فقر چیست ؟
معنا شناسی فقر
در تعریف فقر اختلاف نظر اساسی بین محققان وجود دارد که منشأ این اختلاف مبتنی بر، نوع نگرش آنها نسبت به مسئله فقر است.
اقتصاددانان بیشتر به زمینه ظهور و نتایج فقر توجه نموده و به ندرت به تحلیل اجتماعی پرداختند.
در ادبیات جامعهشناسی معمولاً دو مفهوم فقر و نابرابری در کنار یکدیگر به کار می‌روند.
این دو مفهوم با اینکه از حیث معنی، مستقل از همدیگر هستند، اما به نظر می‌رسد، کاربرد مستقل ندارند؛ زیرا از یک سو فقر متأثر از نابرابری در درآمد است و از سوی دیگر نابرابری اقتصادی هم مؤید وجود فقر است.
از آنجا که مسائل و مشکلات اجتماعی در عین ارتباط با فقر از آن جدا هستند، مفهوم فقر را باید از انواع مشکلات اجتماعی و اقتصادی که با آن پیوستگی دارند، نیز مستقل در نظر گرفت؛ لذا مترادف شمردن مفهوم فقر با دیگر صورت‌های مسائل اجتماعی، به فهم مشکل فقر کمک نخواهد کرد.
اقسام فقر
با توجه به آنچه که مطرح گردید، ضابطه دقیق و درستی در تعریف فقر در دسترس نیست.
برای دستیابی دقیق‌تر، محققان فقر را به فقر مطلق و نسبی تقسیم می‌کنند تا به کمک این تقسیم از کاستی‌ها و مشکلات مربوط به تعریف رها شوند.
-
فقر مطلق : به معنای حداقل امکان دستیابی فرد به امکانات متعارف زندگی، یعنی غذای مناسب، مسکن و پوشاک است. -
فقر نسبی : حاصل مقایسه می‌باشد و متمایز کننده بخشی از افراد جامعه است که در مقایسه با سایر افراد غیر فقیر از امکانات ناچیزی بهره می‌برند و محتاج توجه خاصی هستند.
در این صورت فقر حالت نسبی دارد و جنبه ذهنی آن بر نماد عینی و خارجی آن برتری می‌یابد.
در واقع در فقر مطلق ملاک را با توجه به نیازهای اصلی زندگی، یعنی میزان درآمدی در نظر می‌گیرند که از رقمی معین پایین‌تر باشد، ولی در فقر نسبی پایین‌ترین بخش توزیع درآمد، ملاک تشخیص است و فقیر کسی است که درآمدش پایین و کم باشد.
وجود مشکلات و ابهام های فراوان در تعیین ملاک های فقر مطلق و نسبی برخی جامعه‌شناسان را واداشته تا پیشنهاد تلفیق هر دو ملاک‌ها را بدهند.
بر طبق این رویکرد ملاک‌های مطلق به طور عمده در جوامعی به کار می‌آیند که بیشتر مردم دچار محرومیت شدید مادی و فقر هستند و نیازهای اساسی در این کشورها نایاب و کمیاب است.
در مقابل هر قدر سطح متوسط زندگی در جوامع بالاتر رود، باید از ملاک‌های نسبی فقر بهره جست.
بعضی دیگر از صاحبنظران معتقدند که واقعبینانهتر آن است که در تعریف فقر سطوح فقر را با هنجارها و انتظارات در حال تغییر در جامعه که با رشد اقتصادی همراه است، سازگار نمود.
در هر صورت جامعه‌شناسان در تعیین خط فقر از سه شاخص بهره می‌گیرند:
-
مصرف یک سبد خالص از کالا -
هزینه کالا -
درآمد کل.
پیامدهای زیان بار فقر
زندگی با فقر و نداری، پیامدهای گسترده‌ای علاوه بر پیامدهای آسیب‌شناختی دارد.
فقر و محرومیت سبب می‌شود تا فرد فقیر از زندگی خاصی به ناچار پیروی نماید که تأثیر آن در تمامی لایه‌ها و زوایای پنهان و آشکار زندگیاش نمودار است.
این پیامدهای گسترده را می‌توان در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، فرهنگی، تربیتی، بهداشت و روان مورد بررسی قرار داد که در اینجا فقط اشارتی به آن می‌گردد.
