چرا در سفره نوروزی ۷ تا سین می چینیم ؟
می‌دانیم که در باورهای دینی باستان شماری از اعداد و حروف دارای تمایز و یا تقدس پنداشته می‌شدند. برخی پژوهشگران می‌گویند این باورها ریشه در اعتقادات کیهان‌شناسی کلدانی دارد که در منطقه بابل باستان و بین‌النهرین بسیار متداول بود.
و در نتیجه تبادل تمدن‌ها و فرهنگ‌ها وارد ایران شد. برخی دیگر نیز معتقدند ریشه تقدس عدد هفت در باورهای مهرپرستی یا میترائیسم جای دارد که از دیرباز خاستگاه ایرانی داشته و به‌وسیله عواملی از شرق به غرب تسری یافته است.
براین اساس میتوان دریافت، ایرانیان باستان با اتکاء به باور اهمیت و تمایز برخی اعداد و نمادها نظیر عدد هفت، آیین نوروزی خود را برگزار می کردند و هفت عنصر نمادین را بر خان نوروزی یا سفره هفت‌سین‌شان قرار می‌دادند.
خوان نوروزی هفت پایه اصلی دارد که هفت سین خوانده می‌شود و عناصری را شامل می‌شود که نخستین حرف آنها سین است. باوری وجود دارد که می‌پندارد، عناصر هفتگانه خوان نوروزی برگرفته از هفت امشاسپند است.
اجزای خوان نوروزی یا سفره هفت‌سین که از روزگار کهن برجای مانده‌اند
سبزه‌ها را به تعداد هفت یا دوازده که شمار مقدس برج‌هاست، در قاب‌های گرانبها سبز میکردند. در دربار شاهان بیست روز پیش از آمدن فصل بهار و فرا رسیدن نوروز، دوازده ستون از خشت خام بر می‌آوردند و بر روی هر یک از آنها یکی از غلات را می‌کاشتند.
خوب روئیدن هر یک از آنها را به فال نیک می‌گرفتند و معتقد بودند که محصول آن دانه در آن سال پر بارتر خواهد بود. در ششمین روز سال جدید آن غلات را می‌چیدند و به نشانه برکت و باروری در تالار پخش میکردند.
خانواده‌های ایرانی معمولا سه قاب از سبزه‌ها را بر خوان نوروزی می‌نهادند و بر روی آنها گندم، جو و ارزن که خوراک اصلی مردم بود سبز میکردند.
سبز شدن دانه‌ها، نماد امشاسپند امرداد بود و مردم بر این باور بودند که فروهر نیکان باعث بالیدن و سبز شدن دانه‌ها به هنگام بهار می‌شود.
سمنو از جوانه‌های تازه رسیده دانه‌های گندم بدست می‌آمد و از آنجایی که مردم معتقد بودند فروهرها باعث روئیدن گیاهان و جوانه زدن آنها می‌شوند، می‌پنداشتند خوردن این جوانه‌های بارور، سبب نیرومندی در تمام سال می‌شود.
سماق، سرکه و سیر: نماد چاشنى و محرک شادى و سلامتی در زندگى به شمار مى‌روند. سنجد یکی از میوه‌هایی است که در خوان نوروزی یا سفره هفت‌سین گذاشته می‌شود و ایرانیان باستان آن را نشانه‌ای از زایش کیهانی میدانستند.
سیب از دیگر عناصر سفره هفت‌سین است. روستائیان در طول ماه‌های زمستان، سیب را در خم‌های مخصوصی نگهداری میکردند و آنها را پیش از فرا رسیدن نوروز به یکدیگر هدیه می‌دادند.
سکه تازه ضرب‌شده زرد یا سفید نمادی از امشاسپند شهریور بود که نگهبان فلزات است و مردم براین باور بودند قرار دادن آن بر خوان نوروزی سبب بوجود آمدن برکت و سرشاری درآمد در سال جدید می‌شود.
علت مقدس بودن عدد هفت چیست؟
عدد هفت در میان ایرانیان کهن
ایرانیان کهن و مردم بابل عدد “هفت” را مقدس می شمردند، طبقات آسمان و زمین و سیارات هفت تاست، ستارگان هفتگانه (زهره، مشتری، عطارد، زحل، مریخ، زمین و خورشید)، ایام هفته، هفت روز است.
رنگین کمان دارای هفت رنگ است، عجایب جهان، هفت تا هستند؛ و خلاصه این که دلایل زیادی برای گرامی داشتن عدد هفت وجود دارند.
چرا عدد هفت مقدس است؟
در سال ۱۸۸۹ میلادی کتابی از یک جهان گرد منتشر شد که، از جمله روش شمردن را در میان قبیله ای از تورس شرح داده است. اینها برای شمردن تنها از دو واژه استفاده می کردند: یک و دو.
