تاریخچه ی کلیسای وانک
ارمنی‌ها قومی ایرانی هستند و ایران خانه دوم تمام ارمنی‌ها. اما اگر ارمنی‌ها بومی قفقاز هستند پس در اصفهان چه می‌کنند؟!
واقعیت این است شاه عباس دوم صفوی در جنگ با عثمانی‌ها در قفقاز شکست خورد و از ترس اینکه مبادا لشکر عثمانی در تعقیبش وارد خاک ایران شود، تصمیم به اجرای سیاست زمین سوخته گرفت و تمام آبادی‌ها و شهرهای سر راهش را ویران کرد!
شاه عباس بنابر قولی ۳۵۰ هزار ارمنی را به اجبار به ایران کوچاند تا مبادا طعمه ارتش دشمن شوند.
ارمنی‌ها قومی ممتاز بودند و خیلی زود جای پایشان را در سیاست و اقتصاد ایران باز کردند. آنها ساکن محله‌ای در اصفهان شدند و بعدها نام جلفا را بر آن گذاشتند.
کلیسای وانک نیز محصول همین دوره است.
وانْک واژه‌ای ارمنی است به معنای صومعه و البته نام اصلی کلیسا آمنا پرکیچ است به معنای ناجی مقدس.
کلیسای وانک در ابتدا کوچک‌تر بود و بعدها در میان ارمنیان نیاز به ساخت کلیسای بزرگ‌تری ایجاد شد.
در سال ۱۶۵۵ میلادی کلیسای ابتدایی تخریب شد و وانک کنونی طی ۱۰ سال جایگزین آن شد.
نا گفته نماند که کلیسای وانک تنها یکی از معابد سیزده‌گانه ساخته ارمنیان در اصفهان است، با این تفاوت که وانک کلیسای اعظم است ( در زبان انگلیسی آن را Vank cathedral می‌نامند ).
بنای کلیسای وانک
وجه تمایز کلیسای وانک معماری آن است که بنابر اسلوب معماری ارمنی ساخته شده است.
هنر معماری ارمنی، هنری اصیل و ۴۵۰۰ ساله است که در طول تاریخش بر معماری همسایگانش موثر و متاثر بوده و پلی تاریخی میان هنر غربی و شرقی بوده است.
از بهترین نمونه‌های معماری ارمنی می‌توان به کلیسای اچمیادزین ( ساخته در قرن سوم میلادی و قدیمی‌ترین کلیسای جامع جهان ) اشاره کرد که در ساخت کلیسای وانک نیز از آن الهام گرفته شده است.
نمای بیرونی کلیسا ساده و بی‌پیرایه است. بر روی در ورودی، در سه طبقه برج ناقوس ساخته شده که در طبقه میانی آن ساعتی به وزن سیصد کیلو قرار دارد.
ساعت، دست‌ساز است و یکی از خَیرین ارمنی به نام هوردانانیان آن را ساخته و به کلیسا تقدیم کرده است.
کلیسا علاوه بر برج ناقوسِ سردرِ ورودی، ناقوسی دیگر نیز دارد که در پشت بنا قرار گرفته. هر دوی این ناقوس‌ها طی ساعتی مشخص در روز به صدا در می‌آیند.
بر خلاف اکثر کلیساهای ارمنی که از سنگ توف ساخته می‌شوند، کلیسای وانک به تبعیت از معماری صفوی از خشت و آجر ساخته شده و این اولین وام معماری ایرانی به معماری ارمنی است.
کلیسای وانک دو گنبد دارد. گنبد کوچک که سقفی‌ست برای شبستان کلیسا و گنبد بزرگ‌تر که بر فراز محراب اصلی کلیسا قرار دارد.
در اغلب موارد گنبد کلیساهای ارمنی مخروطی شکل است و گنبدهای مدور کلیسای وانک وجه تمایز آن با دیگر کلیسا‌ها است.
گنبد مدور وانک دومین وام معماری ایرانی به معماری ارمنی است. کلیسای وانک آغازگر سبک جدیدی در ساخت کلیساهای ارمنی بود آنطور که ارمنیان ایران (گاه به اجبار) در ساخت معابدشان رو به این سبک آوردند.
