گردشگری سلامت (توریسم درمانی) چیست ؟

توریسم درمانی یا گردشگری سلامت چیست؟

بر اساس تعریف های سازمان جهانی جهانگردی ( (UN-WTO)یکی از اهدافی که می تواند گردشگر را برانگیزد تا عزم سفر کند، مسافرت برای کسب سلامتی است. چیزی که از آن به گردشگری سلامت تعبیر می کنند.

در حقیقت گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیشتر از ۲۴ ساعت و کمتر از یک سال صورت می گیرد. به این ترتیب یک توریست سلامت با مسافرت از محل دائم زندگی خود می تواند از خدمات درمانی مقصد استفاده کند تا سلامت جسمی و روحی اش را به دست بیاورد.

نوعی از گردشگری که این روزها خوشبختانه در ایران رواج پیدا کرده و توریست های زیادی را از کشورهای منطقه برای بهره مندی از خدمات پزشکی و درمانی ایران به کشورمان می کشاند. البته بد نیست بدانید که توریسم سلامت در ایران تاریخچه بسیار کوتاهی دارد.

در حقیقت در سال ۸۲ برای اولین بار توریسم درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت مورد توجه قرار گرفت؛ البته وزارت بهداشت بیشتر با هدف اشتغالزایی برای دانش‌آموختگان پزشکی به این مبحث پرداخت و نه رونق توریسم درمانی. اما کم کم از سال ۸۳ و درست پس از ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان‌ ایرانگردی و جهانگردی توریسم درمانی به صورت مستقل در ایران ایجاد شد و مورد توجه بیشتری قرار گرفت.

اما در میان تعریف های سازمان جهانی گردشگری، اصطلاحات دیگری هم وجود دارند که دامنه گردشگری سلامت را گسترده تر می کنند.

مراحل توریسم درمانی چیست و چگونه انجام می شود؟

توریسم درمانی یکی از انواع توریسم سلامت است. توریسم سلامت یکی از انواع توریسم است که خود به سه بخش ذیل تقسیم می شود:

1. توریسم تندرستی: مسافرت به دهکده های سلامت و چشمه های آب معدنی بدون دخالت پزشک

2. توریسم درمانی: استفاده از آب های معدنی ، نمک ، لجن های طبیعی ، مناطق آفتاب گیر و …. تحت نظارت و مداخله پزشک

3. توریسم پزشکی: مسافرت به منظور درمان بیماری و انجام جراحی زیر نظر پزشکان در مراکز درمانی که علاوه بر معالجه پیگیری بیمار را شامل می شود.

1. گردشگری تندرستی (Wellness Tourism)

یکی از همین واژه هاست که به مسافرت توریست به دهکده های سلامت و مناطق دارای چشمه های آب معدنی و آب گرم (اسپاها) اشاره می کند. در این نوع سفر توریست برای رهایی از تنش های زندگی روزمره و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پزشکی راهی سفر می شود.

معمولا این توریست ها بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهره مندی از طبیعت شفابخش مناطق دیگر هستند.

2. گردشگری درمانی (Curative Tourism)

هم به معنای مسافرت توریست به منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی(آبهای معدنی، نمک، لجن و غیره) است که معمولا برای درمان برخی بیماری ها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی صورت می گیرد.

این نوع از گردشگری هم این روزها مورد توجه مسئولان گردشگری کشور قرار گرفته است. به خصوص لجن درمانی که طبیعت ایران را در میان کشورهای همسایه به شدت محبوب کرده است.

3. گردشگری پزشکی (Medical Tourism)

هم نوع دیگری از گردشگری سلامت است که در آن مسافرت به منظور درمان بیماری های جسمی یا انجام نوعی از عمل های جراحی تحت نظارت پزشکان در بیمارستان ها و مراکز درمانی را گردشگری پزشکی گویند. در این نوع از گردشگری سلامت، بیمار ممکن است پس از درمان و معالجه نیازمند استفاده از فضاها و خدمات گردشگری درمانی(مانند آبگرم ها) باشد که در این صورت ممکن است گردشگری او با سفر به نقاطی که این امکانات را دارند تکمیل شود.

