ویتامین D از ویتامین های محلول در چربی است كه برای جذب كلسیم از روده و استحكام استخوان ها لازم است.
راه های دریافت ویتامین D :
1- از طریق تابیدن اشعه آفتاب( اشعه ماوراء بنفش) به پوست بدن:
در پوست انسان ماده ای به نام دهیدروكلسترول وجود دارد كه پیش ساز ویتامین D است و در اثر تابیدن اشعه آفتاب به پوست، مراحلی را در بدن طی كرده و سرانجام در كلیه، به ویتامین D فعال تبدیل می شود.
2- از طریق غذا:
موادغذایی حاوی ویتامین D شامل: كره، روغن كبد ماهی، زرده تخم مرغ ، خامه ، جگر، شیرهای غنی شده با ویتامین D، سرلاك و شیرخشك هستند.
3- می توان ویتامین D را به صورت سنتیتك ( یعنی مصنوعی یا ساختگی) نیز به بدن رساند.
غذای شیرخواران ممكن است حاوی مقادیر بسیار كمی ویتامین D باشد. شیرگاو حاوی IU40(واحد بین المللی) و سبزیجات و میوه جات حاوی مقادیر بسیار ناچیز ویتامین D هستند. زرده تخم مرغ حاوی 400-120 واحد ویتامین D در هر گرم می باشد كه منبع بسیار با ارزشی است. به اغلب شیر خشك ها ویتامین D را در حد معقولی اضافه كرده اند.
عوامل ایجاد كننده كمبود ویتامین D :
1- قرار نگرفتن در معرض اشعه آفتاب ؛لازم به تذكر است كه آفتاب باید مستقیم به پوست بتابد و اشعه ای كه از پشت پنجره بتابد، فاقد اشعه ماورای بنفش است.
2- عدم استفاده از غذاهای حاوی ویتامین D مثل تخم مرغ
3- رشد بسیار سریع كودك. برای مثال كودكان با وزن كم هنگام تولد ( كمتر از 2500 گرم) كه پس از تولد رشد سریعی دارند و همچنین كودكان در دوران بلوغ كه رشدشان بسیار سریع می شود، اگر ویتامین D را به مقدار كافی دریافت نكنند، ممكن است دچار كمبود این ویتامین شوند.
4. كودكانی كه دارای بیماری های خاصی هستند، ممكن است به علت عدم جذب ویتامین D دچار كمبود این ویتامین شوند. به عنوان مثال در انواع بیماری هایی كه با سوء جذب چربی همراه هستند.
همچنین داروهای ضد تشنج كه در انواع صرع یا در تشنج های دیگر مصرف می شوند، مثل فنوباربیتال یا فنی توئین نیز به علت مداخله در متابولیسم ویتامین D، بیمار را در معرض كمبود این ویتامین قرار می دهد.
اثرات كمبود ویتامینD در بدن:
در اثر كمبود ویتامین D در بدن، بیماری نرمی استخوان( راشیتیسم یا Rickets) ایجاد می شود. وقتی در اثر كمبود ویتامین D، جذب كلسیم از روده ها متوقف شود، برای نگه داری سطح كلسیم خون در حد طبیعی، هورمونی به نام پاراتورمون از غده پاراتیروئید ترشح می شود. این هورمون، كلسیم را از استخوان ها برمی دارد و وارد خون می كند. از این رو سطح كلسیم خون در حد طبیعی باقی می ماند، اما فسفر كه از طریق ادرار دفع می شود، در خون پایین می آید.
اثرات كمبود ویتامین D در بدن، چند ماه بعد ظاهر می شود. این علائم در كودكان شیرخواری كه مادرانشان كمبود این ویتامین را دارند، در عرض 2 ماه پس از تولد ظاهر می شود؛ اما در بقیه موارد در اواخر سال اول و در حین سال دوم زندگی، علائم مزبور بروز می كنند. در سایر دوران كودكی( به جز سن شروع بلوغ) كمبود این ویتامین نادر است.
علائم كمبود ویتامین D :
* جعبه ای شكل شدن سر
* پیشانی برجسته
* دیربسته شدن ملاج یا فونتانل ها
*دیردندان درآوردن
*پوسیدگی زودرس دندان ها
* ضخامت مچ دست
* بد شكل شدن لگن( این مسئله در دخترها، بعدها سبب تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان كنند)
*پرانتزی شدن ساق پاها، تمای له شكستگی در استخوان ها و نافرمی در ستون فقرات، ساق پاها و لگن كه سبب كوتاهی قد می شود؛
* دیرنشستن
* دیر به راه افتادن
تشخیص این بیماری بر اساس علائم بالینی، تاریخچه مصرف ویتامین D، انجام رادیوگرافی و آزمایش خون از نظر بررسی سطح كلسیم، فسفر و آنزیم آلكالان فسفاتاز صورت می گیرد.
عوارض این بیماری علاوه بر موارد بالا شامل: ابتلا به عفونت های تنفسی، عفونت های روده ای و سل ریوی می باشد. هم چنین كم خونی ناشی از فقر آهن در این افراد شایع است.
پیشگیری از كمبود ویتامین D :
1. تجویز ویتامین D با دوز روزانه 400 واحد از راه خوراكی
2. استفاده از زرده تخم مرغ بعد از سن 7 ماهگی
3. استفاده از آفتاب مستقیم كه اگر روزانه به مدت 10-5 دقیقه به مناطق باز بدن مثل سر، صورت و دست ها از آرنج تا انگلشتان دست و زانو تا انگشتان پا بتابد، كافی است.