مشخصات ظاهری میش مرغ :
میش‌مرغ (چیرگ) با نام علمی Great bustard (Otis Tarda) از ردة پرندگان، راستة درناسانان، خانوادة هوبره و از جنس Otis می‌باشد. چیرگ جزء بزرگ‌ترین پرندگان گیاه‌خوار بوده و با جثة بزرگ و بال‌های کشیده و پرتوان، سنگین‌ترین پرنده قادر به پرواز جهان لقب گرفته است. طول بدن در نرها 1 متر و وزن آن 15-18 کیلوگرم و طول بدن ماده‌ها 70-80 سانتی‌متر با وزن 5- 8 کیلوگرم می‌باشد.
این پرنده دارای گردنی افراشته و پاهای بلند و قوی بوده که به سه انگشت ختم می‌شود. رنگ پرهای پشت حنایی روشن با خطوط قهوه‌ای تیره و سینه آن معمولاً سفید رنگ می‌باشد. چیرگ پرنده‌ای بسیار محتاط با چشم‌های تیزبین بوده که از فاصله دور خطر را احساس می‌کند و با پرواز و یا استتار، خود را از خطر دور نگه می‌دارد.
این پرنده مناطق خلوت و آرام را ترجیح می‌دهد و از مکان‌های پر تراکم گریزان است. راه رفتن آن آرام و با وقار بوده و در حین راه رفتن و پاییدن اطراف، گردن خود را بالا نگه می‌دارد. این پرنده بیشتر زمین‌های پست و دشت‌های دیمی را برای اسکان خود بر می‌گزیند. شیوة زندگی آن کاملاً اجتماعی بوده و معمولاً در دسته‌های چندتایی و یا چند ده‌تایی مشاهده می‌شود.
چیرگ در ساختار زندگی گروهی خود تدابیر امنیتی مخصوص را به اجرا می‌گذارد و برای حفاظت گروه از خطرات احتمالی به گماردن نگهبان می‌پردازد که این ویژگی می‌تواند تا حدودی چیرگ را در برابر خطرات شکار محفوظ نگه دارد.
فیلم زیبا و دیدنی از مرغ میش :
تغذیه چیرگ :
چیرگ پرنده‌ای تقریباً همه چیز خوار است که بیشتر از گیاهان (ساقة گیاهان، دانة غلات، جوانه‌های مرتعی، یونجه و …)، حشرات، مارمولک‌ها، ملخ‌ها و سنجاقک‌ها تغذیه می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشترین ساعات تغذیه در اوایل و اواخر روز (صبح و غروب) می‌باشد و بقیه روز را به استراحت و پاییدن منطقه می‌پردازد.
تولید مثل و جفت گیری میش مرغ :
حرکات جفت‌یابی چیرگ در اواخر فصل زمستان و اوایل فصل بهار با گرم شدن دمای هوا و طولانی شدن طول روز شروع می‌شود. پرندة نر با انجام نمایشات پرگشایی دم خود را به صورت چتر باز کرده به‌طوریکه پرهای ثانویه موجود در دو طرف بدن به شکل گل سفید و بزرگی در می‌آید و غبغب پرنده متورم و برجسته می‌شود.
این حرکات و حالات در پی به‌دست آوردن همسر صورت گرفته و پرنده نر سعی دارد با ابراز احساسات و قدرت نمایی ماده‌های بیشتری را به طرف خود جلب کند. چیرگ از نظر جفت‌یابی دارای خاصیت چند همسری بوده بدین معنا که هر کدام از نرها به وسعت قدرت و جاذبه خود به تعیین قلمرو و جفت اقدام می‌کنند.
سن بلوغ در ماده‌ها بین 2-3 سال و در نرها 4-5 سال می‌باشد. طریقة لانه‌سازی ساده بوده و گاهی بدون استفاده از پوشال و تنها برروی زمین ساخته می‌شود. زمان تخم‌گذاری عمدتاً در اواسط بهار بوده و معمولاً 2 تا 3 تخم گذاشته که رنگ آن خاکستری زیتونی با لکه‌های درشت و تیره می‌باشد. وزن تخم‌ها حدود 150 گرم بوده و در فاصله 2 تا 3 روز گذاشته می‌شوند.
بعد از گذاشتن آخرین تخم دورة هچینگ تخم‌ها شروع شده و تقریباً 4 هفته به طول می‌انجامد. بعد از جفت‌گیری پرندة نر عملاً هیچ نقشی در پرورش و نگه‌داری از جوجه‌ها نخواهد داشت. پرندة ماده در پی اکتشاف لانه توسط انسان و جانوران لانه را ترک کرده و تغییر جایگاه می‌دهد. جوجه‌ها بعد از بیرون آمدن از تخم و تا مدت‌ها به مادر وابسته خواهند بود.