بیمارستان‌ها در سراسر جهان با استفاده از پزشکان درجه یک و تکنولوژی پیشرفته و قیمت‌های ارزان به دنبال جذب بیماران جدید هستند.

جمی جانسون مبتلا به دیابت هنگامی که ماه گذشته به همراه یک گروه خواننده مسیحی به سوی تایلند در حرکت بود، دچار عفونت قوزک پا شد و کلیه‌هایش از کار افتاد. او با هواپیما از مالزی به بیمارستان بین‌المللی بومرانگراد (Bumrugrad) در بانکوک پایتخت تایلند برده شد. او تا به حال به تایلند نیامده بود و از این بیمارستان هم چیزی نشنیده بود.

اما خوش‌شانس بود که به اولین بیمارستان آسیایی دارای اعتبار بین‌المللی و یکی از مدرن‌ترین و کارآمدترین تاسیسات پزشکی در جهان دسترسی یافت.

سال گذشته این بیمارستان به معالجه ۴۰۰ هزار بیمار خارجی – بیشتر از هر بیمارستانی در جهان در بیش از ۱۵۰ کشو ر- برای هر عارضه‌ای از بیماری قلبی تا جایگزینی مفصل ران و ایمپلنت‌های سینه پرداخت.

جاذبه این بیمارستان ارائه مراقبت‌های درمانی در کلاس‌ جهانی اما با قیمت‌های کشورهای در حال توسعه است و از بیماران مانند یک هتل پنج‌ستاره پذیرایی خواهد شد.

در حالی که قیمت‌های درمان‌های پزشکی در کشورهای پیشرفته اوج گرفته است – آمریکایی‌ها سال گذشته ۱۶ درصد تولید ناخالص ملی را صرف مراقبت‌های بهداشتی کردند و اروپایی‌ها هم چندان از این رقم دور نیستند- ایده به خارج رفتن برای به دست آوردن سلامتی جاذبه بیشتر و بیشتری پیدا می‌کند.

به گفته ژوزف وودمن نویسنده کتاب قریب‌الانتشار «بیماران بدون مرز» در حال حاضر هر سال بیش از ۱۵۰ هزار نفر آمریکایی و اروپایی به دنبال درمان‌های پزشکی در خارج می‌روند. برای انجام جراحی‌های بزرگ هند، تایلند، سنگاپور و مالزی بیشترین طرفدار را دارند.

بررسی توریسم درمانی در ایران

توریسم سلامت در ایران

گردشگری درمانی و بهداشتی امروزه از رو به رشدترین بخش های صنعت گردشگری جهان است که باعث شده سازمان های دست اندرکار و کشورهای علاقمند به توسعه گردشگری توجه خود را به این بخش از صنعت توریسم جلب و برای آن برنامه ریزی کنند.زندگی صنعتی در بیشتر کشورهای دنیا الزاماتی را با خود همراه دارد و نیازهایی را نیز برای مردم جوامع مختلف ایجاد کرده است.

امروزه تمایل مردم برای تناسب اندام، استفاده از منابع طبیعی و ویتامین ها، کاهش درد، تسلط بر استرس و افزایش سلامت روح و روان و جسم بسیار چشمگیر است. به همین دلیل است که در نقاط مختلف جهان روش های درمانی طبیعی مانند استفاده از چشمه های آب گرم بسیار مورد توجه قرار می گیرد و تمامی اقشار مردم اعم از کم درآمدها و پردرآمدها به سمت این نوع از گردشگری تمایل دارند.

چشمه های آب گرم محل هایی مناسب برای ایجاد اقامتگاه های توریستی است که با ایجاد مراکز تفریحی و ارائه سرویس ها و امکانات در این نقاط می توان آنها را به مقاصد گردشگری درجه اول برای گردشگران تبدیل کرد زیرا همزمان هم لحظه هایی مفرح و پرهیجان خواهند داشت و هم به سلامت و آرامش دست می یابند.

