احتمالا برای شما هم اتفاق افتاده است که رفتاری تکانشی داشته باشید و بعداً پشیمان شده باشید. همه ما گاهی اوقات ممکن است عصبانیت خود را از دست بدهیم یا کاری انجام دهیم که عواقبی برای ما داشته باشد. با این حال برخی افراد بیشتر مستعد این رفتار هستند و گاهی حتی نمی توانند جلوی خود را بگیرند. این افراد را در روانشناسی تکانشی می نامند.
تکانشگری چیست؟
تکانشگری یا رفتار تکانشی به رفتارهایی اطلاق می شود که بدون پشتوانه فکری و منطقی لازم، پرخطر و نامتناسب با موقعیت است. رفتار تکانشی اغلب منجر به نتایج ناخوشایندی می شود. از دیدگاه روانشناسی، رفتار تکانشی به هر رفتاری گفته می شود که با موقعیت نامتناسب باشد و همچنین خطرات بالقوه ای برای فرد یا دیگران ایجاد کند.
اگرچه تکانشگری در افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی شایع تر است، اما هر کسی می تواند تحت شرایط خاصی رفتار تکانشی از خود نشان دهد. امکان رفتار تکانشی در یک فرد را نمی توان به طور کامل رد کرد. این گونه رفتارها صرف نظر از اینکه به روابط کاری و اجتماعی ما آسیب می زند، در صورت عدم درمان، می تواند خسارت مالی و مسئولیت قانونی را برای ما به همراه داشته باشد.
ویژگی های رفتار تکانشی چیست؟
چه رفتارهایی را می توان رفتار تکانشی در نظر گرفت؟ روانشناسان افراد تکانشی را با ویژگی های زیر شناسایی می کنند:
خون گرم؛
غیر قابل پیش بینی؛
عدم تعادل در گفتار و رفتار.
به طور کلی، در روانشناسی، رفتار تکانشی یکی از ویژگی های اصلی اختلال شخصیت مرزی است. بنابراین، اگر فردی رفتار تکانشی از خود نشان دهد، به احتمال زیاد به این اختلال مبتلا شده است. به همین دلیل است که روانشناسان بی ثباتی در رفتار فرد را نشانه این اختلال می دانند. این بی ثباتی در احساسات، رفتار و روابط فرد خود را نشان می دهد.
این گونه افراد معمولاً در مقابل محرک های کوچک رفتار پرخاشگرانه و خشن از خود نشان می دهند و اغلب متوجه شدت و غیرمنطقی بودن واکنش خود به ابعاد کوچک مشکل نمی شوند. همچنین باید توجه داشت که تکانشگری تنها علامت اختلال شخصیت مرزی نیست. تنها در صورتی می توان آن را نشانه این اختلال دانست که فراگیر و مضر باشد و زندگی عادی فرد را مختل کند.
توجه: تکانشگری را نباید با رفتار اجباری اشتباه گرفت. در تکانشگری، شخص متوجه نمی شود که رفتار او بیش از حد غیر متعارف است. اما در رفتارهایی که از روی اجبار انجام می شود، فرد متوجه می شود که رفتارش نامناسب است، اما به دلایلی نمی تواند جلوی آن را بگیرد.
نمونه هایی از تکانشگری
نمونه های زیادی از رفتارهای تکانشی را می توان ذکر کرد. برای درک بهتر رفتار تکانشی، به مثال های زیر توجه کنید:
اسراف؛
خودآزاری؛
ترک کار ناگهانی؛
ظهور احساسات ناگهانی؛
خودآزاری؛
عذرخواهی بیش از حد؛
تخریب اموال خود یا دیگران؛
خوردن یا نوشیدن بیش از حد؛
روابط جنسی پرخطر بدون دلیل؛
تهدید به آسیب رساندن به خود یا دیگران؛
به اشتراک گذاری بیش از حد احساسات؛
نتیجه گیری سریع در گفتگوها؛
قطع ارتباط با دیگران به بهانه شروعی جدید؛
پرتاب ناگهانی اشیا به بهانه تغییر دکوراسیون؛
شروع درگیری بر سر مسائل کوچک و بی اهمیت؛
ناتوانی در شنیدن انتقاد بدون واکنش منفی؛
پیوستن و خروج از گروه های مختلف بدون دلیل روشن.
تغییر یا لغو مداوم برنامه ها بدون دلیل (مانند سفر، تفریح، برنامه های سفر).
تکانشگری به چه معناست؟ رفتار تکانشی کودک
کودکان اغلب به دلیل اینکه هنوز از عواقب اعمال خود آگاه نیستند، تکانشی عمل می کنند. برخی از رفتارهای تکانشی در کودکان عبارتند از:
قطع مکالمات دیگران؛
هنگامی که احساس درماندگی می کنید، فریاد بزنید.
