دکتر مهدی فهیمی روز یک شنبه در گفت وگو با ایرنا با بیان اینکه، در طب سنتی انواع دریافتی ها به عنوان غذا تعریف شده است و شامل غذاهای دیداری، شنیداری، پنداری، لامسه، انس و الفت و غذای جنسی است، افزود: یکی از مهمترین دریافتی ها، با نام خاص خوراک و غذا شناخته می شود و انرژی بدن انسان را از طریق دستگاه گوارش تامین می کنند.
وی با اشاره به چرخش مزاجی در موجودات عالم افزود: تمام غذاهایی که دراختیار موجودات است به دلیل سبک زندگی، زیست و اقلیم جغرافیایی متفاوت است.
به گفته این متخصص طب سنتی، وابستگی غذایی در درجه نخست به فصل، نوع اقلیم و پس از آن به مهاجرت بستگی دارد که به آن انطباق مزاجی گفته می شود.
انواع مزاج ها کدامند؟
اما این پژوهشگر و متخصص طب سنتی در ادامه به معرفی مختصر هر یک از مزاج‌های چهارگانه دم، صفرا، بلغم و سودا پرداخت و اضافه کرد: افراد ممکن است از یکی از چهار مزاج گرم و خشک یا صفراوی، مزاج گرم و تر یا دموی، مزاج سرد و تر یا بلغمی و مزاج سرد و خشک یا سوداوی برخوردار باشند.
افراد دارای مزاج گرم و خشک؛ صفراوی
وی در خصوص افراد دارای مزاج گرم و خشک یا صفراوی اظهارکرد: این افراد لاغر اندام بوده و رنگ چهره متمایل به زردی دارند، تحمل گرما را نداشته، خواب کمی دارند، عطش زیاد و دهانی خشک دارند، زود عصبانی شده و زود آرام می‌شوند، افرادی پرجنب و جوش و پرانرژی هستند، پوست گرم و خشکی دارند، رنگ پوست و سفیدی چشم آنها کمی به زردی می‌زند و موهای پرپشت و سیاه و گاهی مجعد دارند.
وی افزود: صفراوی ها به علت حرارت و خشکی زیاد بیشتر مستعد تاسی سر هستند،خشکی دهان و عطش فراوان دارند، گاها با خوردن خوراکی‌های خیلی گرم دچار خارش و کهیر شوند، به خوردن ترشی تمایل دارند، به خوردن سردی‌هایی مثل خیار، کاهو و هندوانه علاقه مند هستند، معمولا میل زیادی نسبت به شیرینی ندارند و نبض پر و قوی دارند.
فهیمی داشتن عروق برجسته در دست، پرانرژی و پرتحرک بودن، زیرک و پرحرف، چالاک و سریع، دقیق و منظم و تیزبین، عجول و بی قرار، داشتن روابط اجتماعی قوی، بلند صحبت کردن، خواب کم و سبک و داشتن میل بالای جنسی و همچنین یبوست را از دیگر ویژگی ها افراد دارای مزاج گرم و خشک یا صفراوی در طب سنتی برشمرد.
او در ادامه مصرف حبوبات مانند لوبیا، باقلا تازه، نخود سبزشاه دانه، نخود، و میوه جاتی همچون آلو و آلوچه، زردآلو، پرتقال، دارابی، شفتالو، شلیل، کیوی، لیمو ترش، نارنگی، نارنج، هلو، آناناس،انبه، خرما، به، نارگیل، زیتون را برای صفراوی ها مفید دانست.
وی گفت: افراد دارای مزاج گرم و خشک می توانند از گوشت ها و منابع پروتئینی شامل انواع ماهی‌ها، سفیده تخم‌مرغ، گوساله، گوشت و تخم پرندگان مثل بلدرچین، گوزن، دل، شتر، شترمرغ، قرقاول، غاز، گنجشک، کبوتر، اردک، کبک، خروس، تخم ماهی و کباب استفاده کنند.
