موارد مصرف و عوارض داروی سیتارابین
سیتارابین (Cytarabine) در درمان لوسمی لنفوسیتیک حاد،لوسمی میلوسیتیک حاد، لوسمی میلوژنوس حاد، لوسمی میلوسیتیک مزمن، لنفوم حاد غیر هوچکینی در کودکان، اریترولوسمی و لنفوم هوچکینی بکار می رود.
نام تجارى دارو: Cytosar, Cytosine Arabinoside
مکانیسم اثر سیتارابین
سیتارابین یک آنتی متابولیت است و در چرخه سلولی به طور اختصاصی در مرحله تقسیم سلولی عمل می کند و باعث مهار ساختDNAو تا حد کمی RNA و پروتئین می گردد.
فارماکوکینتیک سیتارابین
پس از تزریق وریدی مقدار متوسطی از این دارو از سد خونی- مغزی عبور می کند. متابولیسم آن کبدی بوده و دفع آن عمدتاً کلیوی است.
موارد و مقدار مصرف سیتارابین
الف) درمان لوسمی میلوسیتیک حاد و سایر لوسمی‌های حاد دیگر.
بزرگسالان و کودکان : مقدار mg/m2 100 از راه انفوزیون مداوم وریدی طی روزهای اول تا هفتم درمان تجویز شده یا میزان mg/m2 100 توسط انفوزیون مداوم وریدی هر 12 ساعت جهت اینداکشن، از روزهای 1 تا 7 مصرف می‌گردد.
لوسمی مننژ: مقدار mg/m2 30 از راه اینتراتکال (میزان قابل مصرف از mg/m2 75-5 متغیر است) هر 4 روز مصرف می‌شود تا زمانی که یافته‌های CSF بیمار به میزان نرمال برگردند؛ که بعد از آن یک دوز دیگر نیز تجویز می‌شود. تناوب مصرف از یک دوز روزانه به مدت 4 روز تا هر 4 روز یک دوز متغیر است. در صورت تجویز از راه اینتراتکال از رقیق کننده‌های حاوی بنزیل الکل استفاده نشود. برای تهیه محلول تزریقی بایستی دارو با مایع CSF خود بیمار یا محلول نرمال‌سالین بدون پرزرواتیو مخلوط شده و بلافاصله مصرف گردد.
ب) مننژیت لنفوماتوز (سیتارابین لیپوزومال)
بزرگسالان: درمان اینداکشن ـ دو دوز mg 50 از راه اینتراتکال طی 1 تا 5 دقیقه هر 14 روز (هفته‌های 1 و 3) مصرف می‌شود.
درمان نگهدارنده: 4 دوز 50 میلی‌گرمی از راه اینتراتکال طی 1 تا 5 دقیقه هر 28 روز (هفته‌های 17، 21، 25 و 29) مصرف می‌شود. اگر سمیت عصبی وابسته به دارو بروز کند، میزان دوز به mg 25 کاهش می‌یابد. در صورت ادامه عارضه علی‌رغم کاهش دوز، لازم است درمان متوقف شود.
بایستی مقدار mg 5 دگزامتازون خوراکی یا وریدی دو بار در روز به مدت 5 روز برای بیمار تجویز شود، که از روز اول تزریق سیتارابین آغاز می‌گردد.
مصرف سیتارابین در دوران بارداری و شیردهی
مصرف در بارداری: بایستی از باردار شدن حین درمان با این دارو پرهیز شود، چون خطر آسیب به جنین وجود دارد.
مصرف در شیردهی: ترشح سیتارابین در شیر مادر مشخص نیست. با این وجود، به علت خطر بروز عوارض جانبی شدید، موتاژنیک و کارسینوژنیک بودن دارو برای شیرخوار، شیردهی در حین درمان با سیتارابین توصیه نمی‌شود.