نادیده گرفتن خطر (پریدن به وسط خیابان بدون بررسی ترافیک)؛
گرفتن وسایل دیگران بدون اجازه آنها یا برهم زدن نظم آنها.
تماس فیزیکی (هل دادن کودکان دیگر یا پرتاب اشیا به سمت دیگران).
ریشه رفتارهای تکانشی کجاست؟
منشا رفتار تکانشی در حال حاضر ناشناخته است. هیچ کس نمی تواند با اطمینان بگوید که چرا فردی دچار اختلال شخصیت مرزی می شود و چرا رفتار تکانشی از خود نشان می دهد. با این حال، برخی گمانه‌زنی‌های علمی در این باره انجام شده است. به طور کلی 2 دلیل احتمالی برای این رفتارها ذکر می شود که یکی به عوامل روانی و دیگری به ژنتیک مربوط می شود.
-
1. عوامل روانی
افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی از بی ثباتی عاطفی و در نتیجه تکانشگری، تحقیر خود، رفتار خطرناک و آسیب رساندن به خود رنج می برند.
اختلال شخصیت دوقطبی
در اختلال دوقطبی، فرد در طی یک دوره شیدایی رفتار تکانشی انجام می دهد.
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
این اختلال منجر به رفتار تکانشی در کودکانی می شود که توانایی کنترل رفتار خود را ندارند. در واقع ناتوانی کودک در کنترل رفتار خود با تغییر مداوم تمرکز باعث تکانشگری در کودک مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی می شود.
اختلالات مصرف مواد
مصرف مواد مخدر یا تلاش برای دریافت آنها می تواند منجر به تکانشگری شود.
اختلال شخصیت ضد اجتماعی
این اختلال که شباهت هایی با اختلال شخصیت مرزی دارد، یکی از اختلالاتی است که رفتار تکانشی در آن دیده می شود. اما با یک تفاوت مهم: در اختلال شخصیت مرزی، فرد احساسات شدیدی را تجربه می‌کند و بنابراین به صورت تکانشی عمل می‌کند. اما در یک شخصیت ضداجتماعی، فرد عاری از احساسات است و نسبت به رفتار تکانشی خود و پیامدهای آن احساسی ندارد.
-
2. عوامل ژنتیکی
تحقیقات روی دوقلوها نشان داده است که برخی از ژن ها ممکن است در ایجاد اختلال شخصیت مرزی و رفتار تکانشی ناشی از آن نقش داشته باشند. محققان بر این باورند که وجود نقص در کروموزوم شماره 9 ممکن است با اختلال شخصیت مرزی و رفتار تکانشی مرتبط باشد. جهش هایی مانند جهش هایی که در کروموزوم 9 رخ می دهد احتمالاً باعث ایجاد تغییراتی در ترشح برخی هورمون ها مانند سروتونین و دوپامین می شود. در نتیجه بر رفتار و شناخت فرد تأثیر می گذارند. این دو هورمون با خلق و خوی فرد رابطه مستقیم دارند.
همچنین، طبق تحقیقات دانشگاه واندربیلت، تکانشگری با کمبود گیرنده های دوپامین در مغز افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی مرتبط است. اگر این گیرنده ها (به ویژه در لوب پیشانی که وظیفه تفکر منطقی را بر عهده دارد) از کار بیفتند، فرد توانایی تفکر قبل از اقدام را تا حدی از دست می دهد.
از سوی دیگر، این کمبود ممکن است احساس پوچی و افسردگی را که افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی را آزار می دهد توضیح دهد. به طور کلی با اختلال در عملکرد این گیرنده ها، فرد توانایی کمتری در کنترل رفتار خود دارد و کمتر احساس شادی و نشاط می کند.
باید بخوانید:
تکانشگری چگونه تشخیص داده می شود؟
هیچ آزمونی به تنهایی نمی تواند روشن کند که آیا رفتار تکانشی نتیجه اختلال شخصیت مرزی است یا ناشی از عوامل دیگری است. به همین دلیل باید از مجموعه ای از روش های بالینی برای شناسایی علت رفتار تکانشی استفاده کرد. اگر پزشک مشکوک به اختلال شخصیت مرزی باشد، فرآیند شناسایی با کمک تست های روانشناختی آغاز می شود. سپس، نتایج به‌دست‌آمده با راهنمای تشخیصی جامع اختلالات روانی (DSM-5) تطبیق داده می‌شود تا مشخص شود آیا فرد دچار اختلال است یا خیر.
این فرآیند دشوار و پیچیده شامل 2 مرحله است که فرد مظنون باید طی کند:
نقص در عملکرد شخصیت که نشانه های آن با تحقیر خود، انتقاد از خود، بی ثباتی اهداف، ارزش ها، ایده آل ها و برنامه های شغلی آشکار می شود.