برای عدد سه می گفتند «دو و یک» برای چهار «دو و دو»، برای پنج «دو و دو یک» و برای شش «دو و دو و دو» ولی برای عددهای بزرگ تر از ۶، هر قدر بود، می گفتند «خیلی».
گرچه این آگاهی مربوط به پایان سده ی نوزدهم است ولی می تواند گواهی بر شیوه ی شمردن در آغاز شکل گیری مفهوم عدد در میان انسان های نخستین باشد.
بعدها که برای عددهای بزرگتر هم نامی در نظر گرفتند به احتمالی برای عدد «هفت» از همان واژه ی قبلی «خیلی» یا «بسیار» استفاده کردند. عدد هفت که سده های متوالی برای آنها نا شناخته بود، اندک اندک به صورت عددی مقدس در آمد.
وقتی که مصری ها، بابلی ها و دیگر امت ها توانستند پنج سیاره ی نزدیک تر به خورشید را بشناسند، با اضافه کردن ماه و خورشید، به عدد هفت رسیدند و این بر تقدس عدد ۷ افزود.
وقتی در قصه های کهن تر، که تا زمان ما هم ادامه پیدا کرده است، صحبت از شهری می شود که هفت برج و هفت بارو داشت، به معنای آن است که این شهر برج و باروهای بسیار داشت.
هفت آسمان و هفت دریا و هفت کشور، به معنای آسمان ها و کشور ها و دریاهای بزرگ است نه هفت آسمان و هفت دریا (نه کم و نه زیاد).
هنوز در زبان فارسی اندرز می دهند «هفت بار گز کن یک بار پارچه کن». این جمله به معنای آن نیست که برای دقت کار و کم کردن اشتباه در اندازه گیری یا هر کار دیگری باید درست ۷ بار آزمایش کرد، نه شش یا هشت بار. در اینجا هم هفت به معنی «بسیار» است. عدد ۱۳ هم چنین سرنوشتی دارد.
هفت از نظر مذاهب
-
به عقیده هندی ها در آئین برهما انسان هفت بار می میرد. -
عروس و داماد باید هفت قدم به اتفاق هم بردارند. هفت قدم جلو رفته و قسم می خورند. -
در تورات مذکور است که هفت نر و ماده را با خود برگیر تا نسلی بر جهان بماند. یهودیان قدیم نیز برای عدد هفت معنای ویژه ای قایل بودند. در کتاب اول عهد عتیق (تورات) آمده است که خداوند جهان را در شش روز خلق کرد، در روز هفتم خالق به استراحت پرداخت. موسی در ده فرمان خود از پیروانش می خواهد که این روز آرامش را مقدس بدارند (روز شنبه و روز تعطیل یهودیان). -
علاوه بر این در آن کتاب مقدس هفت با عنوان عدد تام و کامل نیز استعمال شده است. از آن زمان عدد هفت نزد یهودیان و بعد ها نیز نزد مسیحیان که عهد عتیق را قبول کردند، به عنوان عددی مقدس محسوب می شد. -
ایرانیان قدیم در آیین زرتشت، اهورامزدا را مظهر پاکی می دانستند و برای او هفت صفت را بر می شمردند و در مقابل او اهریمن را پدید آورنده ی پلیدی ها می دانستند و می گفتند در پیرامون اهورامزدا فرشتگانی هستند که مظاهر صفات حسنه هستند و برای احترام به آن ها که اول هر کدامشان سین بود هنگام سال تحویل سفره می گستراندند و هفت قِسم خوراکی که نام هریک با سین شروع می شود: سیر، سرکه، سیب، سماق، سمنو، سنجد، سکه، و سبزی را سر سفره می گذاردند که به سفره ی هفت سین معروف بود.
هفت در آئین مسیح
هفت معجزه، از 33 معجزه را مسیح در انجیل ذکر کرده است، در انجیل از هفت روح پلید صحبت شده است. در تعلیمات کلیسای کاتولیک هفت گناه کبیره (غرور، آزمندی، بی عفتی، حسد، افراط، خشم و کاهلی) و هفت پیمان مقدس (غسل تعمید، تسلیم و تصدیق، تقدیس و بلوغ، ازدواج، استغفار و توبه، غسل قبل از مرگ با روغن مقدس، در آمدن به لباس روحانیون مسیحی) وجود دارد.
در بیست و هفتم ژوئن هر سال، روز «هفت انسان خوابیده» مسیحیان یاد آن هفت برادری را که در سال ۲۵۱ بعد از میلاد، برای عقیده و ایمان خود، زنده زنده لای دیوار نهاده شده و شهید شدند، گرامی می دارند؛ مردم عامه می گویند که اگر در این روز باران ببارد، به مدت هفت هفته بعد از آن هوا بد خواهد بود، آن گاه انسان باید هفت وسیله ی مورد نیازش را بسته بندی کند و با چکمه های هفت فرسخی خود به آن دورها سفر کند.
