غسل جنابت در چه زمانی واجب است؟
غسل جنابت یک دستور اسلامی برای پاک نگه داشتن بدن و رعایت بهداشت در طول زندگی است زیرا کسانی هستند که از نظافت خود غافل می شوند اما این حکم اسلامی، آنها را وادار می کند که در فواصل مختلف خود را شست و شو دهند و بدن را پاک نگه دارند.
البته باید دانست موارد یاد شده تنها به عنوان حکمت و فلسفه غسل به شمار می آید و به هیچ وجه علت اصلی وجوب غسل نیست. لذا کسی که تازه بدن خود را شسته، ولی از او منی خارج شده است، باز باید غسل را انجام دهد.
فایده غسل منحصر به این نیست بلکه غسل کردن علاوه بر این، یک نوع عبادت و پرستش نیز می باشد که اثرات اخلاقی آن قابل انکار نیست و به همین دلیل اگر بدن را بدون نیت و قصد قربت و اطاعت فرمان خدا بشویند غسل صحیح نیست.
در حقیقت به هنگام خروج منی یا آمیزش جنسی، هم روح متأثر می شود و هم جسم، روح به سوی شهوات مادی کشیده میشود، و جسم به سوی سستی و رکود، غسل جنابت که هم شستشوی جسم است و هم به علت اینکه به قصد قربت انجام می یابد شستشوی جان است،
اثر دوگانهای در آن واحد روی جسم و روح می گذارد تا روح را به سوی خدا و معنویت سوق میدهد، و جسم را به سوی پاکی و نشاط و فعالیت.
اهمیت غسل جنابت چیست؟
در میان غسل های واجب، مهمترین آنها غسل جنابت است. زیرا برای انجام برخی کارها که طهارت شرط صحت آنهاست (مانند نماز،طواف واجب، روزه ماه مبارک رمضان و مس قرآن) شخص جنب باید غسل کند؛ بلکه در بسیاری از موارد، انجام چنین اعمالی در حالت جنابت، گناه و معصیت خواهد بود.
در خصوص غسل جنابت حتی اگر بخواهیم به جنبه پاک سازی آن هم توجه کنیم، هدف از غسل جنابت، پاک سازی نوعی آلودگی روحی است که روش طهارت آن، توسط اسلام آموزش داده شده است وگرنه شستشوی محل نجس شده باید برای طهارت کافی می بود.
هم چنان که خداوند متعال، پس از بیان غسل، وضو و تیمم می فرماید: راز این دستور آن است که شما طاهر شوید «ولکن یرید لیطهرکم؛ ولیکن خدا می خواهد شما راپاک کند.
تا انسان طاهر نشود به خدایی که طیب است نمی رسد و این طهارت، محبوب ذات حق است که در قرآن فرموده است؛«…والله یحب المطهرین؛ و خدا کسانی را که خواهان پاکی اند دوست دارد.»
وقتی انسان اندکی در مسئله ی طهارت تأمل کند به این نتیجه می رسد؛ خدایی که این قدر در مورد مسئله طهارت تاکید دارد و به پاکیزگی لباسی که بر تن است و پوستی که بمنزله قشری برای حقیقت انسان است اهمیّت می دهد یقینا به طهارت قلب، بی توجه نبوده و به پاکیزگی باطن از آلودگی ها و کثافت های معنوی که قابل قیاس با کثافات ظاهری نیست اهمیت ویژه می دهد.
خداوند در مورد تیمم نیز می فرماید:«ولکن یرید لیطهرکم». خاک که باعث تطهیر ظاهر نیست بلکه آنچه مراد است تطهیر انسان از خبائث اخلاقی،تکبر،عجب و غیره است.
غسل جنابت یک دستوراسلامی برای پاک نگه داشتن بدن و رعایت بهداشت،در طول زندگی است. همواره افرادی از نظافت خود غافل می شوند ولی این حکم اسلامی آنان را وادار می کند که در فاصله های مختلف، خود را شست و شو دهند و بدن خود را پاک نگه دارند.
