کودک‌همسری چیست ؟
ازدواج کودکان یا کودک‌همسری نوعی ازدواج رسمی یا غیر رسمی است که که در آن فرد پیش از رسیدن به ۱۸ سالگی وارد پیمان زناشویی می‌شود.
حداقل سن ازدواج تعیین شده در قانون در بسیاری از حوزه‌های قضایی ۱۸ سال است، خصوصاً در مورد دختران؛ و حتی بعضاً قرار داشتن در ۱۸ سالگی نیز شامل قانون مذکور می‌شود.
عموماً عبارت «کودک‌همسری» در مورد کودکان دختری به‌کار می‌رود که با مردان بزرگسال به خاطر اجبار حاصل از سنت‌های قومی یا مشکلات اقتصادی خانواده، ازدواج می‌کنند.
حوزه‌های قضایی متعددی ازدواج زودهنگام را با رضایت والدین یا در موارد خاصی همچون بارداری نوجوانان مجاز می‌دانند. قوانین سن رضایت (سنی که در آن صلاحیت فرد، به‌طور معمول دختران، به رضایت برای رابطه جنسی مورد قبول قانون است) به منظور محافظت از کودکان در برابر قرار گرفتن در معرض بهره‌کشی جنسی و همچنین قاچاق کودکان نیز وضع شده‌اند و تا حدودی به ازدواج کودکان نیز مرتبط‌اند. ازدواج در کودکی بر پسران و دختران تأثیرات منفی می‌گذارد.
هرچند قریب به اتفاق آن‌هایی که صدمه می‌بینند دختران‌اند. بیشتر ایشان موقعیت اقتصادی-اجتماعی ضعیفی دارند.
در سطح اتحادیه اروپا و سطح بین‌المللی، ازدواج کودکان یکی از اشکال ازدواج اجباری به‌شمار می‌رود و مصداق نقض حقوق بشر و نمونه‌ای از خشونت جنسیتی است. در مجلس شورای اسلامی ایران طرحی تحت عنوان کودک همسری مطرح شده‌است که مخالفان و موافقان زیادی نسبت به آن اظهار نظر نموده‌اند.
تعریف دقیق کودک همسری
کودک همسری به زبان عامیانه و ساده به این معنی است که دختری ۹ ساله با مردی چهل ساله و بیشتر ازدواج کند. شایع‌ترین آن ازدواج دختران کم سن با مردانی است که به صورت غیر متعارف از آن‌ها بزرگ‌تر هستند. این قضیه بیشتر در جوامع سنتی رایج است.
بر اساس مفاد پیمان‌نامه جهانی حقوق کودک، کودک به کسی اطلاق میگردد که سن او کمتر از ۱۸ سال باشد. در میان مسائلی که حقوق کودکان را به مخاطره می‌اندازد، ازدواج کودک یکی از مسائلی است که تعداد زیادی از کودکان را از حقوق خود محروم می‌نماید.
طبق تعاریف مختلف، ازدواج زودهنگام یا کودک همسری به ازدواجی اطلاق می‌شود که زوجین یا یکی از آنان به سن ۱۸ سالگی نرسیده باشد.
قانون کودک همسری در ایران
در ایران با وجود واکنش‌ها و مخالفت‌های زیادی که توسط صاحب نظران شده‌است ولی مجلس شورای اسلامی ایران هنوز تصمیمی در خصوص کودک همسری و تعیین حداقل سن ازدواج نگرفته‌است.
طبق ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ایران، ازدواج کودکان با اجازه والدین و مجوز دادگاه امکان‌پذیر است.
ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی
عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.
