این باغ موزه در سال 2011 میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. موزه ای که با عنوان اکبریه معروف است و دارای بخش های باغ، موزه باستان شناسی و مردم شناسی و حیات وحش است
اگر قصد دارید با یک تیر چند نشان را هدف بگیرید، پیشنهاد ما به شما باغ موزه اکبریه است. محلی دیدنیکه به هیچ عنوان حوصله تان از دیدنش سر نخواهد رفت. این باغ در استان خراسان جنوبی و در شهر بیرجند واقع شده است، جایی که شما می توانید لحظه ای در موزه مردم شناسی قدم بزنید.
در بخشی دیگر با حیات وحش استان آشنا شوید یا اگر دوست ندارید به قسمت باستان شناسی بروید. در این باغ موزه، حق انتخاب با شماست. اینجا در سال 1378 به ثبت آثار ملی ایران رسید و در سی و پنجمین نشست یونسکو به عنوان میراث جهانی یونسکو در سال 2011 شناخته شد.
در هنگام ورود به این موزه اولین چیزی که نظر شما را به خود جلب می کند ظاهر ساختمان است. عمارتی قدیمی که کارشناسان معتقدندن روزگاری متعلق به شوکت الملک بوده و توسط این فرد ساخته شده است.
شوکت الملک یکی از زمین داران بزرگ در دوره قاجاریه بوده که روزگاری حاکمیت شهر بیرجند را برعهده داشته است. حالا سال ها از آن روزگار می گذرد و این بنای زیبا تبدیل به موزه و محلی برای ورق زدن تاریخ شده است. شما در این محل کوچک می توانید با تاریخچه کوچکی از شهر بیرجند آشنا شوید.
ارگی متعلق به شوکت الملک
برای ورود به عمارت شوکت الملک باید از مسیری طولانی پوشیده از درخت عبور کنید تا به محوطه اصلی موزه برسید. معماری بنا در نظر اول توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند اما از ظاهر بنا دیدنی تر، بخش های مختلف آن است. در یک گوشه مردی در حال اصلاح سر مشتری خودش است، او در یک دست قیچی و در دست دیگرش شانه ای را گرفته، در طرف دیگر، فروشنده ای در حال چرتکه انداختن است و در گوشه ای دیگر چند مرد محلی با لباس های مخصوصشان ابزار موسیقایی به دست گرفته اند.
انگار که می خواهند موسیقی زیبایی از خراسان جنوبی را به گوش بازدیدکنندگان برسانند. اینجا موزه مردم شناسی عمارت اکبریه است، جایی که شما می توانید گوشه هایی از مشاغل مردم بیرجند را در یک نگاه تماشا کنید. پس نیازی به شهرگردی ندارید و همین موزه کفایت می کند.
جواد سیروسی کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری استان خراسان جنوبی در این باره می گوید: «باغ موزه بیرجند با 600 متر مربع زیربنا، در طبقه اول عمارت اکبریه واقع شده است. محلی که روزگاری ساختمان تشریفات و ارگ حکومتی امیر ابراهیم خان شوکت الملک بوده.»
این موزه با رایزنی های مسئولان میراث فرهنگی و در جهت بالا بردن اطلاعات و فرهنگ مردم شهر در سال 1371 تاسیس و راه اندازی شد و در سال 1374 هم با طراحی نو توسعه داده شد، به همین خاطر این موزه بزرگترین موزه باستان شناسی در سطح استان خراسان جنوبی به حساب می آید.
از کوزه سفالی تا سکه و اسلحه
در بخش باستان شناسی عمارت شما می توانید با اشیایی با قدمت پنج هزار سال آشنا شوید. عتیقه هایی از کوزه های سفالی گرفته تا سکه ها، اسلحه ها و …
شما با نگاه کردن به این وسایل با بخش هایی از زندگی مردم گذشته آشنا می شوید. «موزه باستان شناسی شامل سه قسمت پیش از تاریخ، دوره تاریخی و دوره اسلامی است. در بخش پیش از تاریخ، اشیایی از دوره نوسنگی یعنی هزاره سوم قبل از میلاد به نمایش درآمده که برخی نشاندهنده تکامل هنر و صنعت پنج هزار سال پیش این منطقه است.»
به گفته آقای سیروسی بیشتر این اشیای تاریخی، وسایل کاربردی مردم در گذشته محسوب می شده اند مثل ظروف سفالی و سکه ها. قدمت بسیاری از این اشیا به دوره های سلوکی، اشکانی و ساسانی بازمی گردد اما جذاب ترین بخش موزه باستان شناسی بخش فلز آن است.