علاوه بر این جاذبه های طبیعی و روش های درمانی توریسم درمانی به دلایل اقتصادی نیز مورد توجه قرار می گیرد، زیرا که صادرات خدمات پزشکی یک اصل شناخته شده برای تقویت ساختار بهداشت و درمان کشورها است.

دولت جمهوری اسلامی ایران براساس برنامه ریزی های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه ۳۰ درصد از نیازهای درمانی و بهداشتی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و توریسم درمانی فراهم کند. علاوه بر نیاز به صدور کالا و خدمات پزشکی درآمد توریسم درمانی نیز می تواند برای کشورها خصوصا کشورهای آسیایی که به حرکت در روند توسعه می اندیشند وسوسه انگیز باشد.

این درآمد باعث شده است که برخی کشورهای آسیایی چون سنگاپور، تایلند و هند به طور چشمگیری در حال تبلیغ سرویس های درمانی خود در میان بیماران جهان باشند.درباره گردش مالی حاصل از توریسم درمانی آماردقیقی وجود ندارد، اما براساس آمار بهداشت جهانی، سالانه حدود ۵۰ میلیارد دلار، صرف درمان بیماران منطقه در کشورهای اروپایی و آمریکایی می شود که جذب درصدی از این مبلغ می تواند تاثیر چشمگیری در اقتصاد گردشگری کشورهای آسیایی داشته باشد.

ساختار برنامه ریزی برای توریسم درمانی

توریسم درمانی را می توان به عنوان امری بین دستگاهی دانست که به علت داشتن متولیان متعدد نیاز به هماهنگی بیشتر دارد.سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری ،وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی و وزارت امور خارجه و وزارت رفاه از جمله دستگاههایی هستند که با توجه به حوزه اختیارات خود هر کدام به نوعی در این موضوع تصمیم گیرنده محسوب می شوند.

شورای سیاستگذاری گردشگری سلامت در سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری با ریاست معاون گردشگری سازمان مشغول به فعالیت است.

این کمیته با حضور نمایندگان تام الاختیار سازمان رفاه تامین اجتماعی، وزارت بهداشت، معاونت گردشگری، مدیرکل دفتر طرح های توسعه و سرمایه گذاری، دبیر ستاد گردشگری سلامت (توریسم درمانی)، سرپرست دفتر بازاریابی و تبلیغات، عضو و نماینده رئیس و مدیرکل تجهیز منابع و بودجه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تشکیل شده است.

سیاستگذاری کلان نظام توریسم درمانی با همکاری تمامی نهادهای ذی ربط، تنظیم قوانین مورد نیاز با توجه به مصوبات بین المللی که در این زمینه وجود دارد، کسب درآمدهای ارزی برای کشور از طریق ارائه خدمات پزشکی به گردشگران، به وجود آوردن همکاری های بین بخشی و درون بخشی درخصوص توسعه توریسم درمانی، ساماندهی بیماران داخلی که برای درمان به خارج از کشور سفر می کنند و طراحی و برنامه ریزی استراتژیک منطبق با چشم انداز افق ۲۰ ساله کشور در این بخش، از اهداف شورای سیاستگذاری گردشگری سلامت است.

وزارت بهداشت نیز در زیرمجموعه معاونت درمانی خود مدیریت توریسم درمانی تشکیل داده است که در حال حاضر مشغول برنامه ریزی و هماهنگی در معاونت درمانی این وزارتخانه و دیگر دستگاههای مسوول است. وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی برای توسعه توریسم درمانی برنامه هایی در نظر دارد که هنوز در مرحله تصویب در ساختار داخلی وزارتخانه و رایزنی با دستگاه های دیگر است.

تهیه طرح جامع توریسم درمانی کشور یکی از این برنامه هاست که هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است.بخشی از مقررات این طرح در معاونت سلامت وزارت بهداشت قابل تصویب است و بخشی دیگر که مستلزم تکالیف قانونی است باید به تصویب هیات دولت برسد .