طریقه انجام غسل جنابت
غسل در لغت به معنای شستن چیزی برای از بین بردن چرک آن است و در اصطلاح فقه عبارت است از :شستن تمام بدن، به قصد قربت و اطاعت از فرمان الهی.غسل جنابت
غسل دو نوع است :غسل واجب و غسل مستحبی. غسل های واجب عبارتند از :غسل جنابت، حیض، نفاس، استحاضه، مسّ میت، غسل میت و غسلی که به واسطه نذر و قسم و مانند آن واجب می شود. تعداد غسل های مستحبی هم فراوان است که در کتاب های مفصل از آنها نام برده شده است.
در میان غسل های واجب، مهم ترین آنها غسل جنابت است. اصل غسل جنابت به تنهایی واجب نیست؛ بلکه برای انجام برخی کارها (مانند نماز، روزه، مسّ قرآن و …) به دستور شرع واجب شده است و انجام دادن این گونه اعمال بدون غسل، گناه است؛ بلکه در برخی موارد عمل باطل خواهد بود.
مراحل اصلی غسل جنابت
-
نیت؛ برای نیت کردن هم لازم نیست به زبان چیزی بگویید؛ بلکه همین قدر که قلباً میدانید برای چه کاری به حمام آمدهاید و نیت شما انجام چه غسلی است، کفایت میکند و همچنین لازم نیست که برای شستن هر قسمتی از بدن نیت را تجدید کنید. -
بعد از نیت سر و گردن را به قصد غسل بشویید، -
بعد تمام طرف راست بدن تا کف پا و سپس تمام طرف چپ را بشویید و برای آن که اطمینان پیدا کنید که تمام طرف راست شسته شده است کمی از نیمه چپ را به همراه طرف راست و کمی از نیمه راست را به همراه نیمه چپ بدن بشویید.
نماز خواندن با غسل جنابت
وضو برای انجام اموری که شرط صحت و یا شرط جواز و عدم حرمت آن هاست، واجب است. کما این که برای اموری که شرط کمال آن ها و یا شرط رفع کراهت آن هاست، مستحب می باشد.
هر چیزی که به هر نحوی مشروط به وضو است، مشروط به غسل نیز می باشد. سؤال مورد بحث این است که آیا غسل واجبی هست که انجام آن انسان را از وضو گرفتن بی نیاز کند؟ با چه غسل هایی میتوان نماز خواند؟
آیات عظام امام خمینی(ره) ، بهجت ، خامنه ای ، صافی و فاضل :تنها با غسل جنابت میتوان نماز خواند ؛ ولی باغسلهای دیگر باید وضو هم گرفت.
مکروهات مربوط به شخص جنب قبل از غسل جنابت
-
خوردن و آشامیدن ؛ ولی اگر وضو بگیرد، خوردن و آشامیدن مکروه نیست و با شستن دست یا مضمضه و یا استنشاق کردن ، کراهت آن رفع نمی شود. اگر چه این کراهت کاهش می یابد. -
خواندن بیش از هفت آیه از سوره های که سجده واجب ندارند. (یعنی ثواب آن کاهش می یابد). -
رساندن جایی از بدن به جلد و حاشیه و میان خطهای قرآن . -
همراه داشتن قرآن . -
خضاب کردن به حنا و مانند آن . -
مالیدن روغن به بدن . -
خوابیدن ؛ البته اگر وضو بگیرد یا اگر آب ندارد به جای وضو یا غسل ، تیمم کند، خوابیدن به این حال مکروه نیست . -
آمیزش کردن پس از آن که محتلم شده باشد. -
عبور از مسجد، اما عبور از مسجدالنبی و مسجدالحرام حرام است.