هفت در اسلام
آسمان هفت طبقه دارد. سوره ی مبارکه حمد، که اوّلین سوره ی قرآن کریم است، هفت آیه دارد. بهشت وجهنم هر کدام دارای هفت طبقه و درجه هستند.
فرعون در خواب هفت گاو چاق و هفت گاو لاغر را دید که گفتند هفت سال خشکسالی و هفت سال فراوانی می شود. گناهان اصلی هفت عدد است.
پیش از اسلام در بین اعراب، هفت بار طواف دور کعبه مرسوم بوده و در سنت اسلامی نیز چنین است. هفت نفر قاری قرآن معروف بودند، هفت بار شستن اشیاء ناپاک و قرار گرفتن هفت عضو بدن هنگام نماز نیز مذکور است.
حضرت محمد (ص) تا آسمان هفتم عروج کردند. نماز هفت رکن دارد، هفت تحلیل و هفت قبله (مکه، مدینه، نجف، کربلا، کاظمین، سامرا، مشهد) نیز در اسلام مطرح هستند.
هفت در تصوف
هفت وادی سلوک در تصوف معروف است: طلب عشق معرفت استغنا توحید حیرت فنا
مولوی می گوید:
هفت شهر عشق را عطار گشت ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم
هفت در هنر و موسیقی
موسیقی ایران و یونان هفت دستگاه دارد.
هفت نوع ساز بادی وجود دارد.
هفت نت موسیقی وجود دارد (دو، رِ، می، فا، سل، لا، سی).
یونانیان باستان همه ساله هفت تن از بهترین هنرپیشگان نقش های سنگین و غمناک و نقش های طنز و کمدی را انتخاب میکردند. آن ها مانند رومی های باستان به هفت هنر احترام می گذاشتند.
هفت در علوم
نزد بسیاری از اقوام عهد باستان «هفت» عدد ویژه ای بود. در فلسفه و نجوم مصریان و بابلی ها، عدد هفت به عنوان مجموع هر دو زندگی، سه و چهار، جایگاه ویژه ای داشت. (پدر و مادر و فرزند؛ یعنی سه انسان، پایه و اساس زندگی هستند و عدد چهار مجموع چهار جهت آسمان و باد است.)
صور فلکی خوشه ی پروین یا ثریا به عنوان «هفت ستاره» معروف است، در حالی که حتی با چشم های غیر مسلح میتوان در این صورت فلکی تا یازده ستاره را دید.
برای فیلسوف و ریاضیدان یونانی«فیثاغورث» نیز عدد هفت، مفهموم ویژه ی خود را داشت که از مجموع دو عدد سه و چهار تشکیل می شود: مثلث و مربع نزد ریاضیدانان عهد باستان اشکال هندسی کامل محسوب می شدند، از این رو عدد هفت به عنوان مجموع سه و چهار برای آن ها عدد مقدسی بود.
هفت در افسانه ها
در افسانه ها نیز با هفت سحر آمیز برخورد می کنیم؛ سوار ریش آبی هفت همسر داشت، سفید برفی با هفت کوتوله پشت هفت کوه زندگی می گرد و افسانه ی اژدهای هفت سر.
علاوه بر این می توان به هفت اقلیم، هفت اورنگ، هفت دفتر شاهنامه، هفت پیکر، هفت هیکل، هفت خان رستم، هفت الوان، هفت گنج نیز اشاره کرد که به این عدد تقدس خاصی بخشیدند.
هفت در تاریخ
همراهان داریوش با خود او هفت نفر بودند، در نقش رستم در بالای آرامگاه داریوش، هفت نقش ملاحظه می شود. جنگ های هفت ساله در زمان لوئی یازدهم واقع شد. اژدهای هفت سر معروف است. هفت پسر گشتاسب به هفت راهزن تبدیل شدند و هفت خوان رستم و اسفندیار معروف است.
در یونان باستان، اسطوره ای با نام هفت خدای، در ذهن مردم نقش بسته است. علاوه بر این در یونان هر هفت سیاره را خدایی میدانستند: سلن، هیلیوس، آرس، هرمس، زئوس، آفرودیت و کرونوس. روم بر روی هفت تپه بنا شده بود.
معابد هفت طبقه
در بابل و آشور هر معبدی هفت طبقه داشت و هر طبقه به نام یکی از سیارات و هفت رنگ بود (سرخ، سیمین، سفید، سیاه، ارغوانی، آبی و سبز). حصار اکباتان هفت دیوار داشت و آرامگاه کورش هفت پله دارد.
بیشتر بخوانید:
برای عید نوروز چرا ما سفره هفت سین می چینیم ؟
سفره هفت سین عید نوروز را چه زمانی باید جمع کنیم ؟