-
فقرا معمولاً در عرصه اجتماعی، حضور چندانی ندارند و از مشارکت در فعالیت‌های عمومی مثل فعالیت در نهادها و سازمان‌های بزرگ پرهیز می‌کنند و در هیچ یک از انجمن‌های عام‌المنفعه و داوطلبانه عضو نمی‌شوند. این امر ناشی از فقدان منابع مالی یا تبعیض و امثال آن است. -
در سطح خانواده شرایط بسیار دشواری وجود دارد که مسکن نامناسب و بالا بودن نرخ زاد و ولد از جمله آنها است. -
از جهت مراقبت‌های بهداشتی و دسترسی به خدمات بهداشتی، وضعیت نامساعدی وجود دارد. -
خدمات درمان و بهداشت بسیار پایین و بی‌کیفیت است. گروه‌های نیازمند به این خدمات که بیشتر شامل کودکان، شیر خوارگان، زنان باردار و سال‌‌خوردگان میشوند، به سبب پایین بودن کیفیت خدمات بهداشتی، دچار مصائب و مشکلات فراوانی هستند. -
همچنین سوء تغذیه، کمبود کالری و ویتامین‌ها به ویژه در دوره بارداری منجر به بروز معلولیت‌ها و مشکلات جسمی و روانی فراوانی می‌گردد که به طور قطع در آینده شغلی و کسب مهارت افراد تأثیرگذار است. -
در بعد فرهنگی می‌توان از افت تحصیل، ترک تحصیل و نداشتن امکانات لازم برای طی مدارج عالی تحصیلی نام برد. جامعه‌شناسان فرهنگ‌گرا با توجه به رابطه مثبت بین وضعیت تحصیلی، درآمد و موقعیت شغلی اظهار می‌دارند که اصولاً طبقه پایین به علت برخورداری از الگوی رفتار خاص، چندان میل و رغبتی به تحصیل از خود نشان نمی‌دهد. -
در بعد فردی و روانی، احساس محرومیت، ناکامی، سرخوردگی و امثال آن را می‌توان از پیامدهای فقر دانست و در عرصه اقتصادی، کم‌درآمدی، اشتغال ناقص و پایین بودن دستمزدها به دلیل فقدان مهارت و تجربه کاری از دیگر پیامدهای فقر می‌باشد.
پیامدهای فقر از نگاه قرآن
معمولا فقر وتهیدستی زمینه ساز گناه است.
همچنین در روایات اسلامی نیز گاهی از فقر تمجید شده و گاهی مذمت گردید، فقر تمجید شده مولود و یا محصول تنبلی و سستی نیست بلکه شخص وقتش را کاملا برای جهاد و یا نشر دین خدا گذاشته،.
فقر مذمت شده، فقری است که از استعمار و استثمار سرمایه داران چپاولگر و اوضاع نابسامان اقتصادی، دامنگیر انسان می گردد و مولود هرج و مرج اقتصادی ویا محصول تنبلی و سستی است.
این روایات فقر را دیوار به دیوار کفر دانسته اند و از طرفی ثروت اندوزی را مذمت کرده حتی عامل طغیان بشر شمرده اند.
قرآن تصریح می کند که فقر دستاویزی است که شیطان به وسیله ی آن، انسان را به فحشا و منکر می کشاند: ﴿الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُم بِالْفَحْشَاء﴾[البقرة:268]
یعنی: «اهریمن شما را (به هنگام انفاق می ترساند و) وعده تهیدستی می دهد و به انجام گناه شما را دستور می دهد.»
-
2. نقش فقر و ناداری در دین گریزی :
از جمله عواملی که سبب دین گریزی یا تضعیف باورها و اعتقادات می شود و موجب سستی مردم در انجام تکالیف و وظایف شرعی می گردد، فقر و ناداری است.
این عامل به شدت دین و دینداری را تهدید می کند و خطر بزرگ برای مردمان در دینداریشان گردیده و مانع جدی در راه دینداری و عمل به احکام دین و اتصاف به کمالات و اخلاقیات والای انسانی است .
بلکه موجب سستی در پایبندی به دین و احکام دینی و بالاتر از آن موجب کشیده شدن و سقوط در ورطه ی کفر و ناباوری است.
به گونه ای که بخشی از دین گریزی ها در خانواده های ضعیف و یا بسیار ضعیف است.
خداوند در آیه ی ۲۸ سوره ی توبه می فرماید: «اگر از فقر می ترسید، خداوند آن را بزودی برطرف نموده و شما را غنی می سازد.»
از این جا معلوم می شود که باید برای برطرف نمودن فقر تلاش کرد و آن را دور نمود وگرنه قرآن می فرمود: شما نباید بترسید و باید با فقر بسازید.
اما اگر مثبت دیده شود و امتحان الهی قلمداد گردد به دین گریزی و هنجار شکنی و آسیب رسانی نمی انجامد.
تاثیر فقر بر دین گریزی در آیات قران نیز دیده می شود ﴿الشَّیْطَانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَیَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشَاء﴾[البقرة:268] شیطان مسلمانان را از فقر می ترساند
شاید ایشان از فقر بهراسند و دین گریزی پیشه کنند در مقابل خداوند وعده ی آمرزش و فزونی می دهد: ﴿وَاللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَفَضْلًا وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ﴾[البقرة:268] و تهی دستان از فضل خویش بهره مند می سازد: ﴿إِنْ یَکُونُوا فُقَرَاءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ﴾ [نور:۳۲]
بیشتر بخوانید:
کلیپ غم انگیز از کودکان کار قربانیان کوچک فقر
عکس بچه های فقیر
نماز و دعای مجرب برای رفع فقر و تنگدستی
روز جهانی ریشه کنی فقر