مستحبات غسل جنابت
-
استبرا به بول پیش از غسل جنابت ؛ در صورتی که جنابت به علت خروج منی باشد. -
سه مرتبه شستن دو دست تا مرفق یا نصف ذراع یا تا بند دست . در این خصوص فرقی میان غسل ترتیبی و ارتماسی نیست . -
سه مرتبه مضمضه (گرداندن آب در دهان ) و استنشاق کردن (آب در بینی کردن و بیرون ریختن ) پس از شستن دو دست ؛ البته یک مرتبه نیز کفایت می کند. -
دست کشیدن بر اندام برای اینکه یقین پیدا شود که آب به همه جای بدن رسیده است . -
سه بار هر یک از اعضا را غسل دادن . -
ذکر نام خداوند متعال با گفتن ((بسم اللّه )) یا بسم اللّه الرحمن الرحیم که ذکر دومی بهتر است . -
خواندن دعایی که در حال انجام غسل روایت شده است به این که بگوید:اللهم طهر قلبی و تقبل سعیی واجعل ما عندک خیرالی واشرح صدری و اجر علی لسانی مدحتک و الثناء علیک ، اللهم اجعله لی طهورا و شفاء و نورا انک علی کل شیی ء قدیر؛ البته اگر این دعا پس از تمام شدن غسل خوانده شود، بهتر است . -
رعایت کردن موالات (پی در پی شستن ) و شستن از بالا به پایین در غسل ترتیبی . -
مستحب است که زنان موهای بافته سر خود را هنگام غسل باز کنند. -
برای غسل از یک صاع (سه کیلو) آب استفاده شود، نه بیشتر.
غسل جنابت در زنان
فقها درباره غسل جنابت زنان ملاک های متفاوتی دارند :
آیت الله خامنه ای :اگر زن به اوج لذت جنسی برسد و در آن حال مایعی از او خارج شود، جنابت محقق شده و غسل بر او واجب میشود و اگر شک کند که به این مرحله رسیده یا نه و یا شک در خروج مایع داشته باشد، غسل واجب نیست.
آیت الله سیستانی :اگر آبی با شهوت از بدن خارج شود و بدن سست شود ،جنابت حاصل شده و این آب نجس است، ولی اگر این سستی حاصل نشود، در صورتی که آب زیاد باشد و با شهوت خارج شود، بنابر احتیاط واجب همان حکم را دارد.
آیت الله بهجت :علایم منی صرفاً شهوت و سست شدن بدن نیست .چنان چه با شهوت و جستن بیرون آمده و بعد از بیرون آمدن آن بدن سست شود، آن رطوبت حکم منی را دارد و اگر هیچ یک از نشانه های بالا را نداشته باشد، حکم منی را ندارد.
فواید غسل جنابت از نظر علمی
طبق تحقیقات دانشمندان، در بدن انسان دو سلسله اعصاب نباتی به نامهای اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک وجود دارد که تمام فعالیتهای بدن را کنترل می کنند.
وظیفه اعصاب سمپاتیک تند کردن و وظیفه اعصاب پاراسمپاتیک کند کردن فعالیت دستگاههای مختلف بدن است. گاهی جریانهایی در بدن رخ میدهد که باعث به هم خوردن این تعادل می شود، مانند ارگاسم و اوج لذت جنسی که معمولا حین خروج منی صورت می گیرد.
یکی از کارهایی که باعث تامین تعادل از دست رفته و تحریک اعصاب سمپاتیک می شود، تماس بدن با آب است و چون ارگاسم روی تمام اعضای بدن تاثیر می گذارد، دستور داده شده که بعد از آمیزش جنسی یا خروج منی، تمام بدن با آب شسته شود. در پرتو اثر حیات بخش آب، تعادل کامل در میان آن دو دسته اعصاب در سراسر بدن برقرار گردد.
