بکرزایی چیست ؟
بکرزایی (به انگلیسی: Parthenogenesis) نوعی تولید مثل تولید مثل جنسی است که در آن از تخمک لقاح‌نیافته، یک موجود زنده کامل به وجود می‌آید. این پدیده در تعداد زیادی از بی‌مهرگان و مهره‌داران شامل گونه‌هایی نظیر نماتودها، شکم پایان، سخت پوستان، حشرات به خصوص زنبور عسل و زنبور بی‌عسل، ماهی‌ها، دوزیستان و خزندگان دیده می‌شود.
در برخی گونه‌ها بکرزایی به ندرت و در شرایط خاصی صورت می‌گیرد که در این گونه‌ها معمولاً بکرزایی و تولید مثل جنسی به‌طور متناوب انجام می‌شود یعنی چندین نسل از طریق بکرزایی تولید مثل کرده و در برخی شرایط دوباره از طریق جنسی، تولید مثل صورت می‌گیرد. درحقیقت بکرزایی در برخی گونه‌ها به عنوان نوعی سازگاری برای بقا در شرایط فشارهای محیطی و کاهش شدید تعداد افراد جمعیت رخ می‌دهد.
انواع بکرزایی :
1 – بکرزایی منظم :
بکرزایی منظم (به انگلیسی: Regular یا Physiologic یا Normal) نوعی بکرزایی است که در آن برخی گونه‌ها با تخمک‌های لقاح نیافته بطور معمول از طریق بکرزایی نسل بعد را به وجود می‌آورند.
2 – بکرزایی اختیاری :
در بکرزایی اختیاری (به انگلیسی: Facultative)، تخمک‌ها چه بارور شوند و چه نشوند توانایی ایجاد فرد جدید را دارند اما در اثر بکرزایی فقط یک جنس به وجود می‌آید. در چندین گونه از حشرات بکرزایی از نوع اختیاری می‌باشد و تخمک‌های بارور نشده تنها یک جنس را به وجود می‌آورند و جنس دیگر از تخم‌های لقاح یافته به وجود می‌آید.
به عنوان مثال در زنبور عسل اروپایی همیشه جنس نر از طریق بکرزایی و جنس ماده از طریق جنسی به وجود می‌آید و تنها بر اساس میزان تغذیه، لارو به ملکه (بالغ از نظر جنسی) و کارگر (نابالغ از نظر جنسی) تبدیل می‌گردد. اگر ذخیره اسپرمی ملکه فرسوده باشد یا اینکه ملکه جفتگیری انجام نداده باشد در آن صورت ملکه قادر به گذاشتن تخمک بارور نخواهد بود و تمامی فرزندان در جمعیت نر خواهد بود یا در صورت نبود ملکه در آن جمعیت، ماده‌های کارگرها اقدام به تخم‌گذاری خواهند کرد و باز جمعیت نر خواهد بود.
موقعیت مشابهی در حشره ساس سپری دیده می‌شود و از تخمک‌های لقاح نیافته ماده‌ها به وجود می‌آیند و در شپشک یا شته، تخم‌های لقاح نیافته هم به جنس نر و هم به جنس ماده می‌توانند تبدیل شوند.
3 – بکرزایی چرخه‌ای :
بکرزایی دگرزا یا چرخه‌ای (به انگلیسی: cyclic یا heterogeny) شکلی از زندگی می‌باشد که در آن بکرزایی و تولید مثل جنسی به تناوب صورت می‌گیرد. در کرم‌های روتیفر و کک آبی تخمک‌ها در صورت بارور شدن در طی زمستان به صورت غیرفعال باقی می‌مانند چنین تخمک‌هایی زرده بیشتر و اندازه بزرگتری نسبت به سایر تخمک‌ها و رشد و نمو آهسته تری دارند در مقابل تخمک‌هایی که در تابستان به تعداد زیاد تشکیل میشوند اندازه کوچک و رشد نمو سریع تری داشته و از طریق بکرزایی نسل بعد را به وجود می‌آورند.
4 – بکرزایی هاپلوئیدی :
بکرزایی را می‌توان بر اساس تعداد کروموزم‌های سلول‌های حاصل نیز تقسیم کرد. در بکرزایی هاپلوئیدی (به انگلیسی: Haploid Parthenogenesis)، زاده‌ها از تخمک‌های هاپلوئیدی به وجود می‌آیند نظیر زنبورهای نر که هاپلوئید می‌باشند اما کارگران و ملکه دیپلوئید می‌باشند. بکرزایی هاپلوئید همچنین در تعدادی از گیاهان گلدار نظیر سیب خاردار، تنباکو، برنج، ذرت و گندم دیده می‌شود.
