آشنایی با داروی متوتروکسات
متوتروکسات (Methotrexate) با نام تجاری ترکسال (Trexall) یک داروی ضد سرطان می‌باشد که با رشد سلولهای خاصی از بدن مانند سلول های سرطانی، سلول های مغز استخوان، و سلول های پوست که در بدن تداخل ایجاد می‌کنند مبارزه می‌کند.
متوترکسات در درمان آرتریت روماتوئید، پسوریازیس و همچنین در درمان کارسینوم پستان، سر و گردن، ریه، تومور تروفولاستیک، لوسمی لنفوستیک حاد، لوسمی مننژیال، لنفوم های غیر هوچکینی، میکوزفونگوئید، استئوسارکوما، به کار می رود. همچنین در درمان کارسینوم گردن رحم، تخمدان، مثانه، کلیه، پروستات و بیضه، لوسمی میلوسیتیک حاد، میلوم مولتیپل، آرتریت ناشی از پسوریازیس و درماتومیوزیت نیز مصرف شده است.
نام تجاری: ترکسال (Trexall) ، رماترکس (Rheumatrex Dose Pack)
مکانیسم اثر متوترکسات
متوترکسات آنتی متابولیت و آنالوگ اسیدفولیک است که با اتصال به دی هیدروفولات ردوکتاز از احیای دی هیدروفولات به تتراهیدروفولات جلوگیری می کند و در نتیجه باعث مهار ساخت DNA و RNA، تیمیدیلات و پروتئین می شود.
فارماکوکینتیک متوترکسات
جذب دارو بسیار متغیر است. از سد خونی- مغزی به مقدار کم عبور می کند . در حالی که پس از تزریق از راه غلاف طناب نخاعی، به راحتی وارد جریان خون مغزی می شود. متابولیسم دارو کبدی است. نیمه عمر نهایی با مقادیر مصرف پایین 10-3 ساعت و مقادیر بالا 15-8 ساعت است. زمان لازم برای رسیدن به حداکثر غلظت سرمی بعد از مصرف خوراکی 2-1 ساعت و بعد از تزریق عضلانی 60-30 دقیقه می باشد. دفع دارو عمدتاً کلیوی است.
نکات مهم قبل از مصرف متوترکسات
اگر شما این دارو را برای درمان پسوریازیس و یا آرتریت روماتوئید استفاده می‌کنید و دارای شرایط زیر می‌باشید نباید از این دارو استفاده نمایید.
-
اعتیاد به الکل، سیروز، یا بیماری کبدی دیگر. -
یک اختلال خونی مانند کم خونی (کمبود سلول های قرمز خون) و یا لکوپنی (عدم سلول های سفید خون). -
هرگونه اختلال در مغز استخوان. -
اگر شما نوزاد شیرخوار دارید.
در صورتی که دارای هریک از شرایط ذکر شده می‌باشید٬ پزشک شما تصمیم می‌گیرد که می‌توانید از این دارو استفاده نمایید یا خیر.برای اینکه مطمئن شوید این دارو برای شما بی خطر است در مورد تمامی سابقه ها و حساسیت های خاص خود پزشکتان را در جریان قرار دهید .
-
بیماری کلیوی -
کمبود فولات -
ذات الریه یا بیماری های ریوی -
زخم معده -
هر نوع عفونت در بدن -
اگر شما در حال دریافت پرتو درمانی می‌باشید.
مصرف متوترکسات در دوران بارداری و شیردهی
رده بندی بارداری : گروه X
اگر شما باردار هستید و یا قصد باردار شدن دارید هرگز نباید از این دارو استفاده نمایید زیرا می تواند به جنین شما آسیب برساند و یا حتی ممکن است باعث نقض جنین در هنگام تولد شود.شما ممکن است نیاز به یک تست منفی بارداری قبل از شروع مصرف این دارو داشته باشید.
در صورتی که قصد باردار شدن دارید می‌بایست ۹۰ روز پس از پایان درمان با این دارو (مرد یا زن) از یکی روش های جلوگیری از بارداری استفاده نمایید و پس از آن می‌توانید اقدام نمایید.
این دارو ممکن است به شیر مادر منتقل شود و بتواند به کودک شیرخوار آسیب برساند٬ در دوران شیردهی مصرف نگردد.
عوارض جانبی جدی متوترکسات
اگر شما پس از مصرف این دارو دچار هر یک از عارضه های زیر شدید٬ سریعا با پزشک خود تماس گرفته و او را در جریان قرار دهید .
