بسياري از مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌هاي ما هنوز هم از مواد شوينده قديمي مثل حنا، سدر، چوبک و صابون‌هاي برگردان براي شستشوي مو استفاده مي‌کنند و موادشوينده امروزي را قبول ندارند…
در گفت‌و‌گويي با دکتر مهرداد کريمي، متخصص طب سنتي، در مورد اين مواد و مقايسه آنها با شوينده‌هاي شيميايي پرسيديم و خواستيم ما را با گل سرشور بيشتر آشنا کنند.
در ايران قديم از مواد گياهي و معدني براي شستشوي سر و مو استفاده مي‌شده آيا استفاده از اين مواد مزيت ويژه‌اي بر ساير شامپو‌ها دارد؟
اگر موادي که براي شستشو به کار مي‌روند طبيعي باشند، هم با طبيعت انسان سازگارترند و هم عوارضشان کمتر. البته نبايد فراموش کرد امکان ايجاد عارضه با منابع طبيعي هم وجود دارد ولي اگر ميزان مصرف اندک باشد، عارضه‌دار نخواهد بود.
در طب سنتي معمولا از چه موادي براي شستشو استفاده مي‌شود؟
شايد با مفهوم «خضاب» آشنا باشيد. خضاب‌ها شامل موادمعدني و گياهي و به ندرت حيواني هستند. در طب سنتي، خضاب‌هايي که مورد استفاده قرار مي‌گيرد، مواد گياهي و بعد از آن معدني است. خضاب هم کاربرد درماني دارد و هم فرآورده‌اي آرايشي و پاک‌کننده است. بسياري از مردم فکر مي‌کنند خضاب کردن، فقط به معناي رنگ کردن مو است در حالي که در طب سنتي يکي از اشکال استفاده از دارو، خضاب کردن بوده است. معروف‌ترين و شناخته‌ترين خضاب، حناست. گرچه برخي خضاب‌ها فقط براي رنگ و درخشان کردن مو استفاده مي‌شده‌اند ولي برخي ديگر به عنوان دارو براي رفع سردرد، افزايش حافظه و ناراحتي‌هاي پوست سر، کچلي، بيماري‌هاي قارچي و… به کار مي‌رفته‌اند.
آيا گل سرشور هم نوعي خضاب است؟
بله، در طب سنتي بحثي به نام طين (گل) وجود دارد. طين‌ها داروهايي با منشاء ماده معدني هستند که به صورت خاک در دسترس قرار دارند. يکي از کاربردهاي آنها در پاکيزگي و بهداشت پوست وموي سر است. از مهم‌ترين طين‌هايي که براي شستشو استفاده مي‌شده، خاک سفيد، خاک سبز (نرم‌کننده پوست سر و برطرف‌کننده شپش)، خاک زرد (اين خاک براي شستشو استفاده نمي‌شده است و مصارف درماني داشته) و گل سرشور يا خاک نيشابوري بوده است. «خاک نيشابوري» يا «خراساني»، معروف به «گل سرشور» نوعي خاک سفيد و خوشبو با طعمي خوب و کمي شور است. اين گل کم‌ضررتر از خاک‌هاي ديگر و طبيعت آن مانند ساير طين‌ها سرد و خشک است اما هر چه ميزان شوري آن بيشتر شود، به سمت گرمي گرايش مي‌يابد.
برخي افراد گل سرشور را با «بنتونيتي» که در حال حاضر در ناحيه خراسان وجود دارد، مطابقت داده‌اند.
خواص گل سرشور چيست؟
تقويت مو، بلندکننده آن و ترميم‌کنندگي. اثر ترميم‌کنندگي گل سرشور به پوست سر محدود نيست بلکه در زخم‌ها نيز کاربرد دارد. در سال 1386 بيمارستان امام‌خميني(ره) به سرپرستي دکتر امامي رضوي، از گل‌سرشور براي ترميم زخم و التهاب اطراف کولستومي استفاده کردند. محتويات داخل روده، پوست ناحيه کولستومي را زخم مي‌کند و استفاده از گل سرشور به مدت 7روز، عوارض پوستي ناحيه کولستومي را ترميم خواهد كرد.
