری روی مخاطب ندارد. چون طرفین هیچ تلاشی برای نزدیک شدن به همدیگر نکردند و طبعاً به کنش و واکنش همدیگر هم اعتنا نمی‌کنند. مُبلغی که می‌خواهد در این فضا موفق باشد باید همراهی کردن را یاد بگیرد. یعنی در عین اینکه محذورات اخلاقی و شأنی خودش را سرسختانه مراعات می‌کند، باید با کاربران در این زیست مجازی همراهی و رفاقت کند. طبیعی است که شما حرفی را که رفیق‌تان به شما می‌گوید راحت‌تر از حرف یک غریبه می‌پذیرید.»
ادبیات تبلیغی متفاوت در فضای مجازی
انتخاب دقیق و هوشمندانه احادیث، متناسب با نیاز مخاطب جوان و امروزی، و از همه مهم‌تر بیان این احادث و روایات به زبان عامیانه و قابل فهم برای مخاطب با رعایت چارچوب‌های حدیث پژوهی یکی از ویژگی‌های مهم تبلیغ مجازی حجت‌الاسلام پدرام است. او می‌گوید: «در ایام تحصیل در روند پروژه‌های آموزشی و پژوهی با منابع روایی و مباحث فقه الحدیث، رجال و سندشناسی آشنایی پیدا کردم که البته این جزو اهداف روتین دانش‌پژوهان این رشته است. در همین راستا برای انس بیشتر با روایات اهل‌بیت(ع)، با بعضی از دوستان شروع به مطالعه و نمایه‌زنی منابعی مثل الکافی، من لایحضر، بحارالانوار و وسائل الشیعه کردیم و همین باعث شد به لطف خدا دایره اطلاعاتی نسبتاً خوبی از روایات فراهم کنیم. همین آشنایی با علوم حدیث باعث شد در بحث تبلیغ، با دقت و وسواس بیشتری روایات را برای طرح روی منبر انتخاب کنم. مثلاً به سند و منبع روایت خیلی دقت می‌کردم که صحیح و معتبر باشد یا روایات معاضد و هم‌مضمون داشته باشه و شاذ و متفرّد نباشد.»
او ادامه می‌دهد: «الحمدلله بابت طرح این روایات و تحلیل‌‌هایش بازخورد خیلی خوبی از دوستان می‌گرفتم چون سعی می‌کردم روایات و موضوعاتی باشد که کمتر به آن پرداخته شده باشد. بعدها تصمیم گرفتم این روایات را بدون شرح و اضافات، به‌صورت تقریباً خالص در پیشگاه مخاطب قرار دهم تا مخاطب مستقیماً و بدون واسطه با کلام امام مواجه شود. چیزی که انگیزه بیشتری به من می‌داد این بود که معتقدم مواجهه با کلام امام معصوم(ع) به مثابه ملاقات با خود امام است. امامان معصوم می‌فرمودند اگر مخاطبان، زیبایی‌های منطق و تفکر ما را بشناسند، در کنار ما قرار می‌گیرند و دغدغه بنده همین مسأله بود که زیبایی‌ها و ظرافت‌های منطق اهل بیت(ع) را بیشتر بشناسیم و نشر بدهیم.»