واکنش‌ها به طرح کودک همسری
حسن نوروزی یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی ایران در یک اظهار نظر گفت: «دخترانی که در سنین پایین ازدواج می‌کنند کمتر طلاق می‌گیرند و در زایمان کمتر مرگ و میر دارند و زندگی بهتری دارند و این موضوعات در آمارهای مرکز آمار ایران و سازمان ثبت احوال مشهود است»
مهناز افشار در جواب این نماینده در توییتی نوشت: هروقت یکبار درد پریود را کشیدید و حتی یکبار زاییدید، باز هم نمی‌توانید در این مورد نظر قطعی بدهید !
قانون کودک همسری در جوامع اسلامی
کشور عربستان قانونی تصویب نمود که براساس آن سن ازدواج زیر ۱۶ سال ممنوع است.
وضعیت «کودک‌همسری» در ایران
طبق آمار ثبت احوال، ۲۸ دختر کمتر ۱۰ ساله و ۳۱۷ پسر کمتر ۱۵ ساله در سال ۹۶ ازدواج کرده‌اند. در همین سال بیش از ۵۴ هزار مورد ازدواج دختران بین ۱۰ تا ۱۴ سال و پسران بین ۱۵ تا ۱۹ سال در کشور ثبت شده است.
فقط در استان تهران در سال 96 ، ۱۴۸۱ ازدواج زیر ۱۵ سال به ثبت رسیده که ۱۴۶۳ مورد آن ازدواج دختران زیر ۱۵ ساله بود.
طرح افزایش حداقل سن ازدواج در ایران با قید یک فوریت، چهارم مهر سال ۹۶ در مجلس به تصویب رسید اما در مسیر صحبت‌های اولیه با شورای نگهبان به نتیجه نرسید.
با وجود نظر مثبت برخی علما و مراجع، هنوز مخالفت‌هایی با این طرح مطرح می‌شود.
لازم به ذکر است آمار و ارقام بالا در سال 1397 به ثبت رسیده است و این آمار تنها به تعداد ازدواجی که ثبت قانونی شده اند بر میگردد و ما هیچ اطلاعی از ازدواج کودکانی که ثبت رسمی نشده اند نداریم.
کودک همسری در جوامع غربی
در آمریکا هنوز نیمی از ایالت‌های آن قانونی برای کف سن ازدواج تصویب نکرده‌اند.
سن قانونی ازدواج در ایران
با توجه به ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ایران، سن قانونی ازدواج برای دخترها ۱۳ سال و برای پسرها ۱۵ سال شمسی است. تا قبل از انقلاب، سن قانونی ازدواج برای دخترها ۱۵ سال و برای پسرها ۱۸ سال بود.
پیامدهای کودک همسری
بر اساس مقالات مرور شده در این پژوهش، پیامدهای ازدواج دختران در کودکی می‌تواند به صورت زیر طبقه‌بندی شود.
آسیب‌پذیری در برابر بیماری‌های مقاربتی و سرطان دهانه‌رحم
دختران در سنین پایین‌تر به خاطر شرایط فیزیکی بدن‌شان مستعد ابتلاء به بیماری‌های مقاربتی هستند. سلول‌های واژن و دهانه رحم دختران در سنین پایین، سلول‌های حفاظت‌کننده ندارد و در سنین کم، به راحتی آسیب می‌بیند.
بر طبق آمار، احتمال آلودگی به ویروس HIV در دختران بیشتر از پسران است. همچنین بیشترین آمار ابتلاء دختران در سن ۱۵ تا ۲۴ است. در حالی‌که بیشترین آمار پسران آلوده ۱۰ سال بعد از این سنین است.
بنابراین، در صورتی که دختران در سن کم ازدواج کنند و همسرشان آلوده به ویروس HIV یا دیگر بیماری‌های مقاربتی باشد، احتمال آلوده شدن بیشتر است.
انواع خاصی از ویروس HPV یا پاپیلومای انسانی می‌توانند انواع مختلفی از سرطان به خصوص سرطان دهانه رحم را ایجاد کنند.
دلایل شایع ابتلاء به سرطان دهانه رحم، «ازدواج با همسری که در گذشته شرکای جنسی متعددی داشته»، «ازدواج کردن در کودکی»، «سطح وضعیت اقتصادی-اجتماعی پایین و دسترسی کم به خدمات مراقبت بهداشتی» است.