برخي افراد مي‌گويند گل سرشور باعث ريزش مويشان مي‌شود. اين گفته حقيقت دارد؟
بله، با سنگين شدن مو و خيس شدن آن ممکن است مو به راحتي کنده و شستن سريع و شتابزده باعث ريزش آن شود. براي پاک کردن گل بايد به آرامي مو را شست. بسياري از افراد براي کاهش اين عارضه از مخلوط آب و گلاب استفاده مي‌کنند تا عوارض پوستي گل‌سرشور کم شود. برخي افراد نيز از کتيراي طبيعي همزمان استفاده مي‌کنند. البته اين کار را توصيه نمي‌کنم و بهتر است بعد از تميزشدن گل سرشور ، کتيرا با آب حل و مو و کف سر با آن پوشيده شود. اين کار، هم عوارض گل‌سرشور را کم مي‌کند هم باعث باقي ماندن مواد معدني روي کف سر مي‌شود. کتيرا نيز آثار مثبتي بر پوست و مو دارد. البته ترکيب گلاب و کتيرا را مي‌توان همزمان استفاده کرد.
آيا غير از اين عارضه خاک‌ها عوارض ديگري هم دارند؟
بله، ممکن است استفاده از طين‌ها به صورت موضعي در افراد مستعد عوارضي نظير زخم، خشکي شديد پوست، بروز ضايعات پوسته‌ريزي‌دهنده و… بدهد.
در مجموع استفاده از خاک‌ها را توصيه مي‌كنيد؟
بله، طين‌ها فوايد بي‌شماري دارند و براي کاهش عارضه کافي است زمان استفاده از آنها روي پوست کوتاه شود يا آن را با ساير مواد نظير کتيرا مخلوط كرد.
روش استفاده از گل سرشور را هم بفرماييد.
بايد 5 گرم از خاک را با آب به‌تدريج مخلوط کنيد و آرام هم بزنيد تا قوام آن به حدي برسد که جاري نشود و موضعي باقي بماند. آن را روي سر قرار دهيد. اين مقدار براي مساحتي از پوست معادل کف دست کفايت مي‌کند. افراد گرم مزاج بهتر است طين را در نواحي‌اي که مو نيست در بخش فوقاني پيشاني بمالند و بگذارند 20 دقيقه تا نيم ساعت باقي بماند. بعد از آن بايد حتما به آرامي با آب گرم، گل را از روي سر شست.
استفاده از گل سرشور به تنهايي براي شستشو کافي است؟
با استفاده از گل سرشور معمولا چربي‌ها کاملا پاک مي‌شود البته مي‌توان بعد از آن از شامپو هم استفاده کرد. استفاده همزمان باعث مي‌شود از آثار خوب گل سرشور هم بهره‌مند شويد.
اين خاک منع استفاده ندارد؟
نه، چون ماده موثره آن در خون بسيار بالا نمي‌رود و به عبارتي جذب سيستماتيک ندارد. مصرف آن براي زن باردار و جنين مشکل ايجاد نمي‌کند اما توجه به اين نکته لازم است که موادمعدني مي‌توانند عارضه داشته باشند و براي احتياط بهتر است در دوران بارداري مصرف نشوند.
براي چه کساني معمولا استفاده از گل سرشور را توصيه مي‌کنيد؟
افرادي که دچار چربي شديد موي سر هستند، بهتر است هر هفته يا هر 2 هفته يک بار گل سرشور استفاده کنند. افرادي که ريزش مو دارند بهتر است با احتياط از گل سرشور استفاده کنند.
آيا خاک‌ها را مي‌توان به راحتي از عطاري‌ها خريد؟
نه، متاسفانه تهيه گل‌سرشور به اين راحتي نيست که به عطاري برويد و آن را بخريد. حتما بايد گل سرشور را از فرد معتمد و مطمئني تهيه کرد. طين‌ها در کشور ما استاندارد شده نيستند و محل تهيه آنها مهم است. بسياري از افراد متقلب طين‌هايي را تهيه مي‌کنند که ممکن است مواد معدني با آثار نامطلوب مانند آرسنيک داشته باشد که استفاده از آن روي پوست آسيب‌ديده مشکل‌ساز خواهد شد.
منبع: هفته نامه سلامت