کدام کشورها کمترین نرخ باروری جهان را دارند؟ | جهان نابارور

نرخ باروری میانگین تعداد فرزندان متولدشده به ازای هر زن در سنین باروری در یک کشور است. معمولاً یک زن بین 15 تا 45ساله در سنین باروری محسوب می‌شود. نرخ باروری یک کشور بینشی از وضعیت اقتصادی آن و همچنین سطح بهداشت و تحصیلات جمعیت آن ارائه می‌دهد. به‌طور کلی می‌توان گفت کشورهای در حال توسعه معمولاً به دلیل دسترسی نداشتن به پیشگیری از بارداری، نرخ باروری بالاتری دارند و زنان در این کشورها معمولاً تحصیلات عالی یا حتی هر سطحی از تحصیل را به نفع خانه‌داری ترک می‌کنند. بسیاری از خانواده‌ها در کشورهای فقیرتر نیز به فرزندان خود نیاز دارند تا با شروع زودهنگام کار یا به ‌عنوان مراقب والدین خود در سنین پیری، از خانواده حمایت کنند. در کشورهای توسعه‌یافته، نرخ باروری و نرخ زادوولد معمولاً بسیار پایین‌تر است، زیرا کنترل بارداری آسان‌تر است و زنان اغلب قبل از مادر شدن شغلی را انتخاب می‌کنند. علاوه‌بر این، اگر تعداد زنان در سنین باروری کاهش یابد، نرخ باروری یک کشور نیز کاهش می‌یابد. کشورهایی مانند هنگ‌کنگ نمونه خوبی برای زنانی هستند که ساختارهای مردسالار را ترک می‌کنند و به جای مادر شدن در سنین پایین روی شغل خود تمرکز می‌کنند که باعث کاهش نرخ باروری در این کشور شده است. نگاهی به نرخ باروری به ازای هر زن در سراسر جهان بر اساس گروه‌های درآمدی نیز نشان می‌دهد که زنان با درآمد پایین نسبت به زنان با درآمد بالا تمایل بیشتری به بچه‌دار شدن دارند. در ادامه در مورد روند نرخ باروری جهان و دلایل نرخ پایین زادوولد سایر کشورها از جمله کره‌جنوبی بحث می‌شود. همه‌گیری کووید 19 به افزایش نرخ مرگ‌ومیر جهانی منجر شد، اما تاثیر چندانی بر نرخ زادوولد نداشت. بنابراین باعث شد رشد جمعیت کمی کاهش یابد. در سطح جهانی، رشد جمعیت با تفاوت بین نرخ تولد و مرگ‌ومیر تعیین می‌شود و این به‌عنوان نرخ تغییرات طبیعی شناخته می‌شود- در سطح ملی یا منطقه‌ای، تغییر جمعیت تحت تاثیر مهاجرت نیز هست. از اواسط قرن بیستم، نرخ زادوولد جهانی بسیار بالاتر از نرخ مرگ‌ومیر جهانی بوده است، با این‌ حال، شکاف بین این ارقام در سال‌های اخیر بیشتر شده است. پیش‌بینی می‌شود که نرخ مرگ‌ومیر در دهه 2080 از نرخ زادوولد پیشی بگیرد و این بدان معناست که جمعیت جهان پس از آن کاهش خواهد یافت. در آینده، به‌دلیل پیری جمعیت در سراسر جهان و کاهش امید به زندگی، نرخ مرگ‌ومیر افزایش خواهد یافت.

چرا این روند تغییر می‌کند؟

دلایل زیادی برای کاهش میزان مرگ‌ومیر و زادوولد در دهه‌های اخیر وجود دارد. کاهش میزان مرگ‌ومیر ناشی از کاهش مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان و همچنین افزایش امید به زندگی بوده است. کاهش نرخ زادوولد نیز ناشی از کاهش مرگ‌ومیر کودکان بود، به‌طوری که با افزایش نرخ بقا، مادران فرزندان کمتری داشتند- عوامل دیگر شامل کاهش ازدواج کودکان، بهبود دسترسی و کارایی پیشگیری از بارداری و انتخاب زنان برای بچه‌دار شدن در مراحل بعدی زندگی است. در حالی که انتظار می‌رود جمعیت تا سال 2100 در آسیا، اروپا و آمریکای جنوبی تا حدودی کاهش یابد، پیش‌بینی می‌شود که در آفریقا رشد قابل توجهی داشته باشد. در حالی که در آغاز سال 2022، 4 /1 میلیارد نفر در این قاره ساکن بودند، انتظار می‌رود تعداد ساکنان آن تا سال 2100 به 9 /3 میلیارد نفر برسد. در مجموع، انتظار می‌رود جمعیت جهان تا سال 2100 به نزدیک به 4 /10 میلیارد نفر برسد.