فهیمی همچنین مصرف دارچین، پیازچه، رزماری، زردچوبه، زعفران، زنجبیل، زنیان، زیره، فلفل، کاکائو، گلپر، سیاه دانه، میخک، نمک، وانیل، هل، نشاسته، قهوه و مغزهای گیاهی تخم کدو، تخم هنداونه، بادام درختی تلخ، بادام کوهی و بادام شیرین، فندق و گردو را برای صفراوی ها مفید دانست.
افراد دارای مزاج گرم و تر؛ دموی
این متخصص طب سنتی در ادامه به ویژگی های افراد دارای مزاج گرم و تر یا دموی اشاره کرد و افزود:آنها افرادی هستند درشت‌اندام، دارای پوستی سرخ و سفید و موهایی پرپشت، تحمل گرما و سرمای زیاد را ندارند اما در کل تحمل سرما برایشان راحت‌تر است،
فهیمی افزود: دموی ها انسان هایی شجاع و جسور و مهربان بوده و معمولا پیشرو و رهبر گروه هستند و همچنین خوب می‌خوابند اما تحمل بیخوابی را نیز دارند.
وی افزود: افراد دارای مزاج گرم و تر پوستشان گرم و مرطوب و نرم است، خوش اخلاق، صمیمی، خوشرو و آرام هستند و درصورتی که عصبانی شوند، رفتارهای مخاطره آمیز از خود بروز می دهند و اغلب بی خیال، سرزنده و بی حساب و کتاب هستند.
او از میل به شیرینی و ترشی، ریسک پذیری، اعتمادبه نفس بالا، سریع و پرانرژی بودن، بالا بودن قدرت حرکت بدنی، پرکار و قوی هستند مانند وزنه برداران و کشتی گیران، میل و توان جنسی بالا، هوش و حافظه بالا، نبض قوی و صدای رسا و محکم و استعداد دچار شدن به بیماری های قلبی، عروقی و فشارخون را از دیگر ویژگی های دموی ها برشمرد.
وی اضافه کرد:در بین افرادیکه ما از نظر مزاج شناسی تعریف می کنیم افرادی که مزاج دم دارند افراد توانمند هستند و این ها تمایل به مصرف پروتئین زیاد دارند و نیاز آنها همین هست، حجم عضلات آنها خیلی زیاد است و این ها نماد بارزی از غلبه مزاج دم است.
این پژوهشگر طب سنتی اظهارکرد: بیشترین ضعف دونده ها و افراد دارای عضلات ظریف و سرعتی، نوشیدن است چراکه حجم آبی که بایستی به بدن آنها برسد بسیار زیاد است و بدن این دسته از افراد خیلی پروتئین نمی تواند تحمل کند.
فهیمی افزود: اینها به همان تناسبی که بدن آنها در فعالیت های سرعتی تبخیر زیادی دارد لذا مصرف آب آنها نیز باید زیاد باشد، لذا بایستی این دسته از افراد به سمت غذاهای سوپ و آش بروند یعنی غذاهایی که 70 درصد آنها آب باشد و مصرف آب گوشت، خورشت، آب دوغ خیار و آش های سبک با مقدار کم حبوبات و سبزیجات تازه بهترین مواد غذایی محسوب می شود.
بنابر نظر کارشناس طب سنتی، دموی ها بایستی از مصرف حجم غذای زیاد با طبع گرم بخصوص در فصول گرم سال خودداری کنند، افزود: همچنین برای این افراد مصرف غذاهایی سنگین با کالری بالا مانند گوشت قرمز، گوشت شتر، بوقلمون، حجم زیاد برنج و نان و جگر خصوصا در فصل بهار و تابستان مضر است.
این پژوهشگر طب سنتی همچنین تاکید کرد:افراد دارای مزاج گرم و تر بایستی از مصرف زیاد موادغذایی پرنشاسته، کره، خامه، شیرینی‌ها، غذاهای شور و پر ادویه پرهیز کنند.
افراد دارای مزاج سرد و تر؛ بلغمی
این متخصص طب سنتی در ادامه به ویژگی های افراد دارای مزاج سرد و تر یا بلغمی اشاره کرد و افزود: این افراد چاق با پوست سفید و موهایی کم‌پشت هستند، کمتر تشنه می‌شوند و دهان مرطوبی دارند، افراد کم‌انرژی، صبور و آرام هستند و اینها زیاد می خوابند و کم کار می کنند.