-
سرفه خشک، تنگی نفس. -
اسهال، استفراغ، تکه های سفید و یا زخم های داخل دهان یا در لب . -
خون در ادرار یا مدفوع . -
تورم، افزایش وزن سریع، ادرار کردن کم و یا هیچ. -
تشنج . -
تب، لرز، بدن درد، علائم آنفولانزا؛ -
پوست رنگ پریده، کبودی آسان، خونریزی غیر معمول، ضعف، احساس تنگی نفس . -
تهوع، درد بالای معده، خارش، از دست دادن اشتها، ادرار تیره، مدفوع-خاک رس رنگی، یرقان (زردی پوست و چشم). یا -
واکنش شدید پوست – تب، گلودرد، تورم صورت و زبان ، سوزش در چشم، درد پوست.
سایر عوارض جانبی شایع: (کمتر جدی) متوترکسات
-
استفراغ، ناراحتی معده. -
سردرد، سرگیجه، احساس خستگی. -
تاری دید.
تداخلات دارویی متوترکسات
قبل از استفاده از این دارو با دکتر خود در مورد تمام نسخه ها و داروهایی که استفاده می کنید ( حتی ویتامین ها، مواد معدنی، داروهای گیاهی و … ) مشورت نمایید به خصوص داروهای زیر:
-
آزاتیوپرین. -
leucovorin. -
فنی توئین. -
پروبنیسید. -
تئوفیلین. -
آنتی بیوتیک‌ها و یا داروهای سولفا. -
ایزوترتینوئین، رتینول، ترتینوئین. -
NSAID ها (داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی) – ایبوپروفن (Advil، و موترین)، ناپروکسن (ناپروکسن)، سلکوکسیب، دیکلوفناک، ایندومتاسین، ملوکسیکام. -
سالیسیلاتها مانند آسپرین، Nuprin کمردرد Caplet، Kaopectate یک KneeRelief، Pamprin گرفتگی عضلات فرمول، پپتو-Bismol، Tricosal، Trilisate .
هشدار ها در رابطه با متوترکسات
1- با توجه به اثرات سرطان زایی بالقوه دارو،مصرف طولانی مدت آن در موارد غیر نئوپلاسم باید با احتیاط فراوان صورت گیرد.
2- در آسیت، انسداد مجرای گوارش، وجود ترشحات جنب یا صفاق، موکوزیت، زخم گوارشی و کولیت اولسراتیو باید با احتیاط فراوان مصرف شود.
3- در صورت بروز اسهال یا استئوماتیت اولسراتیومصرف دارو باید قطع شود. همچنین در صورت بروز علایم ریوی ( به خصوص سرفه های خشک و آزار دهنده ) مصرف دارو قطع شود چون خطر مسمومیت ریوی برگشت ناپذیر وجود دارد.
4- درمان با مقادیر زیاد متوترکسات را نباید آغاز کرد، مگر اینکه لکوورین ( برای جلوگیری عوارض خونی و گوارشی ) در دسترس باشد. همچنین باید لکووین را پس از مصرف متوترکسات تجویز کرد ( نه همزمان ) تا با اثر ضد نئوپلاسم آن تداخل نکند.
5- درمان نئوپلاسم با متوترکسات را نباید آغاز کرد مگر اینکه کلیرانس کراتینین و غلظت کراتینین سرم در حد طبیعی باشد.
توصیه های دارویی در رابطه با متوترکسات
1- احتمال بروز و شدت عوارض جانبی، به خصوص مسمومیت کبد، به فواصل زمانی و طول مصرف دارو بستگی دارد.
2- در تزریق دارو از راه غلاف طناب نخاعی، مقادیر زیادی متوترکسات وارد جریان خون می شود و در بیمارانی که به طورسیستمیک نیز دارو دریافت می کنند برای جلوگیری از سمیت، تنظیم مجدد مقدار مصرف سیستمیک توصیه می شود.
3- تعداد لکوسیت ها و پلاکت ها 10-7 روز بعد از تجویز دارو به حداقل می رسد و 7 روز بعد به میزان طبیعی بر می گردد.
4- در بیماران مبتلا به آسیت، انسداد مجرای گوارش، وجود ترشحات جنب یا صفاق و عیب کار کلیه مکن است با مقادیر بیشتر و یا مدت زمان مصرف طولانی تر لکوورین لازم باشد، توصیه می شود طول مدت مصرف لکوورین بر اساس غلظت پلاسمایی متوترکسات تعیین گردد.
5- در درمان پسوریازیس، زمانی که پاسخ بالینی مطلوب به دست آمد توصیه می شود که مقادیر دارو تدریجاً کاهش داده شود و زمان استراحت ( قطع مصرف دارو ) به حداکثر زمانی که پاسخ مناسب را ایجاد کند، افزایش یابد.
بیشتر بخوانید:
موارد مصرف و عوارض قرص ابترکس (EBETREX)
آمپول متوتروکسات و خطر سقط جنین!
موارد مصرف و عوارض قرص پنتوپرازول (پروتونیکس)