عوارض جانبی سیتارابین
-
اعصاب مرکزی: مسمومیت عصبی، نوروپاتی محیطی و نوریت (با مصرف مقادیر زیاد)، سردرد، سرگیجه، تب. -
پوست: راش پوستی، ریزش مو، خارش. -
چشم: التهاب ملتحمه. -
دستگاه گوارش: تهوع، استفراغ، اسهال، اشکال در بلع، درد شکمی، زخم مقعد، بی‌اشتهایی، نواحی قرمز رنگ در محل اتصال لبها و به دنبال آن زخمهای دهانی به فاصله 10-5 روز. تزریق سریع وریدی مقدار زیاد دارو ممکن است موجب احساس استفراغ ناگهانی شود. -
خون: لکوپنی (پایین‌ترین حد 9-7 روز پس از قطع مصرف دارو و پایین‌ترین حد ثانویه (و شدیدتر) 24-15 روز بعد از قطع دارو بروز می‌کند)، ترومبوسیتوپنی، رتیکولوسیتوپنی (کمترین تعداد پلاکت بین روزهای 12 و 15 بروز می‌کند)، مگالوبلاستوز، کاهش فعالیت مغز استخوان (به مقدار مصرف دارو بستگی دارد). -
کبدی: مسمومیت کبدی (معمولاً خفیف و قابل برگشت است)، یرقان. -
متابولیک: هایپراوریسمی. -
سایر عوارض: سندرم شبه آنفلوآنزا، عفونت، آنافیلاکسی، ادم، ترومبوفلبیت، نارسایی کلیوی، دردهای عضلانی ـ اسکلتی.
توجه: در صورت کاهش تعداد گرانوسیتهای پلی‌مورفونوکلئر به میزان کمتر از /mm3 1000، و کاهش تعداد پلاکتها به میزان کمتر از /mm3 50000 در طی درمان نگهدارنده (نه طی درمان برای فروکش کردن بیماری)، باید مصرف دارو قطع شود.
مسمومیت با سیتارابین و درمان آن
-
تظاهرات بالینی: سرکوب فعالیت مغز استخوان، تهوع، استفراغ، و مگالوبلاستوز. -
درمان: شامل اقدامات حمایتی و انتقال اجزای خون و مصرف داروهای ضداستفراغ می‌باشد.
تداخل دارویی سیتارابین
-
در صورت مصرف همزمان، سیتارابین جذب سلولی متوترکسات راکاهش می‌دهد و اثربخشی آن را کم می‌کند. باید از استفاده همزمان آنها پرهیز شود. -
سیتارابین ممکن است فعالیت جنتامایسین در مقابل کلبسیلاپنومونیه را خنثی کند. در صورت عدم پاسخ مناسب بیمار، باید از آنتی‌بیوتیک دیگری استفاده شود. -
صدمه گذرا به دستگاه گوارش به وسیله سیتارابین، ممکن است جذب خوراکی دیگوکسین را حتی چندین روز پس از قطع شیمی‌درمانی مختل کند. بهتر است در صورت مصرف همزمان سطح سرمی و اثرات دیگوکسین مورد ارزیابی قرار گیرد.
موارد منع مصرف سیتارابین
سابقه بروز سرکوب مغز استخوان ناشی از مصرف داروها و در صورتی که فرد واکسن زده باشد منع مصرف دارد.
ملاحظات اختصاصی در مورد سیتارابین
1- جهت تهیه محلول برای تزریق وریدی یا زیرجلدی به ویال 100 میلی‌گرمی ml 5 آب قابل تزریق باکتریوستاتیک ( mg/ml 20) و به ویال 500 میلی‌گرمی ml 10 آب تزریقی باکتریوستاتیک ( mg/ml 50) اضافه گردد.
2- برای انفوزیون مداوم وریدی، می‌توان دارو را با محلول دکستروز پنج درصد یا محلول نرمال‌سالین رقیق کرد.
3- برای تهیه محلول به منظور تزریق از راه غلاف طناب نخاعی، باید مقدار 15-5 میلی‌لیتر از محلول رینگر لاکتات، محلول الیوت (Elliot’s B) B، یا محلول نرمال‌سالین بدون مادة محافظ را به ویال 100 میلی‌گرمی اضافه کرد. دارو بعد از برداشت حجمی معادل از مایع مغزی ـ نخاعی تزریق می‌شود.
4- برای تزریق دارو از راه اینتراتکال نباید آن را با رقیق کننده‌های باکتریوستاتیک تهیه کرد، زیرا ماده محافظ (بنزیل الکل) میزان بروز مسمومیت نورولوژیک را افزایش می‌دهد. برای تهیه محلول تزریقی دارو، بایستی آن را با CSF خود بیمار یا محلول نرمال‌سالین بدون پرزرواتیو مخلوط نموده و بلافاصله مصرف کرد.
