حرم به فضای مربعی شکلی گفته می‌شود که در آن بقعه مبارکه‌ای قرار دارد و شامل گنبد، سنگ مرقد و ضریح است. حرم مطهر رضوی در مشهد از طرف جنوبی و شرقی به وسیله درب‌های طلاکاری شده به رواق‌‌ها و از طرف شمالی و غربی از طریق دو صفه بزرگ، به سایر رواق‌‌ها و مسجد بالاسر ارتباط دارد.
صحن نیز همان فضاهای باز اطراف مرقد منور امام رضا (ع) است. در مجموع ۹ صحن در حرم مطهر امام رضا (ع) وجود دارد که هر کدام از آن‌ها، ویژگی و حال و هوای خاص خود را دارند. نام این صحن‌ها صحن آزادی (صحن نو)، صحن جمهوری اسلامی، صحن قدس، صحن جامع رضوی، صحن غدیر، صحن کوثر، صحن هدایت، صحن بعثت و صحن انقلاب اسلامی هستند.
بیشتر بخوانید: نقشه حرم امام رضا (ع) و خیابان های اطراف
صحن انقلاب
نام قدیمی صحن انقلاب
این صحن به نام های صحن کهنه یا صحن عتیق نیز شناخته می‌شود.
تاریخچه ساخت صحن انقلاب
قدیمی‌ترین صحن حرم مطهر، صحن انقلاب است و در ضلع شمالی حرم قرار دارد. نیمی از این صحن تاریخی و باشکوه در دوران تیموریان ساخته و نیمه دیگر در تقارن کامل با آن در دوران صفویان توسعه یافت. وزیر سلطان حسین بایقرا از سلسله تیموریان دستور ساخت صحن، ایوان جنوبی به نام ایوان طلا (ایوان نادری) و چند بنا در ضلع غربی آن را داد. ۱۵۰ سال بعد، شاه عباس صفوی ایوان‌های شمالی و بخش شرقی صحن انقلاب را به‌صورت کاملا قرینه با بخش‌های قبلی گسترش داد.
دو ایوان ساعت و نقاره خانه در تقارن کامل با یکدیگر ساخته شده‌اند. دو مناره حرم مطهر رضوی بر فراز ایوان طلا و ایوان عباسی ساخته شده‌اند. امیر علی‌شیر نوایی، وزیر دانشمند تیموریان که ساخت این صحن با همت وی در سال ۸۷۵ هجری شمسی آغاز شد، در کنار ایوان شمالی خفته است. همچنین در صحن انقلاب اسلامی مقبره مشاهیر و بزرگان این سرزمین همچون مقبره شیخ حرعاملی، آرامگاه مرحوم شیخ حسنعلی اصفهانی (معروف به نخودکی) و مقبره شیخ مجتبی قزوینی قرار دارد.
پنجره فولاد امام رضا (ع) که در زمان تیموریان از فولاد و برنز ساخته شده است در قسمت جنوبی همین صحن واقع شده است، پنجره فولادین به پنجره بزرگی می‌گویند که از داخل آن روضه منوره حضرت رضا (ع) قابل مشاهده است تا زائران بتوانند در فاصله‌ای کم با ضریح زیارتنامه بخوانند. پس از انقلاب به دلیل پوسیدگی این پنجره،پنجره جدیدی نصب شد که برخلاف نامی که به آن معروف است، از آلیاژ برنج ساخته و با طلا آبکاری شده است. پنجره قدیمی نیز به موزه منتقل شد.
بسیاری از رویدادهای فرهنگی و مذهبی حرم از جمله مراسم خطبه‌خوانی و شام غریبان امام رضا (ع) در صحن انقلاب اجرا می‌شوند. مراسم خطبه‌خوانی در شب پیش از سالروز رحلت امام رضا (ع) و مراسم شام غریبان در شب بعد از آن برگزار می‌شوند. همچنین هیئت‌های عزاداری برای مراسم سینه‌زنی به این صحن، وارد می‌شوند.
صحن انقلاب در محله حرم مطهر رضوی مشهد و خیابان ایت الله خزعلی ۴ – بازارچه سراب، ایت الله خزعلی، آیت الله واعظ طبسی واقع شده است. و به‌صورت شبانه‌روزی به مراجعه‌کنندگان خدمات ارائه می‌دهد.
مساحت صحن انقلاب
این صحن به صورت مستطیل و به ابعاد ۱۰۴٫۵ در ۶۴٫۵ متر ساخته شده‌است.
