معرفی داروی مانیتول و موارد مصرف آن

دلیل تجویز مانیتول چیست؟

مانیتول (Mannitol) برای پیشگیری و یا درمان فاز کم ادراری در نارسایی حاد کلیه، در درمان خیز مغزی و افزایش فشار داخل جمجمه و فشار داخل چشم، تسریع دفع ادرار مواد سمی و جلوگیری از آسیب کلیوی ناشی از آنها و همچنین برای پیشگیری از همولیز و افزایش هموگلوبین آزاد خون در طی عمل جراحی برداشتن پروستات از راه پیشابراه مصرف می‌شود.

نام تجارى دارو: Manicol, Osmitrol

مکانیسم اثر مانیتول

با افزایش اسمولاریته مایع فیلتره شده گلبولی، فشار اسمزى مایع داخل لوله‌اى کلیوى را بالابرده و سبب کاهش بازجذب آب، افزایش برون‌ده ادرارى و افزایش دفع سدیم و کلر می‌شد.

فارماکوکینتیک مانیتول

مانیتول در بخش خارجی سلولی باقی می‌ماند. متابولیسم این دارو در کبد بسیار ناچیز است. نیمه عمر مانیتول تقریباً 100 دقیقه است که در نارسایی حاد کلیه به 36 دقیقه می‌رسد. زمان لازم برای شروع اثر مدر آن 3-1 ساعت و برای کاهش فشار مایع مغزی-نخاعی و فشار داخل چشم 15 دقیقه پس از شروع انفوزیون است.

اوج اثر کاهنده فشار داخل چشم 60-30 دقیقه پس از انفوزیون می‌باشد. طول اثر کاهنده فشار مایع مغزی-نخاعی 8-3 ساعت پس از قطع انفوزیون و طول اثر کاهنده فشار داخل چشم 8-4 ساعت است. دفع دارو کلیوی است.

مقدار و نحوه مصرف مانیتول

بزرگسالان: به عنوان مدر، مقدار 100-50 گرم به صورت محلول 25-5 درصد انفوزیون وریدی می‌شود. سرعت انفوزیون باید طوری تنظیم شود که میزان دفع ادرار حداقل ml/hr50-30 باشد. در درمان خیز مغزی، افزایش فشار داخل جمجمه وگلوکوم، g/kg2-0/25 به صورت محلول 25-15 درصد طی 60-30 دقیقه انفوزیون می شود. برای دفع مواد سمی، مقدار 20-5- گرم به صورت محلول 25-5 درصد با سرعتی که میزان دفع ادرار حداقل به ml/hr500-100 برسد، انفوزیون وریدی می‌شود.

کودکان: به عنوان مدر، g/kg2-0/25 به صورت محلول 20-15 درصد طی 6-2 ساعت برای درمان خیز مغزی، افزایش فشار داخل جمجمه و گلوکوم g/kg2-1 به صورت محلول 20-15 درصد طی 60-30 دقیقه و برای دفع مواد سمی، حداکثر g/kg2 به صورت محلول 10-5 درصد انفوزیون وریدی می‌شود.

مصرف مانیتول در دوران بارداری و شیردهی

گروه C : در این گروه از داروها، مطالعات بر روی حیوانات باردار نشانگر این بود که دارو روی جنین اثرات جانبی دارد، اما مطالعات کافی روی انسان‌ها در انجام نشده است. در صورتی که منافع استفاده از دارو برای زنان باردار از مضرات دارو بیشتر باشد، ممکن است دارو تجویز شود.

بی‌ضرری مصرف مانیتول در شیردهی ثابت نشده است.

عوارض جانبی مانیتول

• 
  اعصاب مرکزی: افزایش واجهشی فشار داخل جمجمه 12-8 ساعت بعد از افزایش دفع ادرار ، سردرد، کانفیوژن، درد موضعی، تشنج، تب.
• 
  قلبی- عروقی: افزایش گذرا در حجم پلاسمایی طی انفوزیون که موجب افزایش بار گردش خون، نارسایی احتقانی قلب (CHF) یا ادم ریوی می‌شود، تاکیکاردی، درد شبه آنژین در قفسه سینه، افت فشار خون در حالت ایستاده، افزایش یا کاهش فشار خون، ترومبوفلبیت.
• 
  چشم- بینی: تاری دید، رینیت.
• 
  دستگاه گوارش: تشنگی، تهوع، استفراغ، اسهال، خشکی دهان.
• 
  ادراری- تناسلی: احتباس ادرار.
• 
  متابولیک: عدم تعادل مایعات و الکترولیتها، مسمومیت با آب، از دست رفتن آب.
• 
  پوست: کهیر، نکروز پوستی.
• 
  سایر عوارض: لرز.