جمعیت در سراسر جهان

در ایالات‌متحده، انتظار می‌رود که کل جمعیت طی دو سال آینده به‌طور پیوسته افزایش یابد. در سال 2021، آسیا بیش از نیمی از جمعیت جهان را در اختیار داشت و انتظار می‌رود که در سال 2050 بیشترین جمعیت ساکن در مناطق شهری را داشته باشد. آسیا خانه دو کشور پرجمعیت هند و چین است که هر دو دارای جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر هستند. با این حال، کشور کوچک موناکو دارای بالاترین تراکم جمعیت در سراسر جهان در سال 2019 بود. از سال 2020، نرخ باروری کل (TFR) در جهان 3 /2 است. TFR جهانی از دهه 1960 به ‌سرعت کاهش یافته است و پیش‌بینی‌های جمعیت انسانی جهان نشان‌دهنده گذار از رشد بلندمدت به کاهش بلندمدت طی دوره 2070-2050 است. سازمان ملل پیش‌بینی می‌کند که باروری جهانی تا پایان قرن حاضر به کاهش ادامه خواهد داد و تا سال 2100 به سطح کمتر از 8 /1 خواهد رسید و جمعیت جهان در دوره 2088-2084 به اوج خود خواهد رسید. گفتنی است نرخ باروری کل به‌واقع یک اندازه‌گیری فرضی است، برای تخمین تعداد میانگین فرزندانی که یک زن در سال‌های باروری خود خواهد داشت. سن باروری در استفاده از آمار بین‌المللی متعارف سنین 15 تا 44 سال است. نرخ باروری کل پایین، در یا کمتر از 3 /1 تعریف می‌شود. کمترین باروری تقریباً منحصراً در کشورهای آسیای شرقی یافت می‌شود. در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن 21 این امر در اروپای شرقی و جنوبی نیز مشاهده شد. با این‌ حال، از آن زمان، نرخ باروری در اکثر کشورهای اروپایی افزایش یافته است. کمترین TFR ثبت‌شده در جهان در تاریخ مربوط به منطقه شین‌جیانگ در شهر جیاموسی در چین است که در سال 2000 دارایTFR  41 /0 بود. در خارج از چین، کمترین TFR ثبت‌شده در آلمان شرقی 80 /0 در سال 1994 بود. ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی در شرق آلمان (قبل از وحدت آلمان) که باعث کاهش تعداد فرزندان شده بود، تحت تاثیر تغییراتی قرار گرفت. این تغییرات مرتبط با افزایش سن بارداری مادران بود. اما در عین حال، نرخ باروری کلی هر نسل از زنان در شرق آلمان به‌شدت کاهش نیافت. این نتایج نشان می‌دهد که در شرق آلمان، افزایش سن مادران در بارداری تاثیر زیادی بر تعداد فرزندان نداشت.