5 – بکرزایی دیپلوئیدی :
بکرزایی دیپلوئیدی (به انگلیسی: Diploid Parthenogenesis) به چندین روش به وجود می‌آید. اول اینکه ممکن است هسته تخمک‌های هاپلوئیدی با همدیگر یا با هسته جسم قطبی ثانویه می‌توانند ترکیب شوند یا در صورت عدم انجام کامل میوز، تخمک‌های دیپلوئید به وجود آیند. بکرزایی دیپلوئیدی بسیار معمولتر از نوع هاپلوئیدی می‌باشد که در حشراتی نظیر کرم‌های حلقوی و کرم کبد گوسفند و در گیاهان گلدار نظیر گل قاصدک دیده می‌شود.
6 – بکرزایی غیرطبیعی :
بکرزایی به غیر از نوع طبیعی به طریق مصنوعی (به انگلیسی: Artificial Parthenogenesis) نیز قابل انجام است این عمل در اکثر شاخه‌های جانوری نظیر دوزیستان و پستانداران قابل انجام می‌باشد. در روش مصنوعی به روش می‌توان تخمک‌ها را وادار به تقسیم و رشد ونمو نمود. قرار دادن تخمک‌ها در محیط‌هایی با محلول نمکی هیپوتونیک یا هایپرتونیک، اسیدهای رقیق، مواد قلیایی، سموم، مواد مخدر یا با روش‌های فیزیکی نظیر تغییرات دمایی، تشعشع، شوک الکتریکی، پرتو فرابنفش یا وارد کردن سوزن می‌توان انجام داد.
7 – بکرزایی نادر :
بکرزایی نادر یا استثنایی (به انگلیسی: Exceptional) به گونه‌ای است که در برخی جانداران به‌طور معمول تخمک‌های لقاح نیافته از بین می‌روند و تنها به صورت تصادفی یا استثنایی در تخمکی بکرزایی انجام می‌شود.
معرفی سه گونه موجود زنده که با عمل بکرزایی باردار می شوند :
1 – باردار شدن مار بدون نیاز به جفت :
در سال ۲۰۱۲ میلادی، تلما، ۶ بچه را به صورت بکرزایی به دنیا آورد. بکرزایی که به جفتگیری نیاز ندارد در میان حیواناتی نظیر مارهای بوآ، پرندگان، کوسهها و همینطور انواع دیگری از مارها، در حال رواج یافتن است!
تولید مثل بدون حضور پدر، که در حالت کلی نیازمند به دو مولفه‌ی نرینگی و ماده‌گی است را بکرزایی می‌نامند. به عنوان مثال می‌توان به پدیده‌ای اشاره نمود که در مورد بدن‌های یخ زده و یا سلول‌های تخمک باقی مانده در طبیعت حیوانات مرده یا مفقود شده صدق می‌کند. به این ترتیب که در این مواقع این بقایا به صورت اسپرم عمل کرده و با تخمک لقاح می‌یابند.
سر و صدایی که در مورد بکرزایی تلما به راه افتاد تا قبل از آن در مورد هیچ مار پیتونی اتفاق نیفتاده بود. این‌گونه بکرزایی هنوز به صورت یک راز باقی مانده است، اگرچه اینطور به نظر می‌رسد که کمبود جنس نر از لحاظ جغرافیایی تاثیر بسزایی در این روند گذاشته است.
1 – حامله شدن یک کوسه بدون جفتگیری با نر :
این کوسه که کوسه گورخری یا پلنگی نام دارد به گفته محققان بدون نیاز به اسپرم جنس نر و جفتگیری می تواند بارور شود که بسیار شگفت انگیز است.
این کوسه یکی از بی آزارترین و آرامترین کوسه‌های جهان است و در طول روز در حال استراحت در ماسه‌های کف دریا دیده می‌شود و شب‌ها برای یافتن غذا به جستجو در میان درزها و شکاف صخره‌ها می‌پردازد.
کوسه یاد شده که در اکواریومی در استرالیا زندگی می کند سه سال قبل از جفت خود که برای مدت طولانی با او به سر می برد، جدا شده، اما توانسته توانایی باروری را در خود ایجاد کند و بدون جفتگیری صاحب فرزندانی شود.
کوسه گورخری یا پلنگی بدون جفتگیری باردار می شود!
وی به مدت ۱۲ سال همراه با جفت خود در اکواریومی در شهر تانزویل استرالیا زندگی کرده و طی این مدت ۲۴ فرزند به دنیا آورده است. اما بعد از آن این کوسه به طور کامل از تمامی کوسه های نر جدا شد و حالا به ناگهان سه کوسه سالم به دنیا آورده است.
کریستین دادگون استاد دانشگاه کویینز لند استرالیا می گوید این کوسه به هیچ عنوان اسپرمی از کوسه های نر را در درون بدن خود ذخیره نکرده و بعد از انجام آزمایش هایی بر روی نوزدان وی مشخص شده که آنها تنها دارای دی ان ای مادر خود هستند. این امر به معنای ایجاد توانایی تولید مثل غیرجنسی در کوسه یاد شده است.