بیشتر بخوانید: شماره حرم امام رضا و بخش‌های مختلف آستان قدس رضوی
مکان‌های صحن انقلاب حرم امام رضا
ایوان‌های صحن انقلاب
در صحن انقلاب اسلامی حرم امام رضا (ع) چهار ایوان معروف وجود دارد که به نام‌های ایوان عباسی در شمال صحن ،ایوان طلای نادری در جنوب صحن ،ایوان نقاره خانه در مشرق صحن و ایوان ساعت در مغرب صحن شهرت دارند. تمامی این ایوان‌ها با بهترین مصالح و هنر معماری اسلامی ساخته شده و با این که بیش از چند قرن از ساخت آن‌ها می‌گذرد، همچنان محکم و استوار هستند.
ایوان نقاره خانه
ساختمان معروف نقارخانه در این ایوان دو طبقه است و آیین نقاره‌نوازی از بالای این ایوان در طبقه دوم برگزار می‌شود. در طبقه اول نیز وسایل مربوط به نقاره‌نوازی نگه‌داری می‌شود. نقاره‌نوازی از اواسط قرن نهم و به دستور نوه گوهرشاد در حرم مطهر رواج یافت و از آن زمان تاکنون، به‌جز برهه‌ای هشت ساله که به دستور رضاخان تعطیل شد، این رسم همچنان ادامه داشته است. به‌غیر از زمان طلوع و غروب خورشید، در اعیاد و در هنگام مشاهده‌ی کراماتی از جانب آقا علی ابن موسی الرضا(ع) نیز نقاره نواخته می‌شود. ایوان شرقی ارتفاع ۲۶ متر و عرض ۸/۷ و طول ۲۰/۱۸ متر دارد.
ایوان ساعت
در ایوان ساعت یک ساعت بزرگ به نام ساعت صحن انقلاب (ساعت معاون) قرار داده شده که زمان را در حرم اعلام می‌نماید. این ساعت توسط شخصی به نام مرحوم عبدالحسن معاون در سال ۱۳۳۳ به خاطر نذری که برای شفای بیماری خود داشت، از آلمان خریداری کرد و بر سر ایوان غربی صحن انقلاب نصب و شد ساعتی که آنجا نصب بود به صحن آزادی منتقل شد. عرض این ایوان ۹۰/۶ و ارتفاع آن ۱۰/۲۴ متر است
سقاخانه نادری (اسماعیل طلایی)
اولین ایوان ساخته‌شده در صحن انقلاب اسلامی (عتیق)، ایوان جنوبی است. این ایوان همراه با غرفه‌هایی در مجاورت ایوان بنا شد و به ایوان «امیرعلی‌شیر نوایی» معروف شد.
سقاخانه‌ی نادری نیز درست در میانه صحن انقلاب قرار دارد. سنگاب آن که به‌صورت یک‌پارچه تراشیده شده است، به دستور نادرشاه افشار از سنگ مرمر تهیه و از هرات به مشهد منتقل شده است. سایه‌بان هشت‌ضلعی و سقف گنبدی شکل آن را هنرمندی به نام اسماعیل طلایی روی پایه‌هایی از جنس مرمر ساخته و طلاکاری کرده است. سقاخانه نادری یک بار در سال ۱۳۴۵ مرمت شد.
ایوان عباسی
این ایوان در سال ۱۰۲۱ قمری، با ۲۲ متر ارتفاع بنا شده است. عرض این ایوان ۲۰/۸ و طول آن ۸۰/۱۴ و ارتفاع آن ۵۰/۲۲ متر است. ازآنجاکه قسمت اعظم این ایوان در عهد شاه‌عباس دوم تزیین یافت، به «ایوان عباسی» معروف شد. بر فراز ایوان عباسی، مناره‌ای طلایی وجود دارد که اصل بنا و طلاکاری آن مربوط به دورۀ نادرشاه افشار است. آرامگاه عارف نامدار، مرحوم حاج‌شیخ حسنعلی اصفهانی، معروف به «نخودکی» متوفای ۱۳۲۱ شمسی، نیز در جنب این ایوان واقع است.
بیشتر بخوانید: اعمال و آداب زیارت امام رضا (ع)
لطفا نظرات و پیشنهادات خود را در انتهای همین مطلب با ما و کاربران محترم سایت ستاره به اشتراک بگذارید.