توجه: در صورت کاهش مداوم دفع ادرار، افزایش فشار ورید مرکزی (CVP) ‌یا بروز علائم دهیدراسیون بافتها یا افزایش بار دستگاه گردش خون، باید مصرف دارو قطع شود.

موارد منع مصرف مانیتول

بیماران مبتلا به آنوری تثبیت شده که به مقدار آزمایشی پاسخ نمی‌دهند و بیماران مبتلا به احتقان شدید ریوی، ادم ریوی، نارسایی احتقانی شدید قلب یا از دست رفتن شدید آب بدن (به دلیل خطر افزایش بار دستگاه گردش خون )، ادم متابولیک، نارسایی پیشرونده کلیوی، خونریزی فعال داخل جمجمه مگر در موارد کرانیوتومی.

موارد احتیاط در رابطه با داروی مانیتول

الف) قبل از مصرف مانیتول باید عملکرد طبیعی کلیه و میزان جریان ادرار با مقدار آزمایشی تعیین شود.

ب) وضعیت دستگاه قلبی- عروقی بیمار باید قبل از مصرف دارو و در طول درمان با آن ارزیابی شود.

پ) افزایش ناگهانی حجم مایعات خارج سلولی ممکن است موجب بروز نارسایی احتقانی قلب شود.

ت) برای درمان ادم مغزی، تجویز مانیتول به صورت بولوس و متناوب بهتر از روش انفوزیون مداوم است، زیرا در حالت دوم احتمال افزایش برگشتی فشار داخل جمجمه وجود خواهد داشت.

ث) در بارداری باید با احتیاط تجویز شود.

هشدارها در مورد مانیتول

1- این دارو در بیماران مبتلا به اختلال کار کلیه باید با احتیاط فراوان تجویز شود. علائم حیاتی (از جمله CVP) هر یک ساعت و نیز مقدار مصرف مایعات و دفع آنها، وزن بیمار، عملکرد کلیه، تعادل مایعات و غلظتهای سدیم و پتاسیم سرم و ادرار هر روز باید پیگیری شود.

2- برای دستیابی به حداکثر کاهش فشار در طول جراحی، باید دارو را 5/1-1 ساعت قبل از جراحی به بیمار تجویز کرد.

3- مانیتول باید به صورت تزریق وریدی و از طریق یک فیلتر in line، با مراقبت کامل از نظر جلوگیری از نشت دارو به بافتهای اطراف رگ، مصرف شود.

4- از مصرف دارو همراه با خون تام خودداری شود، زیرا موجب به هم پیوستگی خونی می‌شود.

5- محلول مانیتول در درجه حرارت کم معمولاً کریستالیزه می‌شود. محلولهای کریستالیزه شده را می‌توان در ظرف محتوی آب داغ قرار داد و برای حل شدن کریستالها به شدت تکان داد و قبل از مصرف، تا درجه حرارت بدن گرم کرد. محلولهای حاوی کریستالهای حل نشده نباید مصرف شوند.

6- نباید بیش از یک لیتر مایع اضافه بر برونده ادراری روزانه تجویز شود.

نکات قابل توصیه در مورد مانیتول

1- حتی در صورت بروز تشنگی یا خشکی دهان ، همان مقدار تعیین شده مایعات توسط پزشک را بنوشید.

2- به هنگام مصرف مقادیر اولیه دارو، وضعیت خود را به آهستگی تغییر دهید (بخصوص هنگام برخاستن از حالت خوابیده به ایستاده) تا از بروز سرگیجه، به علت افت فشار خون در حالت ایستاده، جلوگیری شود.

3- در صورت بروز درد در قفسه سینه یا ساق پاها، تنگی نفس یا آپنه، فوراً به پزشک اطلاع دهید.

4- بیماران سالخورده و ناتوان ممکن است به مراقبتهای شدید و مقادیر مصرف کمتر احتیاج داشته باشند. دفع بیش از حد ادرار موجب افزایش دهیدراسیون و در نتیجه کمی حجم و نیز کمی پتاسیم و سدیم خون می‌شود.

5- مقدار مصرف این دارو در کودکان کوچکتر از 12 سال تعیین نشده است.

بیشتر بخوانید:

درمان تنبلی (نارسایی) کلیه در طب ایران

نشانه های درست کار نکردن کلیه چیست؟

آیا از عوارض داروهای مسکن بر کلیه باخبرید؟