فال حافظ چیست؟
فال حافظ شامل استفاده از دیوان حافظ برای پیش بینی سرنوشت و رفع شبهات در مورد خوب یا بد بودن نتیجه یک عمل و یا جویا شدن از احوال غایب است.
یکی از باورهای قدیمی و عمومی ایرانیان، فال یا بد بختی با آویزان کردن از وقایع و اشیاء مختلف بوده است. استخاره یا نبوت قرآن نیز یکی از متداول ترین روش های پیشگویی است که پس از ظهور اسلام رایج شد و بعدها به دیگر آثار ادبی که مؤلفان آن را «منفعت از کلام حق» می دانستند، راه یافت. پس از ظهور حافظ، فال در دربار شاعران دیگر بسیار کمتر شد و دربار حافظ جایگزین آنها شد و نمونه هایی از فال در دربار شاعران پس از حافظ بسیار نادر است. هر چه از زندگی حافظ دور می شویم، قداست شخصیت و شعر او بیشتر نمایان می شود. این بارگاه آنقدر نزد مردم مقدس شده است که گفته اند به هر کجا اسلام رسیده، علاوه بر قرآن، بارگاه حافظ هم هست. این قداست فال با بارگاه حافظ و حتی دست زدن به آن در هنگام نوشیدن را غیرمجاز کرد. شهرت حافظ به «لسان الغیب» خوانندگان دیوان او را بر آن داشت تا دیوان او را از دورانی نزدیک به زندگی او تفسیر کنند و به اشعار او ایمان واقعی بیابند.
فال از دیوان حافظ معمولاً در مناسبت هایی مانند عید نوروز، چهارشنبه سوری، شب سله، سیزدهم بهدر، چهارشنبه آخر ماه صفر و سیزدهم صفر انجام می شود. فال زمانی رایج است که شخص قصد خاصی داشته باشد، مانند زمانی که دوستی از هم جدا شده یا منتظر آمدن کسی است، یا زمانی که مشکلی برای یکی از عزیزان پیش می آید یا غم وجود کسی را فرا می گیرد. فال گیری نیز یک آیین جمعی و گروهی است، از این رو آیین های مختلفی برای انتخاب مسیر «قرعه کشی» رواج یافته است. انتخاب این روش ها نوعی سرگرمی است و در شهرهای مختلف روش های مختلفی وجود دارد. جداول خاصی به نام «فالنامه» وجود دارد که بر اساس دیوان حافظ است و در مقدمه و متمم برخی از چاپ های دیوان یا برخی از نسخه های خطی قدیمی او آمده است.
تعریف
فال در لغت به معنای پیش‌بینی و پیش‌بینی آینده در چارچوب یک رویداد خوب یا بد بر اساس آنچه کسی دیده و شنیده است. همانطور که در صبح در زیبایی یا قبل از یک اتفاق ناگوار دیده می شود، پیش بینی می شود که روزهای خوب یا بد وجود داشته باشد. بر همین اساس، حافظ وقتی چهره عاشقی زیبا را به یاد می آورد، پیش بینی می کند که به آنچه می خواهد خواهد رسید و آن را «سعادت» می نامد که موجب «شادی» می شود. زیرا شنیدن آهنگ زیبا و دیدن چهره ای زیبا، هم برای شنونده و هم برای بیننده، شوم و پسندیده است، فال را بهبود می بخشد و دستاوردهای یک نجار را پیش بینی می کند که بر اساس آن برخی حوادث و اتفاقات آینده پیش بینی می شود. این آگاهی مبتنی بر تفسیر سخنانی است که از دیگران شنیده می شود یا گشایش آثار شاعرانی مانند مولانا و حافظ یا گشایش قرآن که در این میان نبوت حافظ به ویژه شناخته شده است و پژوهشگران به تحقیق پرداخته اند. به کارم میرسم فال ها نیز بسته به خوب یا بد بودن رویدادهای آینده به خوب و بد تقسیم می شوند.
افتاد
فال خوب به فالگیر پیش بینی خوبی از اتفاقات و پیام مثبت و عملکرد کار مورد نظر می دهد. حافظ نیز در اشعار خود به این موضوع اشاره کرده است، چنانکه در بیت «بشارت دادند که ما را ببخشی/ نیت نیک نکن که مبارک فالگیر است». حافظ در این بیت از بازیگر محبوبش می خواهد که نیت خیر خود را – و آن ملاقات با معشوقه اش – تغییر ندهد، زیرا نشانه خوبی آمده است. حافظ در بیت «بوی گل در آشتی برمی خیزد/ ای بهار ما فیض خوشبختی تو» نیز از معشوق می خواهد که دست به اقدام بزند و از پهلوان نیز می خواهد که بهار و بوی گل اجازه ملاقات و آشتی دهد. .
فال بد
این فال وقایع ناخوشایند و ناخوشایند را پیش بینی می کند و پیام تغییر، طرد و کناره گیری را به فالگیر می فرستد تا از کاری که قصد انجامش را داشت صرف نظر کند. با توجه به اینکه تاتاری در فرهنگ عرب بر اساس آواز پرندگان اجرا می شد، به این نام خوانده می شود. مثلاً وقتی صدای کلاغ را می شنیدند، پیش بینی می کردند که اتفاق بدی می افتد و دچار مشکل می شوند.
فال حافظ شامل استفاده از دیوان حافظ برای پیش بینی سرنوشت و رفع شبهات در مورد خوب یا بد بودن نتیجه یک عمل و یا جویا شدن از احوال غایب است. اشعار حافظ بیشتر ندای شور و نشاط است. و در ترانه هایی که به شکیبایی دعوت می کند، در واقع آینده ای بهتر و روشن تر را نوید می دهد و از این حیث صبر برای تحقق آرزوها و آرزوهاست.
تاریخ
یکی از باورهای قدیمی و عمومی ایرانیان، فال یا بد بختی با آویزان کردن از وقایع و اشیاء مختلف بوده است. استخاره یا نبوت قرآن نیز یکی از متداول ترین روش های پیشگویی است که پس از ظهور اسلام رایج شد و بعدها به دیگر آثار ادبی که مؤلفان آن را «منفعت از کلام حق» می دانستند، راه یافت. حتی برخی از علمای اسلامی با استناد به سخنان برخی از اصحاب محمد در مورد علاقه وی به فال، نبوت قرآن را مجاز دانسته اند. در برخی منابع دیگر از جمله لباب الالباب، نفحات الانس و مفتوح القلب، متون دیگری از جمله دیوان کبیر، دیوان سید حسن غزنوی، دیوان قاسم انوار، و… ذکر شده است. و دیوان مسجد ذکر شده است.
اما آنچه از منابع و اسناد تاریخی بر می آید این است که پس از ظهور حافظ، فال در دربار شاعران دیگر بسیار کمتر بوده و دربار حافظ جایگزین آنها شده است و نمونه هایی از فال در دربار شاعران پس از حافظ بسیار نادر است. تا آنجا که ملکه الشعرای دربار جهانگیرشاه گورکانیه، طالب آملی (متوفی 1036 ه.ق) در دیوان خود تنها تفسیر دیوان حافظ را صحیح دانسته است.
هر چه از زندگی حافظ دور می شویم، قداست شخصیت و شعر او بیشتر نمایان می شود. این دیوان به قدری نزد مردم مقدس شده است که به گفته تکی الدین حسینی کاشانی، نویسنده خلاص الاشعر، هر جا که اسلام باشد، دیوان حافظ در کنار قرآن دیده می شود. این قداست عده ای را مجبور کرد که با دیوان حافظ فال نگیرند و حتی در هنگام مستی به او دست بزنند.