ظاهرا این توانایی در برخی گونه های دیگر از حیوانات مانند بوقلمون ها، اژدهای کومودو، برخی مارها و .. وجود دارد. اما نکته مهم این است که تولید مثل غیرجنسی در طول تاریخ برای حیواناتی رخ داده که هرگز سابقه تماس جنسی نداشته اند. وقوع موردی مشابه با این کوسه در تاریخ تنها دو بار سابقه دارد و یک بار در مورد نوعی ماهی و دیگر بار در مورد نوعی مار اتفاق افتاده است. تحقیقات برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه وقوع این پدیده در جریان است.
2 – مارمولک Leiolepis ngovantrii بدون نیاز به جفت :
محققان اخیرا متوجه شدند مارمولك كوچكی كه به عنوان یكی از اقلام خوراكی رستوران های جنوب شرقی آسیا ـ ویتنام ـ شناخته می شد، قادر است از طریق غیرجنسی تولید مثل كند.
این مارمولك به نام علمی Leiolepis ngovantrii توسط نگو وان تری از دانشكده علوم و فناوری ویتنام كشف و توسط لی كریسمر یكی از خزنده شناسان دانشگاه Sierra كالیفرنیا طبقه بندی شد.
این گونه پیش از این برای علم ناشناخته بود. هرچند در ناحیه مكونگ دلتا از زمان های بسیار دور كه در خاطر كسی نیست به عنوان غذا استفاده می شده است.
نگو وان تری ابتدا این مارمولك را در یكی از رستوران های ایالت ریا وانگ تائو، جایی كه مارمولك های زنده در مخزن مخصوص نگهداری می شوند تا برای مشتری طبخ شوند، پیدا كرد. در نگاه اول همه مارمولك ها یكسان به نظر می رسیدند.
پس از ارسال عكس ها به دانشگاه Sierra در كالیفرنیا كریسمر همكار وان تری تشخیص داد كه احتمالا این گونه متعلق به گروه Leiolepis است، اما در این گروه رنگ مارمولك های نر و ماده متفاوت است و در عكس های ارسالی فقط نمونه نر دیده می شد.
این موضوع سبب شد كه متخصصان به این فكر بیفتند كه این گونه های جدید فقط شامل جنس ماده هستند. كریسمر سریعا با پرواز خود را به شهر هوشی مینه رساند و طی تماس تلفنی از رستورانی كه مارمولك ها در آن نگهداری می شد درخواست كرد تا ۸?ساعت بعد كه او به آنجا می رسد تعدادی از مارمولك های زنده را نگه دارند.
به محض رسیدن به آنجا چند مارمولك را توانستند به دست آورند و با كمك دانش آموزان بومی چند تای دیگر هم در طبیعت پیدا كردند. روی هم رفته ۷۰?مارمولك كه همگی ماده بودند جمع آوری شد.
در پنجه های جلویی این مارمولك ها لایه های استخوانی گسترش یافته ای دیده می شد. این گونه در منطقه ای بین سواحل ماسه ای و مناطق پوشیده از خار زندگی می كردند. شاید این موضوع پیوندی از ۲ گونه مرتبط مادری و پدری باشد كه در مناطق جدا می زیسته اند.
آزمایش های ژنتیكی DNA میتوكندریال نشان می داد كه گونه مادری آنها L.guttata است، اما گونه پدری آنها تاكنون شناخته نشده است.
این گونه جدید شناخته شده تنها گونه ای نیست كه از طریق تولیدمثل غیرجنسی تكثیر می كند، بلكه حدود یك درصد تمام مارمولك های موجود در دنیا به این طریق و بدون كمك جنس نر تولیدمثل می كنند.
در این فرآیند تخمك شامل تمامی كروموزوم های لازم بوده و بدون بارور شدن به مرحله جنینی می رسند.
تولیدمثل توسط تخمك بارور نشده به شكل بسیار نادر در ماهی و بعضی بی مهرگان خصوصا حشراتی همچون شته و از طریق القای مصنوعی در موش ها هم دیده شده است، اگرچه تعداد مارمولك های جدید كشف شده در مناطق زندگی شان كم نیست، اما خزنده شناسان معتقدند به دلیل كاهش گوناگونی ژنتیكی از یك نسل به نسل بعدی ممكن است این خزنده در معرض خطر انقراض قرار داشته باشد.
البته مورد فوق اصلا hermaphrodite نیست. hermaphrodite وقتی هست که یک موجود صرفا هم اسپرم و هم تخمک را با هم داشته باشه (هم نر باشه هم ماده).
در مورد فوق موجود ماده در واقع Half-clone خودش را تولید میکنه. به کلام ساده از خودش شبیه سازی میکنه نه اینکه موجود جدیدی تولید کنه.
و البته در مارها هم بارها هم بارها مشاهده شده. در بوا ها.
بیشتر بخوانید :
معرفی 5 نوع حیوانی که تولید مثل بالایی دارند
همه چیز پیرامون زندگی حیوانات در زمستان
کدام حیوانات پریود میشوند؟
کاربر گرامی چنانچه در مورد ” درمورد حیوانات بکرزایی ” سوالی داشتید. در پائین همین صفحه در قسمت نظرات با ما و دیگر کاربران به اشتراک بگذارید.
تهیه و گردآوری مجله دلگرم
جهان باورصاد