عوامل تاثیرگذار

عوامل باروری تعیین‌کننده تعداد فرزندانی است که یک فرد احتمال دارد داشته باشد. عوامل باروری عمدتاً همبستگی مثبت یا منفی بدون علت خاصی دارند. عواملی که عموماً با افزایش باروری مرتبط هستند عبارت‌اند از تمایل به بچه‌دار شدن، سطح بسیار بالای نابرابری جنسیتی، انتقال ارزش‌های بین‌نسلی، ازدواج و زندگی مشترک، حمایت مادری و اجتماعی، سکونت روستایی، برنامه‌های دولت برای خانواده، ضریب هوشی پایین و افزایش تولید غذا. عواملی که عموماً با کاهش باروری مرتبط هستند عبارت‌اند از افزایش درآمد، تغییرات ارزش و نگرش، تحصیلات، مشارکت زنان در کار، کنترل جمعیت، سن، پیشگیری از بارداری، عدم تمایل شریک زندگی به بچه‌دار شدن، سطح پایین نابرابری جنسیتی و ناباروری. تاثیر همه این عوامل را می‌توان با نموداری از نرخ باروری کل در برابر شاخص توسعه انسانی (HDI) برای نمونه‌ای از کشورها خلاصه کرد. نمودار نشان می‌دهد که این دو عامل با هم همبستگی معکوس دارند، یعنی به‌طور کلی هر چه شاخص توسعه انسانی یک کشور کمتر باشد، باروری آن بیشتر است. یکی دیگر از روش‌های رایج برای خلاصه کردن رابطه بین توسعه اقتصادی و باروری، نمودار TFR بر اساس تولید ناخالص داخلی سرانه است که معیاری برای استاندارد زندگی است. تولید ناخالص داخلی سرانه نیز با باروری همبستگی معکوس دارد. کشور نیجر با 73 /6 (برآورد 2023) بالاترین TFR را در جهان دارد. کشورهای ثروتمند، آنهایی که تولید ناخالص داخلی سرانه بالایی دارند، معمولاً نرخ باروری کمتری نسبت به کشورهای فقیر با تولید ناخالص داخلی سرانه پایین دارند. این ممکن است غیرشهودی به‌نظر برسد. رابطه معکوس بین درآمد و باروری یک پارادوکس جمعیت‌شناختی-اقتصادی نامیده می‌شود؛ زیرا زیست‌شناسی تکاملی نشان می‌دهد که ابزارهای بیشتر باید امکان تولد فرزندان بیشتر و نه کمتر را فراهم کند. با این حال، بسیاری از این عوامل ممکن است بر اساس منطقه و طبقه اجتماعی متفاوت باشند. به‌عنوان مثال، کشورهای اسکاندیناوی و فرانسه جزو کم‌مذهبی‌ترین کشورهای اتحادیه اروپا هستند، اما بالاترین TFR را دارند، در حالی که عکس این موضوع در مورد پرتغال، یونان، قبرس، لهستان و اسپانیا صادق است.

تلاش‌های ملی

دولت‌ها اغلب اهداف جمعیتی را برای افزایش یا کاهش نرخ باروری کل تعیین کرده‌اند، یا سیاست‌هایی را برای گروه‌های قومی یا اجتماعی-اقتصادی خاصی داشته‌اند تا دارای نرخ باروری کمتر یا بالاتر شوند. اغلب چنین سیاست‌هایی مداخله‌جویانه و سوء‌استفاده‌گرانه بوده است. بدنام‌ترین سیاست‌ها در قرن بیستم، سیاست‌های رومانی کمونیستی و آلبانی کمونیستی به‌ترتیب تحت رهبری نیکلای چائوشسکو و انور خوجه است. سیاست رومانی (1990-1967) بسیار تهاجمی بود، از جمله ممنوع کردن سقط جنین و پیشگیری از بارداری، مالیات بر بی‌فرزندی و تبعیض قانونی علیه افراد بدون فرزند که باعث شد تعداد زیادی از کودکان از سوی والدینی که نمی‌توانستند با بزرگ کردن آنها کنار بیایند به یتیم‌خانه‌های رومانیایی منتقل شوند. این ازدحام در یتیم‌خانه‌ها به حدی رسید که بسیاری از کودکان در دهه 1990 در خیابان ماندند. حتی 9 هزار زن بر اثر سقط جنین غیرقانونی جان باختند. در مقابل، در چین، دولت به‌دنبال کاهش نرخ باروری بود و به‌همین دلیل، سیاست تک‌فرزندی (2005-1978) را تصویب کرد که شامل سوءاستفاده‌هایی مانند سقط جنین اجباری می‌شد. در هند نیز در طول وضعیت اضطراری ملی در سال 1975، یک اقدام گسترده عقیم‌سازی اجباری انجام شد، اما شکست‌خورده تلقی شد و به‌دلیل سوءاستفاده از قدرت مورد انتقاد قرار گرفت. برخی از دولت‌ها هم سعی کرده‌اند با استفاده از سیاست‌های کنترل و تنظیم جمعیت، اقدامات فرزندآوری گروه‌هایی از جامعه را که دولت‌ها آنها را غیرمطلوب می‌دانستند، تنظیم و کنترل کنند؛ از جمله محرومیت اجباری از فرزندآوری گروه‌های جمعیتی که غیرمطلوب تلقی می‌شدند، به روش‌های جراحی یا دارویی. چنین سیاست‌هایی علیه اقلیت‌های قومی در اروپا و آمریکای شمالی در نیمه اول قرن بیستم و اخیراً در آمریکای لاتین علیه جمعیت بومی در دهه 1990 انجام شد. در پرو، رئیس‌جمهور سابق، آلبرتو فوجیموری، در نتیجه یک برنامه عقیم‌سازی که دولت او علیه مردم بومی (عمدتاً مردم کچوا و آیمارا) اجرا کرد، به نسل‌کشی و جنایات علیه بشریت متهم شد. در این زمینه‌های تاریخی، مفهوم حقوق باروری توسعه یافته است. چنین حقوقی مبتنی بر این مفهوم است که هر فرد آزادانه تصمیم می‌گیرد، چه زمانی و چند فرزند داشته باشد؛ -نه دولت یا کلیسا. به گفته دفتر کمیساریای عالی حقوق بشر سازمان ملل، حقوق باروری متکی بر به رسمیت شناختن حقوق اساسی همه زوج‌ها و افراد است تا آزادانه و مسوولانه درباره تعداد، فاصله و زمان فرزندان خود تصمیم بگیرند و اطلاعات لازم را داشته باشند. معنای انجام این کار، حق دستیابی به بالاترین استانداردهای سلامت جنسی و باروری است. همچنین شامل حق تصمیم‌گیری در مورد زادوولد عاری از تبعیض، اجبار و خشونت است، همان‌طور که در اسناد حقوق بشر بیان شده است.