پاره ای از آنها نیز مستلزم تفاهم دستگاه های دست اندرکار در این امر است. تلاش برای جذب بیمار،فراهم شدن مقدمات ورود بیمار به ایران، نظارت بر مراکز درمانی و جمع آوری آمار بیماران ازجمله جزئیات این طرح وزارت بهداشت است.در صورت نهایی شدن طرح، بیمارستان ها و مراکز درمانی که بیماران خارجی را درمان می کنند موظف می شوند که مشخصات بیمار را به وزارت بهداشت اعلام کنند.

براساس این طرح بیمارستان ها و موسسات درمانی فعال در این امر، باید در زمره بیمارستان های درجه یک باشند و مجموعه ای از سرویس های مناسب درمانی را نیز ارائه دهند.پس از اجرای این طرح، مجموعه ای از بیمارستان ها و مراکز درمانی که دارای شرایط پذیرش بیمار خارجی باشند به بیماران خارجی معرفی می شوند.

یکی دیگر از برنامه های در دست اقدام در وزارت بهداشت، صدور ویزای درمانی بوده است که در صورت موافقت وزارت امورخارجه با صدور آن، امتیازاتی برای افراد دریافت کننده این ویزا در نظر گرفته می شود.صدور سریعتر ویزا، و طی تشریفات قانونی فرودگاه در زمان کمتر ازجمله امتیازات این ویزاست.

اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

تهیه طرح جامع گردشگری سلامت از جمله اقدامات انجام شده در مجموعه ستاد گردشگری سلامت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.این طرح با هدف سیاستگذاری های کلان در زمینه توریسم درمانی، استفاده از پتانسیل های بالقوه نظام بهداشت و درمان، ایجاد امکانات قوی بازاریابی بین المللی به منظور توسعه و تجهیز توریسم درمانی و…تهیه و تدوین شده است.

حضور در نمایشگاه های خارج از کشور به خصوص در کشورهای حوزه خلیج فارس از دیگر اقدامات سازمان بوده است.ستاد گردشگری سلامت طرح جامع “ایمنی پزشکی توریسم” که براساس قطعنامه نهمین اجلاس سازمان جهانی توریسم تدوین شده است را نیز در دستور کار خود دارد.

از دیگر برنامه های این ستاد، ایجاد زمینه های لازم برای بیمه گردشگران ورودی و خروجی از طریق انعقاد تفاهمنامه با شرکت های بیمه سینا و کارآفرین است که به امضای طرفین رسیده و برای اجرا آماده است.انجام مطالعات درباره مراکز آب درمانی و تلاش برای جذب سرمایه گذاری برای ساخت این مراکز، از دیگر برنامه های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است، مشخصات آب های درمانی نیز در حال جمع آوری است که قرار است در قالب کتابی تدوین شود.

ازجمله رقبای ایران در امر توریسم درمانی در منطقه می توان به کشورهای هند، سنگاپور، دبی و اردن اشاره کرد که برای جذب بیماران کشورهای آسیایی مشغول برنامه ریزی هستند.سنگاپور یکی از مقاصدی است که بسیاری از بیماران برای انجام جراحی های مهم به آن می اندیشند و هر سال حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفر با اهداف درمانی به این کشور سفر می کنند.

جراحی های مهمی مانند قلب باز، روبوتیک و سلول های بنیادی در این کشور به طور روزمره در حال انجام است، اما جالب اینجاست که سنگاپور در حال حاضر باید با تایلند، هند و مالزی به رقابت بپردازد زیرا این کشورها با ارائه خدمات مشابه با قیمت های کمتر تهدیدی برای سنگاپور محسوب می شوند.

به طور مثال جراحی قلب در سنگاپور هزینه ای بیش از ۱۶ هزار دلار دارد که همین عمل را در هند می توان با نصف این قیمت انجام داد و پیش بینی می شود در آینده ای نزدیک دبی نیز تبدیل به تهدید بزرگی برای این کشور باشد.