زیستگاه میش مرغ
این پرنده بیشتر در دشت‌های باز، استپ‌های مرتعی، کشت زارها، مزارع دیمی و بدون درخت به‌سر برده و در روی زمین آشیانه می‌سازد. یکی از خصوصیات بارز این پرنده نشستن برروی زمین است که این ویژگی یکی از مشخصه‌های زندگی در زمین‌های وسیع و بدون درخت می‌باشد که به پرنده این امکان را می‌دهد که از دور خطر را تشخیص داده و عکس‌العمل مناسب نشان دهد. علاوه بر دشت‌های باز و زمین‌های مسطح، چیرگ را گاهی میتوان برروی تپه‌های ماهوری اطراف زیستگاه مشاهده کرد.
پراکندگی جهانی چیرگ از شبه‌جزیرة ایبری در اسپانیا شروع و تا شرق چین در آسیا ادامه می‌یابد. جمعیت میش‌مرغ در جهان مابین 32200 تا 42600 قطعه تخمین زده می‌شود که بیشترین آمار مربوط به کشورهای اسپانیا، روسیه، اکراین، ترکیه و مجارستان می‌باشد این در حالی است که بیش از نیمی از جمعیت چیرگ‌های دنیا در اسپانیا زندگی می کنند.
شرایط نامناسب زیستگاهی و امنیتی باعث شده که امروزه جمعیت چیرگ در معرض انقراض جهانی قرار گیرد و از جمعیت آن با گذشت زمان کاسته شود.
زیستگاه میش مرغ در ایران :
چیرگ بیشتر در قسمت‌های غرب و شمال‌غرب کشور خصوصاً در منطقة مکریان واقع در جنوب استان آذربایجان‌غربی پراکنده است. شکار بی‌رویه، تخریب زیستگاه، تبدیل زمین‌های دیمی به آبی (مکانیزه شدن کشاورزی) باعث کاهش بی‌رویه این گونه در دهه‌های اخیر شده است. جمعیت چیرگ در حال حاضر از 100- 150 قطعه تجاوز نمی‌کند و همین مسئله، نگرانی‌های عمده‌ای را از جانب دوستداران محیط زیست به همراه داشته است.
از عمده‌ترین زیستگاه‌های چیرگ در ایران میتوان به دشت‌های اطراف بوکان (دشت سوتاو حمامیان، دشت اینگیجه و آلبلاغ، دشت قازلیان و دشت سه‌کانیان) اشاره کرد که بیشترین جمعیت تولیدمثل‌کننده و زمستان گذران میش‌مرغ در ایران را در خود جای داده‌اند.
در حال حاضر شهرستان بوکان آخرین پناهگاه این گونه با ارزش در کشور می‌باشد و میش مرغ هم‌چون نگینی زیبا بر تارک دشت‌های استیپی بوکان می‌درخشد. امروزه میش مرغ یکی از مهمترین آثار طبیعی ملی در شهرستان بوکان بشمار می رود که می‌بایست تمهیدات ویژه‌ای را در راستای کاهش تهدیدات وارده و بالا بردن راندمان جمعیتی آن به‌کار گرفت.
از طرف دیگر میش‌مرغ می‌تواند به عنوان یک جاذبه توریستی در منطقه مطرح شده و سیاحان زیادی را وارد منطقه نماید. از اقدامات اساسی که می‌بایست
در دستور کار سازمان حفاظت محیط زیست قرار بگیرد میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
-
راه‌اندازی مرکز تحقیقات میش مرغ (البته مرکز تحقیقات در زمستان 87 توسط ریاست وقت سازمان کلنگ زنی شد ولی تاکنون به صورت عملی هیچ‌گونه اقدامی صورت نگرفته است) -
تجهیز و سازماندهی گارد اجرایی حفاظت محیط زیست -
تلاش برای همکاری بیشتر کشاورزان، روستاییان و نهادهای مدنی و مردمی در حفاظت و مراقبت از گونه مربوطه
حفاظت :
چیرگ جزء پرندگان نادر و آسیب‌پذیر (Vulnerable) بوده که از نظر جهانی جمعیت آن رو به کاهش است و در حال حاضر در لیست سرخ اتحادیه بین‌الملی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) قرار گرفته است. در ایران نیز از سال 1346 این پرنده تحت حمایت اعلام شد و شکار آن ممنوع گردید.
با توجه به اینکه در حال حاضر در ایران چیرگ در معرض انقراض قرار دارد لازم است نسبت به آسیب‌شناسی و احیای این گونه با ارزش اقدامات اساسی صورت پذیرد.
بیشتر بخوانید :
معرفی مرغ طوفان پرنده ی دریایی و جایگاه آن در ادبیات فارسی + عکس
معرفی مرغ جیرفتی ( کبک جیرفتی ) با نام محلی کمنزیل + فیلم و عکس
تهیه و گردآوری مجله دلگرم
جهان باورصاد