«اینجا ما سعی کرده ایم سیر تحول فلزکاری از هزاره اول قبل از میلاد تا دوره قاجاریه را نشان دهیم. حتی آثار فلزی مربوط به قبل از اسلام هم از دیگر دیدنی های این بخش هستند، مثل پیکان ها، خنجرها و تعدادی وزنه تبادل کالا، «در دوره اسلامی هم شما می توانید اشیایی از قبیل ظروف مسی مثل ابریق، قهوه جوش و بوته های ذوب فلزات را به تماشا بایستید.»
مجسمه های مومی شاغل
موزه مردم شناسی یکی دیگر از بخش های جذاب و دیدنی باغ اکبریه است که در آن مجسمه هایی از اهالی بیرجند به چشم می خورد که در حال کار و زندگی هستند. «این موزه در سال 1372 و پس از موزه باستان شناسی از سوی سازمان میراث فرهنگی، در طبقه همکف عمارت مرکزی اکبریه راه اندازی شد و در آن مشاغل و حرفه های منطقه جنوب خراسان، که در گذشته ای نه چندان دور مرسوم بوده و اکنون منسوخ شده است به نمایش گذاشته شده است.»
قدمت بعضی از اشیای این موزه مثل شیشه های عطاری، قیچی و شانه آرایشگر، وسایل کفاشی و … به بیش از یک قرن می رسد. «در اینجا مجموعه ای از غرفه های مورد علاقه مردم یعنی غرفه های مراسم عروسی، کشاورزی، سبدبافی، سفالگری، عطاری، کفاشی، آهنگری، حکیم باشی، سلمانی، نخ ریسی و پارچه بافی وجود دارد.»
کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری بیرجند هدف از ایجاد این موزه را آشنایی مردم به خصوص نسل جوان با سنت های گذشته، شناساندن فرهنگ ها و سنت های بومی منطقه می داند: «ما سعی کرده ایم در قالب این موزه ها، ابزارآلات مورد نیاز مردم در روزگاران گذشته را به نمایش بگذاریم تا مردم بدانند گذشتگان ما با چه مشقتی و با ساده ترین امکانات امرار معاش می کردند و نان درمی آوردند.»
حیات وحش در یک نگاه
اگر در موزه باغ اکبریه بخش های مردم شناسی و باستان شناسی شما را سرگرم نمی کند یا در این قسمت قدم زده اید و دوست دارید بیش از پیش با شهر بیرجند آشنا شوید می توانید به قسمت حیات وحش موزه بروید، چرا که در آنجا حیواناتی تاکسیدرمی شده انتظارتان را می کشند.
«کشور ما با موقعیت خاص اقلیمی، جغرافیایی و آب و هوای گوناگونی که دارد دارای گونه های متنوعی از جانوران و حیات وحش است. شهرستان بیرجند هم از این موضوع مستثنی نیست و به دلیل برخورداری از دو نوع آب و هوای کویری و کوهستانی، گونه های متنوعی از جانوران، پرندگان، پستانداران، خزندگان و … را در خود جای داده است.»
حالا این موزه باغ محل خوبی شده برای به نمایش گذاشتن تعدادی از این حیوانات. آقای سیروسی می گوید: «ما در اینجا گونه هایی از حیات وحش بومی و غیربومی را به نمایش درآورده ایم. همچنین سعی کرده ایم جانوران شاخص و نادر منطقه جنوب خراسان و به خصوص بیرجند را به مردم نشان بدهیم، موجوداتی که شاید خیلی آنها را در فیلم های مستندن حیات وحش دیده باشند اما امروز می توانند این جانوران را در حالت تاکسیدرمی شده یا همان خشک شده در این موزه ببینند.»
پلیکان، قرقاول، چاخ لق
«این مجموعه تقریبا دارای صد نوع مختلف پرنده، حدود چهل پستاندار و خزنده به صورت تاکسیدرمی است.»
به گفته آقای کارشناس مثلا شما می توانید در بخش پرندگان این موزه با انواع پرندنگان مثل مرغابی، پلیکان، قرقاول، جغد، عقاب و لاشخور و نمونه هایی از لک لک، هوبره، چاخ لق، زاغی و … آشنا شوید که تعدادی از اینها نادرترین و کمیاب ترین گونه های پرندگان جنوب خراسان هستند.
«بخش پستانداران هم برای بازدیدکنندگان بسیار جالب است، چرا که آنها در این قسمت می توانند مجموعه ای از حیوانات نظیر گربه پالاس، گربه جنگلی، روباه، خرگوش، قوچ، کل و … را ببینند.»
البته به این نمونه ها شما می توانید مجموعه خزندگان و انواع مارها را هم اضافه کنید، پس اگر تصمیم دارید شال و کلاه کنید و برای گردش به بیرجند بروید، بازدید از این خانه باغ را از دست ندهید.
همشهری سرنخ