هند در حال حاضر یکی از کشورهای پیشتاز گردشگری درمانی است و احتمال می رود که تولیدکنندگان بخش خدمات درمانی این کشور و مقامات دولتی در دومین نمایشگاه گردشگری درمانی که در لندن برگزار می شود هندوستان را به عنوان مقصد گردشگری و خدمات درمانی جهان معرفی کنند .

بر اساس اعلام مسوولان خدمات درمانی هند، تعداد بیماران خارجی این کشور نسبت به سال گذشته حدود ۷ تا ۹ درصد رشد داشته است.براساس این گزارش ها با رشد ۳۰ درصد سالانه در گردشگری درمانی حدود ۲/۲ بیلیون دلار درآمد حاصل می شود.

جاذبه ها و امتیازات ایران برای توریسم درمانی

یکی از جاذبه ها و امتیازات ایران برای توریسم درمانی در حوزه آب درمانی است، به طوری که در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ چشمه آب معدنی شناسایی شده است . قیمت ارزان خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورهای منطقه از جمله دیگر مزایای ایران برای فعالیت در حوزه توریسم درمانی محسوب شده است.

اما; به دلیل نبود نظام جامع و هماهنگ توریسم درمانی کشور و باتوجه به اینکه این بیمارستان ها درحال حاضر موظف نیستند تعداد بیماران خود را به وزارت بهداشت گزارش کنند، آمار دقیقی از بیماران خارجی که در ایران درمان می شوند، وجود ندارد. آمار دقیقی از کسانی که به قصد معالجه یا استفاده از مراکزی مانند مراکز آب درمانی به ایران سفر می کنند نیز وجود ندارد، اما به گفته مسوولان معمولا سالانه ۲۰ هزار گردشگر از اتباع حاشیه خلیج فارس و عراق، به قصد درمان به شهرهای مختلف ایران سفر می کنند .

درمان بیماری هایی نظیر ناباروری، جراحی پلاستیک و زیبایی و همچنین کاشت دندان و جراحی لثه، مهمترین جاذبه های درمانی ایران برای خارجی ها است و اکثر مراجعه کنندگان به مراکز درمانی ایران از کشورهای منطقه هستند . وجود چند سازمان تصمیم گیر درباره توریسم درمانی، ضرورت ایجاد یک ساختار و نظام جامع برای توریسم درمانی را ضروری می کند .

هر یک از دستگاه های دست اندرکار در این موضوع دیدگاه ها و مطالباتی دارند که نبود یک نظام جامع برخی از این دیدگاه ها را دچار تعارض می کند . یکی دیگر از تسهیلات موردنیاز برای افرادی که برای درمان به کشور سفر می کنند، داشتن ویزای درمان است تا بتوانند بدون طی تشریفات وارد کشور شوند.

از سوی دیگر وضع قوانین مشخص، نظارت دستگاه های مسوول بر امر توریسم درمانی کشور و پاسخگویی دستگاه های رسمی در قبال این موضوع را تسهیل می کند . با وجود این قوانین مشخص، بیمارستان ها موظف به ارائه آمار بیماران خارجی خود می شوند و وجود این آمار برنامه ریزی را برای دستگاه های مسوول امکان پذیر می کند .

ایجاد تسهیلاتی که بیماران بتوانند دوران نقاهت پس از بیماری خود را به گردش در ایران بپردازند نیز از جمله مواردی است که نیاز به هماهنگی دستگاههای مسوول و ساخت مکان ها و مجتمع های خاص دارد . علاوه بر نیازهای مورد اشاره، مراکز آب درمانی و چشمه های آب گرم طبیعی کشور نیز جهت جذب توریست نیاز به سرمایه گذاری های ویژه ای دارند زیرا این چشمه ها با وضعیت فعلی نمی توانند موفقیت چندانی در جذب گردشگران داشته باشند.