حجت الاسلام محمد پدرام معتقد است طلاب در فضای مجازی باید به‌گونه‌ای رفتار کنند که با مخاطب رفیق شوند تا حرفشان خریدار داشته باشد
فهم کلام امام معصوم به مثابه ملاقات با امام است
حجت‌الاسلام پدرام تلاش می‌کند تا روایات را صرفاً ترجمه و برگردان نکند بلکه از روش‌های مرسوم ترجمه فراتر رفته است. او می‌گوید: «سعی کردم ترجمه آزاد نکنم و به متن اصلی روایت وفادار باشم، اما طوری روایت را تقریر کنم که مخاطب امروز درک کند. یعنی اگر امام معصوم (ع) الان بودند و می‌خواستند متن همان روایت را دوباره برای مخاطب امروز بیان کنند، با چه ادبیاتی بیان می‌کردند؟ تلاش کردم همان را تقریر کنم.گاهی بعضی از مضامین روایی به جهات مختلف برای دوستان عجیب یا جالب بود و می‌خواستند که متن اصلی را هم کنار ترجمه بگذارم. اما با وجود اینکه آدرس و نشانی دقیق روایت و منبعش را می‌نوشتم، اما معمولاً از اینکه متن اصلی را بگذارم ابا داشتم چون می‌خواستم مخاطب خودش به منبع مراجعه کند و متن اصلی روایات را خودش پیدا کند. مخصوصاً که متن منابع روایی به‌صورت آنلاین در محیط اینترنت قابل جستجو و مطالعه است. وقتی مخاطب تلاش می‌کند و وقت می‌گذارد و مفاهیمی را شخصاً و مستقیماً از روایات کشف می‌کند هم لذت می‌برد و هم اثرش روی قلب و ذهنش خیلی عمیق‌تر از این است که من متن را حاضر و آماده برایش بگذارم. این اتفاق مبارکی است که مخاطب بدون اینکه من واسطه باشم مستقیماً با منابع روایی شیعه آشنا شود. مثلاً کتاب حدیث را تورق کند و با عناوین و موضوعات روایی و ادبیات احادیث آشنا شود. به‌هرحال این‌ها میراث گرانسگ فرهنگی و معرفتی شیعه است و همین خوانش مستقیم روایات، رابطه امام و مأموم را تقویت می‌کند. این همان مسأله‌ای است که تحت عنوان ملاقات با امام از آن یاد کردم. چیزی که در نقل روایات به آن متعهد هستم این است که اولاً حتما از منابع معتبر نقل می‌کنم و دوم در معنایابی و برگردان روایات به آثار شارحان روایات مثل شرح مرحوم ملاصدرا بر بخش‌هایی از الکافی و شروح بی‌نظیر علامه مجلسی و ملاصالح مازندرانی بر روایات کتب اربعه، توجه می‌کنم.»
مطالعه رمان و شعر من را آشنا به لسان قوم کرد
برای ایجاد تعامل مفید و موثر با مخاطب باید با زبان مردم سخن گفت. عبور از لسان قم و رسیدن به لسان قوم در امر تبلیغ دینی مسأله مهمی است. اما رعایت لسان قوم نیز با چالش‌های مهمی روبرو است. پدرام می‌گوید: «در سخن گفتن با لسان قوم نباید طوری عمل کرد که فرم کلام، محتوای دینی را به حاشیه ببرد. باید لحنی را پیدا کنید که تقلیدی و اغراق‌آمیز نباشد و به زبان شما خوش بنشیند و هم اینکه فرم مناسبی برای انتقال محتوای دینی باشد. در ایام طلبگی و حجره‌نشینی، همیشه رمان، شعر و نقد ادبی مطالعه می‌کردم و همین خوانش مکرر و متناوب متون ادبی کلاسیک و معاصر کمک بسیاری کرد که زبان معیار را بشناسم. البته کارم را اتفاق فوق‌العاده‌ای نمی‌دانم بلکه بارها از نقدها و تذکراتی که دوستان داشتند، استفاده کردم و سعی کردم در هر نگارش تازه، آن نقد، نظرها و بازخوردها را درنظر بگیرم و هنوز هم در حال یاد گرفتن هستم.»
او ادامه می‌دهد: «قرآن با ترجمه‌اش برای همه در دسترس است و شاید بارها در ماه مبارک یا سایر ایام قرآن را ختم کرده باشند اما این به تجربه، دانش، ذوق و خلاقیت شما برمی‌گردد که قرآن و روایات را در فرمتی به مخاطب عرضه کنید که به جانش خوش بنشیند و تصور کند که برای بار اول با فلان آیه مواجه می‌شود. چیزی که مسئله را خطیر و مهم می‌کند این است که باید لزوماً با فضای قرآن و روایات و معارف آشنا باشید تا خدای نکرده به بهانه جذاب بودن، از چارچوب مفاهیم قرآن و روایات خارج نشوید. اگر خدای نکرده این اتفاق بیفتد و مفاهیم را قربانی جذابیت کنیم، اگرچه لایک زیادی هم بگیرد اما نه تنها توفیقی برای مُبلغ و طلبه نیست بلکه آفت و آسیب بزرگی است و باعث سلب توفیقات معنوی هم می‌شود.»