نقص در روابط بین فردی که نشانه هایی مانند همدلی ضعیف با دیگران به دلیل نگرش منفی و ناتوانی در برقراری روابط صمیمانه با دیگران است.
هر دوی این دو مرحله باید تکمیل و تایید شوند تا اختلال شخصیت مرزی فرد تایید شود. همانطور که گفته شد، فرآیند تشخیص این اختلال پیچیده است و نیاز به مهارت و تجربه زیادی دارد. در نتیجه احتمال تشخیص اشتباه وجود دارد. برای کاهش احتمال تشخیص اشتباه، هر عامل دیگری که ممکن است باعث بروز این رفتارها و علائم شود، باید بررسی و از بین برود.
چگونه می توان تکانشگری را درمان کرد؟
اگرچه رفتار تکانشی اغلب شدید و فراگیر است، اما با درمان های موجود قابل کنترل است. روش های درمانی مورد استفاده برای درمان افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی اغلب این رفتارها را هدف قرار می دهند. درمان های ارائه شده برای رفتارهای تکانشی به 2 دسته تقسیم می شوند:
1. روان درمانی
رفتار درمانی دیالکتیکی (DBT) روشی است که بر توسعه مهارت های فردی برای کاهش رفتار تکانشی تمرکز دارد. به این ترتیب او یاد می گیرد که قبل از اقدام فکر کند. با یادگیری این مهارت‌ها، فرد می‌تواند با موقعیت‌های تکانشی بدون اینکه کارش منجر به رفتار استرس‌زا شود، مقابله کند.
ذهن آگاهی یکی از مهارت هایی است که در رفتار درمانی دیالکتیکی برای کاهش رفتار تکانشی مورد استفاده قرار می گیرد. به این ترتیب فرد تشویق می شود تا از زمان حال آگاه شود تا کنترل بیشتری بر رفتار فعلی خود داشته باشد. مراقبه ذهن آگاهی یکی از تمرینات ارائه شده توسط این روش درمانی است.
2. درمان دارویی
داروهایی که سروتونین را کنترل می کنند، همراه با داروهای ضد روان پریشی با دوز پایین، می توانند رفتار تکانشی را کاهش دهند. این داروها زمانی تجویز می شوند که رفتار تکانشی فرد برای خود یا دیگران خطر جدی ایجاد کند. داروهایی که خلق و خوی فرد را متعادل می کنند نیز از دیگر نمونه های مورد استفاده در درمان تکانشگری هستند.
چگونه با تکانشگری مقابله کنیم؟
علاوه بر پیروی از روان درمانی و دارودرمانی، کارهایی وجود دارد که هر فرد تکانشی می تواند برای مقابله و مدیریت رفتار تکانشی خود انجام دهد. اولین قدم شناسایی رفتار تکانشی و تمایل به تغییر آن است. سپس می توانید با یکی از راه حل های زیر با آن رفتار مقابله کنید:
1. تحلیل زنجیره رفتار
با تجزیه و تحلیل تکانه تکانه رفتار تکانشی (کاری که انجام دادید و آنچه قبل از انجام عمل در ذهنتان گذشت و چه احساسی داشتید) می توانید ماهیت رفتار تکانشی را بهتر درک کنید و به عواقب آن فکر کنید.
2. به گروه های پشتیبانی بپیوندید
گروه هایی وجود دارند که به افراد مبتلا به اختلالات تکانشگری مختلف کمک می کنند. با پیوستن به این گروه ها و بحث در مورد آنچه تجربه کرده اید و شنیدن کارهایی که دیگران برای کنترل رفتار آنها انجام داده اند، می توانید تجربه و دانش خود را در مقابله با تکانشگری افزایش دهید. همچنین گروه درمانی در این گروه ها نیز حمایت عاطفی لازم را برای غلبه بر این شرایط به شما می دهد.
3. جایگزینی رفتار تکانشی با رفتار سالم
اگرچه گاهی اوقات رفتار تکانشی استرس و اضطراب شما را کاهش می دهد، اما این دو مشکل را می توان به روش های بهتری حل کرد. به عنوان مثال، راه رفتن، صحبت کردن با دوستان و نوشتن از جمله رفتارهای سالم تری برای مدیریت استرس و اضطراب هستند.
4. تمرین تنفس عمیق
تکنیک تنفس عمیق و تمرین مکرر آن باعث کاهش استرس و در نتیجه کاهش احتمال رفتار تکانشی ناشی از آن می شود. تمرکز بر تنفس عمیق همچنین شما را از هر چیزی که ممکن است باعث رفتار تکانشی شما شود منحرف می کند.