نرخ باروری کل بر اساس منطقه

بخش جمعیت سازمان ملل جهان را به شش منطقه جغرافیایی تقسیم می‌کند. هنگ‌کنگ، ماکائو، سنگاپور، کره‌جنوبی و تایوان کمترین باروری را دارند که به عنوان TFR در 3 /1 یا کمتر از آن تعریف می‌شود و در بین پایین‌ترین‌ها در جهان هستند. ماکائو در سال 2004 دارای TFR زیر 0 /1 بود. کره‌شمالی با 95 /1 بالاترین TFR را در شرق آسیا دارد.

TFR چین در سال 2022، 09 /1 بود. چین سیاست تک‌فرزندی را در سال 1979 به‌عنوان یک اقدام برنامه‌ریزی جمعیتی شدید برای کنترل جمعیت در حال رشد در آن زمان اجرا کرد. این سیاست با سیاست دو فرزند در سال 2015 و سیاست سه فرزند در سال 2021 جایگزین شد؛ زیرا جمعیت چین سریع‌تر از هر کشور دیگری در عصر مدرن در حال پیر شدن است. ژاپن در سال 2022 دارای نرخ باروری کل 26 /1 بود. جمعیت ژاپن به دلیل امید به زندگی طولانی و نرخ پایین تولد به‌سرعت در حال پیر شدن است. کل جمعیت در حال کاهش است و در سال 2018 با از دست دادن 430 هزار نفر به 4 /126 میلیون نفر رسیده است. هنگ‌کنگ و سنگاپور از طریق کارگران مهاجر این مشکل را کاهش می‌دهند، اما در ژاپن، عدم تعادل جمعیتی جدی ایجاد شده که تا حدی به دلیل مهاجرت محدود به ژاپن است. در کره‌جنوبی، نرخ پایین زادوولد یکی از فوری‌ترین چالش‌های اجتماعی-اقتصادی آن است. افزایش هزینه‌های مسکن، کاهش فرصت‌های شغلی برای نسل‌های جوان، حمایت ناکافی از خانواده‌های دارای نوزاد، چه از سوی دولت و چه از سوی کارفرمایان، از جمله دلایل اصلی پایین بودن TFR این کشور است که در سال 2019 به 92 /0 کاهش یافت. کره‌ای‌ها هنوز راه‌حل‌های مناسبی برای افزایش نرخ زادوولد پیدا نکرده‌اند، حتی پس از آزمایش ده‌ها برنامه در طول یک دهه، از جمله پرداخت یارانه به هزینه‌های پرورش، اولویت دادن به مسکن اجاره‌ای عمومی به زوج‌های دارای چند فرزند، تامین مالی مراکز مراقبت روزانه، رزرو صندلی در حمل‌ونقل عمومی برای زنان باردار و… . در 20 سال گذشته، کره‌جنوبی برخی از پایین‌ترین سطوح باروری و ازدواج را در جهان به ثبت رسانده است. از سال 2022، کره‌جنوبی با 78 /0 کمترین نرخ باروری کل جهان را دارد. TFR پایتخت این کشور، سئول، در سال 2022، 57 /0 بود.  

آزاده خرمی‌مقدم / نویسنده نشریه