معرفی درختچه داز و کاربردهای آن

درختچه داز یا نخل ایرانی

داز یا نخل پاکوتاه ایرانی (نام علمی: Nannorrhops ritchiana) از درختان بومی ایران و جنوب غربی آسیا است. در گویش محلی به گیاه نر آن پورک و به پایه ماده آن داز می‌گویند. به داز در افغانستان مرز گفته می‌شود.

زمان گلدهی این گونه گیاهی اسفند و فروردین ماه است و رسیدن میوه ها از شهریور تا آبان ماه هر سال است. نخل وحشی یکبار در طول سال در فصل تابستان میوه می دهد، میوه اش ظاهری شبیه میوه درخت کنار وحشی دارد که به اسم ˈکونلˈ معروف و بسیار شیرین است.

تمام قسمتهای درختچه داز مورد استفاده قرار می گیرد ولی کاربردی ترین قسمت آن برگ درخت است زیرا از آن استفاده های فراوانی همچون ماده اولیه صنایع دستی می شود.

شیره میوه داز نیز مصرف خوراکی و دارویی دارد و هسته درخت نیز هنگامی که کاملا می رسد به رنگ قهوه ای تیره و بسیار سخت است که با تراش سطح آن رنگ سفید داخل هسته نمایان و در این صورت بسیار رنگ پذیر می شود.

خصوصیات گیاه شناسی درختچه داز

گیاه داز، نخلی درختچه مانند و پاکوتاه، با چندین ساقه فرعی و یک تنه اصلی است. ساقه ها به کندی رشد کرده و اغلب رشدشان به طور همزمان می باشد. این ساقه ها به یک تا دو متر طول می رسند. این نخل از جمله نخل های بادبزنی به شمار می آید که دارای برگ های طویل، دمبرگ هایی بدون خار و برگچه هایی که شکل بادبزن را ایجاد می کنند، می باشد. هر برگ دارای 20 تا 30 برگچه به طول 12 تا 30 سانتیمتر است. رنگ برگ ها به رنگ سبز مایل به زرد، سبز – آبی تا سبز – خاکستری است.

گل ها در گل آذین های خوشه ای، طویل به طول بیش از 3 متر و در انتهای ساقه ها ظاهر خواهند شد. این گیاه معمولاً دوپایه بوده که گل های نر و ماده به صورت جدا از هم و روی پایه های جداگانه ای تشکیل می شوند. میوه ها به رنگ قهوه ای و از نوع شفت می باشند. ساقه های فرعی این گیاه مونوکارپیک هستند. بدین معنی که این ساقه ها پس از گلدهی از بین خواهند رفت. در این صورت گیاه رشد خود را با تولید جوانه های ساقه ای جدید و تولید ساقه های گلدهنده جدید ادامه می دهد.

شرایط محیط رشد درختچه داز

این گیاه یکی از انواع نخل های مقاوم به سرما می باشد که می تواند دمای تا کمتر از منفی 12 درجه سانتیگراد را تحمل کند، اگرچه برای رشد بهتر تابستان های بسیار گرم را ترجیح می دهد.

گیاه داز به صورت درختچه در بخش وسیعی از اراضی آبراهه ای استان های سیستان و بلوچستان تا هرمزگان پراکنش دارد. وسعت این جامعه گیاهی تنها در استان سیستان و بلوچستان به بالغ بر 300000 هکتار می رسد.

کاربردهای درختچه داز

داز در ایرافشان، سراوان، ایرانشهر و بیشه های انبوه به ویژه در بستر رودخانه ها می روید. داز یکی از چهار هزار نوع نخل جهان است که برای تزیین بکار می رود. در مکران ایران، داز چندین نوع است که مردم بومی آن را از برگ آن، استحکام و نوع آن را تشخیص می دهند.

میوه درخت داز در شهریور ماه می رسد که به آن کونَل می گویند و دارای مزه ای شیرین و مانند خرمالو قدری گس می باشد.

از برگ این درخت وسایل و ابزار حصیری مختلفی در ۹۸ قلم تهیه می کنند، از جمله پَربُند که ریسمانی کلفت و محکم برای بالا رفتن از درختان خرما است. چیلِک یا هُژبُر که به عنوان ریسمان از آن استفاده می کنند و کَتِل که ظرفی است برای جاسازی خرما با فشار و برای جلوگیری از کرم زدگی و نمازی که جانمازی حصیری است از دیگر فراورده های دازی هستند. از دانه های گرد آن نیز در تهیه تسبیح استفاده می کنند.

گیاه داز در جنوب ایران از جهت استفاده آن در تولید پای افزار، سفره، ریسمان و … نیز در سطح محلی روستایی کاربرد دارد.

بیشتر بخوانید:

روش کاشت و نگهداری درختچه عروس

همه چیز در مورد درختچه تکوما

آشنایی با درختچه دغدغک و خواص دارویی آن