امیرارسلان نامدار یکی از معروف ترین قصه های عامیانه در زبان فارسی است.
در مورد راوی این داستان یعنی احمد نقیب الممالک یا محمدعلی نقیب الممالک سردرگمی وجود دارد که راوی این داستان به هر دوی این افراد منسوب است. این ماجرا را نقیب الممالک راوی ناصرالدین شاه قاجار برای او نقل کرد و در آن زمان فخرالدوله دختر ناصرالدین شاه پشت در نیمه باز خواجه سرایان نشست. اتاق با دقت داستان ها را یادداشت می کند و برای آنها نقاشی می کشد. حکایت امیر ارسلان اینگونه می ماند. دو داستان دیگر از نقیب الممالک «قصه های ملک جمشید» و «زرین ملک» است. در متن کتاب آهنگ های مختلفی وجود دارد که حس خوبی را به خواننده منتقل می کند. این کتاب در دهه 1330 فیلمی شد که پرفروش بود و یک سال روی پرده سینماها بود.
بهرام و گلندم آهنگی عاشقانه توسط امین الدین محمد صفی سبزواری است. بهرامشاه پی گلندام دختر شاه چین به آن کشور می رود و جنیان به نام های سیفور، شاماین، کامتر و کیتول را شکست می دهد و دیو به نام افرا را می کشد. او یک نهنگ را در دریا تعقیب می کند. وقتی به چین می رسد با رقیب عشقش بهزاد که شاهزاده بلغاری است درگیر می شود. پادشاه بلغار برای انتقام مرگ پسرش به چین لشکرکشی می کند، اما بهرام با کمک جن بر آنها غلبه می کند. بهرام از گلندام خواستگاری می کند و رابطه شروع می شود.
داستان بیان و منیه یکی از داستان های معروف شاهنامه، کتاب حماسی ایرانیان است. این داستان در مورد عشق بیژن پسر گیوا و منیه دختر افراسیاب است که فردوسی می گوید شبی تاریک بود که گویی آسمان را قیر سیاه پوشانده بود و در آن تاریکی دیوها ظاهر شدند. از هر گوشه ای برای ترساندن ما یا مارهای سیاه با دهان باز تا بر ما بدرخشند. در آن لحظه بلند شدم، زن مهربانی در خانه بود، گفتم: آه، خواب از چشمانم ربوده شده، شمع را روشن کن و بگذار این شب را شروع کنم. پرتقال و سیب و هلو هم آورد و در لیوان شاهنشاهی ریخت. او هر کاری که من خواستم انجام داد و آن شب تاریک را بهتر از روز کرد. اما به نامه خسروان فکر کردم و دلم بی قرار بود. وقتی آن دوست مهربان دید که من روی آن داستان متمرکز شده ام، از من پرسید از داستان بیژن چه می دانی؟ شنیدی بیژن از همسرش چه بلایی سرش می آورد؟ گفتم اگر از نگارش باستانی چیزی می دانی بگو. گفت به من گوش کن و داستان های دیگر را فراموش کن. آن دوست مهربان به من گفت که در فنجان را باز کنم و بنوشم تا داستانی را که از یک کتاب باستانی خواندم برایت تعریف کنم، داستانی پر از جذابیت و خوبی و همچنین مکر و جنگ. گفتم ماهرو امشب کل ماجرا را بگو منیه کجا بود؟ و بیژن چه کرد و درمان دردش چه شد؟ سپس محروی به من گفت من داستانی از کتاب پهلوی برایت تعریف می کنم و می خواهم آن را به چکامه پس بدهی و سپاسگزار خواهم بود. حالا دوست خوب، این داستان را از من بشنو…
خسرو و شیرین عنوان اثری شاعرانه و عاشقانه از نظامی گنجوی شاعر ایرانی است که شعر لیلی و مجنون را نیز سروده است. این شعر داستان عاشقانه خسرو پرویز پادشاه بزرگ امپراتوری ساسانی و شاهزاده ارمنی شیرین که بعدها ملکه ارمنستان شد را روایت می کند و داستان عشق خسرو و شیرین غیر از نظامی توسط فردوسی نیز ذکر شده است. توسط شاهنامه و شاعران دیگر و نسخه های مختلفی از آن وجود دارد و با عناوین «شیرین و فرهاد» نیز موجود است. برخی معتقدند این داستان ریشه در فولکلور دارد. منصور یاکوتی معتقد است خسرو و شیرین یا شیرین و فرهاد یکی از داستان های کردی منطقه کرمانشاه است و نظامی که مادری کرد داشته با این داستان آشنا بوده و آن را بازسازی کرده است.