فهیمی اظهارکرد: افرادی که غلبه مزاج بلغم دارند یا افراد سفیدپوست و تپل و چاق، اگر سوء مزاج نداشته باشند یعنی مزاج آنها بلغم طبیعی باشد می توانند در گروه پروتئین و رطوبت دارها استفاده کنند، یعنی مزاج این افراد میانه دم و میانه صفرا محسوب می شود.
وی افزود:این دسته از افراد ترجیحا مقداری باید در مصرف مایعات پرهیز کنند چراکه اگر بلغم آنها بر اثر مصرف مایعات زیاد شود، تراز آنها به هم می ریزد و همینطور اگر مواد لبنی زیاد استفاده کنند دچار مشکل می شوند و معده آنها و عضلات آنها سرد شده و دچار چاقی مفرط می شوند.
بنابر نگاه این کارشناس طب سنتی داشتن بدنی چاق و پرچربی، پوست سفیدرنگ، سرد و مرطوب، موهای کم پشت، خواب سنگین، کسلی و بیحالی، کم اشتهایی، میل به شیرینی و ادویه و گرمی جات، میل کم جنسی، داشتن نبض ضعیف، بی اراده بودن و تاثیرگرفتن از سایرافراد و احتیاط و دوراندیشی را از ویژگی های مهم افراد دارای مزاج بلغمی برشمرد.
وی همچنین با بیان اینکه، برای افراد بلغمی مزاج غذاهای با طبع گرم و خشک مناسب است، افزود: به این شرط که متعادل سازی با مصلحات رعایت شود بعنوان مثال مصرف گردو همراه با پنیر باشد، آبگوشت سنتی با گوشت گوسفند، با دنبه کم و استخوان زیاد، نخود، زرد چوبه زیاد و فلفل سیاه، بدون رب و گوجه فرنگی، انواع آش ها و سوپ ها، با زرد چوبه، فلفل زیاد و ادویه گرم و خشک و غذاهای کبابی و سرخ شده خشک نیز مناسب این افراد است.
وی با بیان اینکه، ضعف گوارش غذا و سوء‌هاضمه در افراد بلغمی مزاج بیشتر رایج است، به این افراد توصیه کرد آنها روزی دو وعده غذایی میل کنند و در صورت گرسنگی مصرف میوه یا سالاد را در میان وعده‌های روزانه خود جای دهند.
فهیمی اضافه کرد: بلغمی ها بایستی به منظور پیشگیری از سوء هاضمه از نوشیدن آب و مایعات نیم ساعت قبل از غذا تا یک یا دو ساعت پس از غذا خودداری کنند.
وی همچنین گفت:بلغمی ها باید در برنامه غذایی خود از میوه‌ها و سبزی‌هایی مانند موز، سیب شیرین، خربزه، انگور و خرما، ترب، نعنا، سیر و پیاز و عسل استفاده کنند و از مصرف میوه‌ها و سبزی‌های ترش و پر آب مانند هندوانه، توت فرنگی، کیوی، مرکبات ترش، هلو، الو، خیار، کدو، خرفه، کاهو و قارچ به ویژه در فصول سرد خودداری کنند.
او تصریح کرد: افراد بلغمی مزاج از گوشت گوسفند و بز همراه با چاشنی‌های گرم مانند زیره، دارچین و پیاز پخته شده مصرف کنند و انواع خورش ها را همراه فلفل، زرد چوبه و نمک طبیعی کافی استفاده کنند
افراد با مزاج سرد و خشک؛ سوداوی
این متخصص طب سنتی به ویژگی های مزاج سرد و خشک یا سوداوی اشاره کرد و گفت:این دسته افرادی لاغراندام دارای چانه کشیده هستند،کم خواب، معمولا با پوست تیره و خشک هستند، دقیق، منظم و محاسبه‌گر هستند و این خصوصیات کلی این افراد است.