5- محلولهای تهیه شده جهت تزریق تا 48 ساعت در دمای اتاق پایدار هستند. محلولهای کدر باید دور ریخته شوند.
6- در صورت بروز ترومبوسیتوپنی، لکوپنی، بیماری کبدی یا کلیوی، و بعد از پرتو درمانی یا شیمی درمانی، مقدار مصرف دارو نیاز به تنظیم دارد.
7- بیمار باید از نظر بروز علائم عفونت (سرفه، تب، گلودرد) تحت نظر بوده و تعداد کامل سلولهای خونی اندازه‌گیری شود.
8- مراقبت دقیق از دهان می‌تواند از بروز عوارض جانبی در دهان جلوگیری کند.
9- شیوع تهوع و استفراغ در صورت تزریق سریع وریدی مقدار زیاد این دارو بیشتر است. این عوارض با انفوزیون شیوع کمتری دارند. برای کاهش تهوع، قبل از مصرف این دارو، باید داروهای ضد استفراغ تجویز کرد.
10- میزان مصرف و دفع مایعات پیگیری شود. بیمار مایعات زیاد بنوشد و در صورت نیاز، آلوپورینول مصرف کند تا از نفروپاتی ناشی از اسیداوریک در درمان لوسمی جلوگیری شود. غلظت اسیداوریک و دیگوکسین سرمی اندازه‌گیری شود.
11- عملکرد کبد باید پیگیری گردد.
12- در صورت مصرف مقادیر زیاد دارو، باید وضعیت بیمار از نظر اختلال عملکرد مخچه بررسی شود.
13- برای جلوگیری از بروز کراتیت ناشی از مصرف دارو، باید برای بیمار قطره‌های چشمی استروئیدی (دگزامتازون) تجویز کرد.
14- برای جلوگیری از خونریزی، باید از تزریق عضلانی داروها در بیماران مبتلا به کاهش شدید تعداد پلاکتها (ترومبوسیتوپنی) خودداری کرد.
15- برای جلوگیری از نوروپاتی، می‌توان مکملهای پیریدوکسین مصرف کرد. با این وجود، مصرف پیریدوکسین به عنوان پیشگیری، مانع مسمومیت عصبی ناشی از سیتارابین نمی‌شود.
16- مصرف سیتارابین از راه اینتراتکال و تزریق وریدی به فاصله چند روز از هم، خطر مسمومیت طناب نخاعی را افزایش می‌دهد.
17- بایستی ویال‌های سیتارابین لیپوزومال در یخچال نگهداری شود و از یخ‌زدگی و به‌هم زدن شدید دارو اجتناب گردد.
18- سندرم سیتارابین، می‌تواند 6 تا 12 ساعت پس از تجویز دارو رخ دهد که به شکل تب، درد عضلانی، درد استخوان، درد قفسه سینه، راش‌های ماکولوپاپولر، التهاب ملتحمه و بدحالی بروز می‌کند. جهت درمان این سندرم از کورتیکوستروئیدها استفاده می‌شود که همواره همراه سیتارابین بکار برده می‌شوند.
19- ذرات سیتارابین لیپوزومال، از لحاظ اندازه و شکل ظاهری به WBCها شباهت دارند، لذا در تفسیر آنالیز CSF بایستی به این مطلب توجه نمود.
نکات قابل توصیه به بیمار در مورد مصرف سیتارابین
1- مایعات زیاد بنوشید تا افزایش حجم ادرار دفع اسیداوریک را تسهیل کند.
2- از تماس با کسانی که مبتلا به عفونت هستند، خودداری کنید. و در صورت بروز علائم عفونت یا خونریزی غیر طبیعی به سرعت به پزشک اطلاع دهید.
شرایط نگهداری سیتارابین
در دمای 15 تا 20 درجه سانتی گراد به دور از نور و حرارت نگه داری شود.
بیشتر بخوانید:
آشنایی با داروی سیس پلاتین و موارد مصرف آن
همه چیز در مورد داروی ضد سرطان اگزالی پلاتین
آشنایی با موارد مصرف داروی ضد سرطان داکاربازین