در حوزه آموزشی برای حضور در فضای مجازی داده نمی‌شود
این طلبه برای فعالان عرصه تبلیغ مجازی و یا روحانیونی که بنا دارند در این عرصه وارد شوند هم پیشنهادی دارد که «ببینیم، بخوانیم، بشنویم و یاد بگیریم» او می‌گوید: « در حوزه‌های علمیه اطلاعات و آموزش‌هایی که به‌طور خاص مربوط به فضای مجازی باشد تابحال ندیدم که ارائه شود البته آموزش‌های مقطعی و محدود در برخی موسسه‌های فرهنگی و حوزوی وجود دارد اما معمولاً طلبه‌هایی که وارد فضای مجازی می‌شوند، متکی به توانمندی‌های علمی خود هستند.»
با طرح زیرساخت‌های اعتقادی باید مانع تولید شبهه شد
یکی از مطالب مهم موجود در فضای مجازی، شبهاتی است که در موضوعات مختلف دینی از سوی کاربران مطرح می‌شود، نحوه مواجهه با این پیام‌ها بسیار مهم است، اینکه چگونه پاسخ دهیم و یا با طرح مطالبی اصلاً مانع تولید آن‌ها شویم. پدرام می‌گوید: «مهم‌تر از پاسخ‌گویی به شبهات، مطرح کردن آن بخش از معارف دینی است که به عنوان زیرساخت‌های اعتقادی فرد محسوب می‌شود که جلوی ایجاد ابهام و شبهه را می‌گیرد. یعنی مباحثی برای مخاطب طرح کنیم که مبانی باورهای دینیش آنقدر محکم و منظم شود که شبهات به عقایدش صدمه‌ای نزند. مثلاً مباحث توحیدی چنین ظرفیتی را در فرد تولید می‌کند. گاهی در توئیتر مباحثی را تحت همین عنوان با هشتگ «روان‌شناسی عبادت» طرح می‌کنم که بازخوردهای خوبی از دوستان می‌گیرم. اما در توئیتر چون برای ارسال پست، محدودیت کاراکتر وجود دارد خیلی مجال اینکه مفصل به این مباحث پرداخته شود، وجود ندارد. اما معمولاً دوستان در منشن یا بطور خصوصی سوالات خود را مطرح می‌کنند و تا جایی که بشود باهم صحبت می‌کنیم.»
اگر شبهه‌ای منتشر شد چه باید کرد؟
قطعاً با طرح هرمیزان مباحث زیرساختی اعتقادی بازهم شبهاتی مطرح می‌شود که نیازمند پاسخ است. پدرام در این خصوص می‌گوید: «شبهاتی که در مورد مسائل دینی مطرح می‌شود دو دسته هستند. بخشی از شبهات، در واقع دروغ‌هایی است که به منابع دینی نسبت داده می‌شود و با مراجعه به منابع، به راحتی قابل رفع است. اما بخش دوم شبهات، در مورد کلان‌موضوعات دینی هستند. مثلا بحث ارتداد، آزادی، حقوق بشر، قصاص، ارث و دیه زنان، مباحث حقوقی در مورد ولایت و حضانت. این ابهامات با مراجعه به منابع دینی حل نمی‌شود زیرا دقیقاً چیزی را مورد نقد و سوال قرار داده‌اند که در متن منابع دینی ذکر شده است. این بخش از شبهات نیاز به تحلیل‌های پیشادینی و فرادینی دارد، گاهی نیاز به تحلیل‌های میان‌رشته‌ای مثل مباحث روان‌شناختی و حقوقی است، گاهی باید تحلیل تاریخی شود و خُب کسی که می‌خواهد از عهده این کار برآید باید به منابع دینی، فقهی و تاریخی و نیز به منطق حقوقی احکام دینی احاطه داشته باشد. کسی باید به این کار ورود کند که تسلط و قدرت علمی داشته باشد وگرنه اگر شبهه‌ای به‌صورت ضعیف پاسخ داده شود، نه‌تنها به حل مسئله کمک نمی‌کند بلکه باعث تقویت شبهه هم می‌شود.»
گسترش فضای مجازی و حضور گسترده مردم در این فضا بیش از پیش نیاز به حضور مبلغان مجازی دارد تا در این فضا که به واقع بی در و پیکر است، برای حفظ مردم در آسیب‌های موجود تلاش کنند تا هم آنان را حفظ کنند و هم مخاطبان جدید برای خود پیدا کنند. این مهم نیازمند عزم بیشتر حوزه‌های علمیه نیز است تا طلاب را برای این فعالیت‌ها آماده کند.
انتهای پیام/