فهیمی تصریح کرد:افراد سردو خشک دارای موهای سر کم‌پشت اما موهای بدن زیاد دارند، رنگ پوست تیره دارند، دارای اشتهای کاذب هستند و بیشتر آنها با وجود اشتهای خوب دچار اضافه وزن نمی شوند و بیخوابی و داشتن فکر و خیال زیاد از دیگر خصوصیات سوداوی ها است.
وی داشتن حساسیت نسبت به کار محوله، زودرنج بودن، قضاوت زود، متفکر، درونگرایی را از دیگر ویژگی های سوداوی ها عنوان کرد و افزود:در افرادی که غلبه سودا دارند این دسته از افراد به دلیل اینکه طبیعت بدن آنها سرد و خشک است بدن آنها برای مقابله با سردی میل آنها در کل به سمت غذاهایی شرین بیشتر است و این دسته از افراد ریزه خوار هستند.
این متخصص طب سنتی می گوید: افراد دارای مزاج سرد و خشک بایستی از غذاهای دارای رطوبت و دارای پروتئین کم استفاده کنند و در صورت مصرف غذاهایی با طبع سرد دچار غم و غصه خواهند شد.
وی، استفاده از رژیم غذایی گوشت بره، شتر، کبوتر، گنجشک و سار، مرغ محلی فربه، تخم مرغ محلی، گندم، لوبیا، سیب با پوست و دانه، گلابی، طالبی، به، بادام شیرین، خربزه، انگور، آب نارگیل، آلو شیرین و استفاده از برنج همراه با شیوید، زعفران و زیره سیاه را مناسب افراد دارای مزاج سوداوی برشمرد.
فهیمی همچنین به این افراد توصیه کرد از سبزی‌های گرم همچون ترخون، نعناع، ریحان، مرزه، جعفری، تره، ساقه کرفس، کنگر، چغندر، شلغم، ترب، هویج فرنگی استفاده و مصرف مربای بالنگ، عسل، توت، کشمش، انجیر، خرما، هل، دارچین، زنجبیل، زعفران، زیره و نان سنگک و کره محلی مناسب تر است.
وی در ادامه اظهارکرد: لذا در این چهار نوع مزاج می بینیم که توصیه استفاده مواد غذایی متفاوت است و به همین دلیل نوع رفتار و به همین نحو برون ده هرکدام نیز بسیار متفاوت است.
این طبیب اضافه کرد:بنابراین ما مزاج مان هستیم که مزاج مان هیچ چیزی نیست به جز اخلاط ما که همان سودا، صفرا، دم و بلغم می باشد. اخلاط ما نیز چیزی نیست جز غذای ما و غذای ما نیز چیزی جز عادت ما نیست لذا دوباره بر می گردیم به عادت ها که مزاج را می سازد و به ما شکل می دهد.
چگونه مزاج خود را بشناسیم؟
اما این پژوهشگر حوزه طب سنتی در خصوص اینکه اگر فردی بخواهد از نوع مزاج خود شناختی بدست آورد چه کاری باید انجام دهد نیز گفت:در وهله نخست بهتر است افراد را به دو گروه تقسیم کنیم، افرادی که مزاج آنها گرم است و افرادی که مزاج آنها سرد است.دوم اینکه بایستی مشخص شود مزاج فرد تر یا خشک است.
به گفته وی با گرفتن دست کسی باید متوجه بشویم گرم است یا سرد و یا تر است یا خشک اگرچه او بر این عقیده است که مزاج شناسان با نگاه به چهره زبان و حتی رفتار فرد می توانند با استفاده از مولفه های بسیار متنوع نوع مزاج فرد را شناسایی کنند.
فهیمی گفت: اما مردم همین را بدانند اگر گرمی زیاد دارند باید خنکی بخورند و اگر هم سردی زیاد دارند اندکی گرمی بخورند و اگر تری زیاد دارند خشکی مصرف کنند و اگر خشکی زیاد دارند موادتر استفاده کنند، یعنی گرمی و سردی مزاج را می توان با مخالف خودش به راحتی و تا حدودی جبران کنند.