مشکل در تنظیم خانواده و بارداری ناخواسته
تنظیم خانواده بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی؛ «برنامه‌ریزی زوجین برای دستیابی به اهداف باروری به صورت آگاهانه، مسئولانه و داوطلبانه، به منظور ارتقای تندرستی و بهزیستی خانواده» است.
تنظیم خانواده به خانواده‌ها امکان می‌دهد تا تعداد فرزندی که می‌خواهند، داشته باشند. بین حاملگی‌ها فاصله بیندازند و از بارداری‌های پر خطر (برای مادران و نوزادان) جلوگیری کنند.
مطالعات نشان داده که بین ازدواج در کودکی و بارداری ناخواسته، سقط جنین، فاصله کمتر از دو سال بین بارداری‌ها و میزان باروری بالا رابطه وجود دارد.
خشونت فیزیکی و جنسی
بر طبق نتایج مقالات، دخترانی که در سنین کودکی ازدواج می‌کنند، در معرض خطر خشونت جنسی و فیزیکی قرار دارند که ممکن است مواجهه با این خشونت برای آن‌ها مشکلات ناباروری و جنسی متعدد ایجاد کند.
زن و شوهرها به خاطر اختلاف سنی، از نظر قدرت و توان بدنی مساوی نیستند. همچنین ازدواج در سنین پایین باعث می‌شود که فرد در مهارت‌های شخصی و اجتماعی پیشرفت زیادی نکند و از خودش شناخت و درک کاملی نداشته باشد. به همین دلیل زنانی که در سن کم ازدواج می‌کنند، به طور کامل وابسته به شوهر خود رشد می‌کنند و قادر به ایستادگی در برابر خشونت همسر خود نخواهند بود.
خطرات هنگام بارداری و زایمان و مشکلات نوزادان
عوارضی مانند فشار خون بارداری، عفونت خون در بارداری و خونریزی در زنان جوان کمتر از ۱۵ سال، بیشتر از زنانی است که در بیست سالگی ازدواج کرده‌اند و این عوارض بیشتر آن‌ها را در خطر مرگ قرار می‌دهد.
به طور کل مادران باردار زیر بیست سال، بیشتر از زنان بالغ با خطر مرگ و میر مواجه هستند.
به علاوه؛ مطالعات نشان داده‌اند که خطر به دنیا آوردن نوزادان با وزن کم و نارس و مرگ و میر نوزادان در زنان زیر ۱۸ سال، بیشتر است. حتی اگر نوزادان در سال اول زنده بمانند، میزان مرگ و میر کودکان (زیر ۵ سال) مادران جوان بالاتر است.
به طور کلی، مادران جوان به دلیل عدم بلوغ عاطفی و جسمی، تغذیه نامناسب، عدم دسترسی به خدمات باروری و اجتماعی و همچنین خطر ابتلاء به بیماری‌های عفونی، بیشتر در معرض خطر مرگ و میر نوزادان خود هستند.
علاوه بر این، مادران جوان مهارت تصمیم‌گیری و مهارت والدینی کافی ندارند. زنان جوان نمی‌توانند درباره مسائل مربوط به مراقبت‌های بهداشتی خود تصمیم بگیرند و توانایی تصمیم‌گیری ندارند.
همسر و خانواده همسرانشان در تصمیم‌گیری‌های آن‌ها دخالت می‌کنند.
انزوا و افسردگی
زنان پس از ازدواج، از خانواده خود جدا می‌شوند و به خانه همسر خود می‌روند و نقش همسر، خانم خانه‌دار و در نهایت مادر را بازی می‌کنند. بعضی از زنان تأیید کرده‌اند که برای بقا باید بچه‌دار شدن و سازگاری با محیط جدید را بپذیرند. زنان در برخی از جوامع حتی چند همسری را نیز قبول می‌کنند.