از دیگر کلیساهایی که با این سبک جدید ساخته شدند می‌توان به کلیسای تادئوس و بارتوقیمئوس مقدس در تهران اشاره کرد.
نماز خانه اصلی کلیسا که به شکل متوازی الاضلاع است شامل دو قسمت چهارگوش است که قسمت اول شبستان بنا و قسمت دوم که زیر گنبد خانه است محل اجرای مراسم و سرودهای مذهبی است.
دیوارهای نماز خانه را کاشی های خشتی چند رنگ فرا گرفته است.
در قسمت های بالای دیواره تصاویر بسیار زیبائی نقاشی شده اند که از کتب مقدس الهام گرفته شده و تمامی سطح فضای گنبد را تزئین کرده است.
دور تا دور گنبد داستان خلقت آدم و حوا است که به وسیله نقاشان ارمنی ترسیم شده اند. بر محراب بسیار زیبای کلیسا نیز تصاویری از جمله تصویر حضرت مسیح (ع) نقاشی شده است.
در گوشه حیاط کلیسا برج ناقوس زیبا و بزرگی ساخته شده که بر چهار ستون سنگی استوار است.
در گوشه دیگری از این حیاط و روبروی برج ناقوس ستون بلندی از سنگ یادبود ۵/۱میلیون نفر ارمنی ساخته شده که در سال ۱۹۱۵ میلادی قتل عام شده اند.
در صحن حیاط کلیسا چند نفر از ارامنه مشهور از جمله چند اسقف اعظم و نمایندگان سیاسی کشورهای اروپایی که در اصفهان در گذشته اند به خاک سپرده شده اند.
قسمت های مختلف کلیسا
کلیسای وانک دارای تأسیسات مختلفی مانند موزه و کتابخانه است.
موزه کلیسا در سال ۱۳۲۲ هجری قمری برابر با ۱۹۰۵ میلادی ساخته شد.
اشیائی که در سالن های آن به معرض تماشای بازدید کنندگان گذاشته شده اند شامل تابلوهای نقاشی کار نقاشان اروپائی است که به کلیسا اهداء کرده اند.
تعدادی کتب خطی نفیس نیز در این موزه نگهداری می شوند.
از جمله مجموعه های نفیس این موزه فرامینی است که در طول تاریخ صفویه به بعد سلاطین و حکام ایران درباره ارامنه صادر کرده اند.
این فرامین از نظر بررسی تاریخ ارامنه بسیار مهم و قابل ملاحظه بوده و جزو منابع قابل اعتماد به شمار می روند.
غرفه آثار فلزی کلیسا وانک که اشیا آن بیشتر مربوط به مراسم مذهبی کلیسا است.
غرفه منسوجات کلیسا وانک که پوشش روحانیون و مردم ارمنی جلفا را در طول اقامتشان در اصفهان به نمایش می‌گذارد.
غرفه ظروف چینی و سفالی کلیسای وانک که نقوش آنها متاثر از سه فرهنگ چینی، ایرانی و اروپایی است.
غرفه آثار چوبی کلیسای وانک که اشیا شاخص آن آلات موسیقی هستند.
از دیگر تأسیسات کلیسا چاپخانه است.
این چاپخانه که به سعی و کوشش و ابتکار پیشوای ارامنه آن روزگار به نام خاچاطور کساراتسی در جلفا تأسیس شده بود در سال ۱۶۳۶ میلادی به عنوان اولین چاپخانه شروع به کار کرد.
نخستین کتابی که به وسیله آن به چاپ رسید زبور داوود بود که از این کتاب فقط یک نسخه در دنیا موجود است و آن نیز در شهر آکسفورد انگلستان نگهداری می شود.
تصویر این کتاب در موزه کلیسا در معرض بازدید عموم است. کتابخانه کلیسای وانک نیز با 25000جلد کتاب به عنوان یکی از بهترین منابع مورد استفاده محققین و پژوهشگران ارمنی و سایر ادیان قرار میگیرد.
بیشتربخوانید:
تصاویر آغاز سال نو میلادی در کلیسای وانک اصفهان
تصاویر جشن سال نو میلادی در کلیسا وانک اصفهان
مکان های دیدنی اصفهان-سری دوازدهم