«زال و رودابه» از داستان‌های شاهنامه است. این یک داستان عاشقانه است که هر دو طرف را تحت تأثیر قرار می دهد. داستان از اینجا شروع می شود که زال پس از سپردن پادشاهی زابل توسط پدرش، زابل را ترک می کند تا علیه شهرها و ایالت های تابعه شورش کند تا به کابل برسد. پس از ملاقات با مهراب که پادشاه کابل و از اجداد بزرگ آژی دهک (دهاک) بود، شیفته و شیفته دختر مهراب شد. از سوی دیگر رودابه دخت مهراب پس از شنیدن خصوصیات زال از زبان پدر، هنگام صحبت با سیندخت، شیفته و شیفته زال می شود. پس از آن رودابه با وساطت غلام زال و چند کنیز، ملاقاتی میان آن دو ترتیب داد. با وجود مخالفت های دربار، سرانجام با اصرار و نظارت زال و شادی این ازدواج (که منجمان به منوچهر شاه اطلاع می دهند) این رابطه آغاز می شود.
زهره و منوچهر شعر بلند ایرج میرزا است که در قالب مثنوی و در وزن «مفتالن مفتعلن فاعلان» سروده شده است. این شعر که با عبارت «صبح هنوز طلوع نکرده / نرگس خواب ندیده» آغاز می شود، محصول آخرین سال زندگی او بود و نتوانست آن را به پایان برساند. داستان زهره و منوشر برگرفته از داستان عاشقانه “زهره و آدونیس” از اساطیر رومی است. شاعران و نویسندگان بزرگ در طول تاریخ آثار قابل توجهی درباره این عشق ناتمام و تلخ خلق کرده اند که از جمله آنها می توان به زهره و آدونیس اثر ویلیام شکسپیر اشاره کرد که شعر ایرج میرزا نیز برداشتی سست از شکسپیر است. البته ایرج تغییرات زیادی در داستان ایجاد کرد و نمی توان این اثر را ترجمه ای از اثر شکسپیر دانست.
شیرین و فرهاد یا فرهاد و شیرین منظومه عاشقانه ناتمام 1070 بیتی در قالب مثنوی بهاوی بافچی به تقلید از خسرو و شیرین است. در این شعر، واقعه داستان خسرو و شیرین، یعنی عشق فرهاد کوکان به شیرین، به نحوی مؤثر و دلنشین تنظیم شده است. عمر شاعر شعر خود را تمام نکرد. پس از او وصال شیرازی در نیمه دوم قرن سیزدهم به دنبال او رفت و 1251 بیت بر آن افزود، اما عمر او دیری نپایید و سرانجام صابر شیرازی با افزودن 304 بیت دیگر در نیمه دوم قرن سیزدهم آن را به پایان رساند. اولین بار در 1263 کیلومتری چاپ شد و نسخه کامل آن با ادامه وصال شیرازی و صابر شیرازی در سال 1339 همراه با دیوان وهازی بافقی منتشر شد.
لیلی و مجنون نام مجموعه شعر نظامی گنجوی شاعر ایرانی است. این مجموعه سومین مثنوی از مجموعه مثنوی های معروف به خمسه نظامی است. اکثر محققان بر این باورند که منابع پراکنده این داستان برگرفته از آوازها و افسانه های فولکلور به زبان عربی است که توسط ارتش ایران ساخته شده است. کراچکوفسکی مجنون را هویت واقعی می داند و او را یکی از مردم عربستان در اواخر قرن اول هجری می داند. اما طه حسین در صحت شخصیت مجنون تردید جدی می کند. یان ریپکا افسانه لیلی و مجنون را به تمدن بابل باستان نسبت می دهد.
اگرچه نام لیلی و مجنون در شعر و ادب فارسی پیش از نظامی گنجوی آمده است، اما نظامی ابتدا به درخواست شاه شروان آن را در قالب یک بیت به زبان فارسی در 4700 بیت تنظیم کرد. نظامی خود از این دستور ناراضی و اکراه بود و کار را در چهار ماه به پایان رساند. وزن این مثنوی جدید است و پس از نظامی شاعران زیادی در این وزن داستان های عاشقانه سروده اند. همچنین ده ها شاعر در ایران، هند و ترکستان به استقبال لیلی و مجنون نظیره ابیاتی سروده اند و شاعران دیگر برگ های بیشتری به داستان نظامی افزوده یا آن را تغییر داده اند. اشعار لیلی و مجنون در مقایسه با اشعار خسرو و شیرین از همین شاعر به درک تفاوت‌های فرهنگی بین عرب و ایرانی کمک می‌کند. شخصیت های داستان در یک روایت نظامی متعارف هستند و تغییر چندانی نسبت به اتفاقات داستان ندارند. اشعار لیلی و مجنون به زبان های اصلی غربی ترجمه و منتشر شده است.
تهمینه در شاهنامه دختر شاه سمنگان، همسر رستم و مادر سهراب است. فردوسی از این بانو می سراید که روزی رستم برای نخجیر به مرز سمنگان رسید، بزی را شکار و بریان کرد و خورد و رخش را رها کرد تا در جنگل بخوابد و استراحت کند. عده ای از سواران ترک روحش را در آن شکارگاه یافتند و با خود به سمنگان بردند. چون رستم از خواب بیدار شد و به اطراف نگاه کرد، چهره خود را ندید، غمگین بود.
چو به شهر سمنگان رسید، خبر ژو به پادشاه و بزرگان رسید
از دو قسمت تشکیل شده است: جزء اول مفهوم قوی و قوی و جزء دوم پسوند نسبی و با هم به معنای زن قوی و قوی است.