به علاوه؛ این افراد فرصت لذت بردن از دوران کودکی خود، تحصیل و ایجاد دوستی را از دست می‌دهند. همه این عوامل باعث انزوا و افسردگی آن‌ها می‌شود.
برای کاهش کودک همسری چه باید کرد ؟
تحصیلات نه تنها می‌تواند ازدواج، بارداری، زایمان و فعالیت‌های جنسی زودهنگام را به تعویق اندازد، بلکه آموزش دادن در مورد رابطه جنسی در مدرسه طرز فکر و آگاهی زنان را در مورد رفتارهای جنسی پر خطر در ازدواج تغییر می‌دهد.
باید برای بهبود توانایی زنان برنامه‌های آموزشی طراحی شود تا چرخه فقر شکسته شود. ادامه تحصیل و شرکت در دوره‌های آموزشی شغلی زنان را در برابر بارداری‌های زودهنگام، بیماری‌ها، آلودگی با HIV و مرگ و میر محافظت می‌کند.
علاوه بر این، آن‌ها می‌توانند با گرفتن دستمزد بیشتر، شرایط اجتماعی و اقتصادی خود را نیز بهتر کنند.
برای توقف کودک همسری، نیاز به سیاست چند جانبه‌ای است که بر دختران، خانواده‌ها، جامعه و دولت تمرکز داشته باشد. به همین خاطر، باید برنامه‌های آموزشی و خدمات سلامت باروری را برای خانواده‌ها و جامعه فراهم کرد تا با توقف کودک همسری، بارداری زودهنگام و مشکلات مربوط به مرگ و میر و بیماری‌های مادران و نوزادان، کمتر شود.
نتایج این پژوهش در آخرین شماره‌ی نشریه علمی-پژوهشی مامایی و سلامت باروری (JMRH) وابسته به دانشگاه علوم پزشکی مشهد منتشر شده است.
حقوقی که از کودکان در کودک همسری نقض می شود
ازدواج کودکان بر سه حق آن ها تاثیر می گذارد.
حق انتخاب کودکان: اولین موردی است که در صورت ازدواج زودهنگام از آن سلب می شود زیرا این خانواده است که برای آن ها درزمینه انتخاب همسر تصمیم می گیرند.
حق آموزش: در این ازدواج، حق آموزش زیر سوال می رود و بسیاری از این دختران و پسران بعد از ازدواج نمی توانند به تحصیل ادامه دهند .
حق بهداشت: سومین موردی که در کودک همسری زیر سوال می رود، حق بهداشت است که با ازدواج کودکان مورد تهدید قرار می گیرد. به نحوی که آمار وزارت بهداشت و سازمان بهداشت جهانی از بیشترین آمار مرگ و میر در بین مادران زیر ۱۸ سال حکایت دارد.
براین اساس با ازدواج در سنین کودکی سه حقوق اساسی یک شهروند ضایع می شود از این رو ما معتقدیم ازدواج کودکان باید ممنوع اعلام شود و در قانون باید اصلاح صورت گیرد به خصوص آن که یکی از دلایل اصلی افزایش ازدواج کودکان، فقر است و برای حل این مشکل ضمن اتخاذ تدابیری برای کاهش فقر باید به خانواده ها آموزش بدهیم در غیر این صورت قانون به تنهایی نمی تواند دردی از جامعه دوا کند.
با توجه به اهمیت ابعاد قانونی ، بین المللی و فقهی این مسئله تا زمانی که ما نتوانیم بین این سه تعادل برقرار کنیم حتی اگر بهترین قانون را به تصویب برسانیم ، کارایی لازم را نخواهد داشت.
نظر مردم در مورد کودک همسری
به نظر شما علت اصلی افزایش شمار کودک همسری در ایران چیست ؟ شما مخالف کودک همسری هستید یا موافق ؟ چرا ؟