دعا در زمان انجام غسل جنابت
برخی منابع از پیامبر اسلام(ص) و برخی دیگر از امام حسن عسکری(ع) نقل کرده اند:«هر کس بعد از وضو یا غسل جنابت این دعا را بخواند، گناهان او بریزد، چنانچه برگ از درختان می ریزد و به هر قطره از قطرات وضو و غسل او، حق تعالی فرشته ای می آفریند که تسبیح و تقدیس الهی گوید و صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد، و ثوابش برای او باشد و گناهانش آمرزیده شود؛ آن دعا چنین است:
سُبْحَانَکَ اللَّهُمَ وَ بِحَمْدِکَ، أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُکَ وَ أَتُوبُ إِلَیْکَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُکَ وَ رَسُولُکَ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّکَ وَ خَلِیفَتُکَ بَعْدَ نَبِیِّکَ عَلَی خَلِیقَتِکَ، وَ أَنَّ أَوْلِیَاءَهُ وَ أَوْصِیَاءَهُ خُلَفَاؤُکَ؛ خداوندا؛ پاک و منزهی و تو را ستایش می کنم. شهادت می دهم که خدایی جز تو نیست.
از تو طلب استغفار و توبه می کنم و شهادت می دهم که محمد(ص) بنده و فرستاده تو است و علی(ع) پس از پیامبر، ولی و خلیفه تو بر زمین است و اولیا و اوصیای او نمایندگان تو هستند».
وسواس در غسل جنابت
وسواس عبارت است از افکار و رفتارهای ناخواسته و غیرارادی که به طور مداوم و بدون اراده شخص به ذهن فرد می آید و نمیتواند به سادگی آن فکر یا رفتار را از خود دور کند .در این حالت فرد دچار اضطراب شده و مدام رفتار خود را تکرار می کند .
مانند تکرار آب کشیدن دست خود یا تردید در طهارت و نجاست لباس یا بدن خود و نظایر آن. بنابراین دقت در طهارت و نجاست اگر از حد عادی خارج شده و تکرار شود تبدیل به وسواس می شود که باید برای درمان آن اقدام نمود.
برای از بین رفتن حالت وسواس راههایی وجود دارد که از جمله آنها میتوان عوامل زیر را برشمرد:
-
یادگیری درست و صحیح مسائل شرعی -
توجه به مفاسدی که وسواس به دنبال دارد؛ مانند از بین رفتن تمرکز فکری و اختلال در امور زندگی و بازماندن از انجام تکالیف شرعی. -
مطالعه کتابهایی در زمینه وسواس؛ مانند کتاب «وسواس» تألیف مرحوم مصطفی زمانی. -
تنها گمان کردن به نجاست ، تکلیف آور نیست بلکه در صورت داشتن یقین به نجاست باید از آن دوری کرد. -
همان طور که میدانیم در زمان پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) ، اب لوله کشی و بهداشت ، مانند امکانات امروزی نبود اما مشکلی نیز در خصوص طهارت و نجاست وجود نداشت و مردم به طور عادی زندگی می کردند. -
توجه به این که یقین شخص وسواس برای وی معتبر نیست بلکه در پاک شدن و نجس شدن اشیاء باید به نظر عرف مراجعه کند و در آب کشیدن اشیاء و انجام غسل به طور عادی و مانند عرف عمل کند. -
خداوند تکلیف سختی بر عهده بندگانش ننهاده است .بنابراین با عزمی راسخ تصمیم بگیرید که براین دشمن درونی غلبه نمایید. برنامه های زیر را عمل کرده و گرفتن نتیجه رضایت بخش اطمینان داشته باشید:
-
ذکر بسیار «لا اله الا الله» و «لا حول ولا قوه الا بالله» -
تکرار این جملات هنگام خوابیدن و آرامش بدن در بستر :من به خواست خداوند قطعا خواهم توانست براین بیماری وضعف غلبه نمایم من برای غلبه براین وسوسهها کاملا نیرومندم. من از ضعف و زبونی بیزارم و بر ترک این عادت ناپسند مقتدرم. -
استعاذه و پناه بردن به خداوند با خواندن سوره های فلق و ناس و نیز تکرار «اعوذ باللّه من الشیطان الرجیم» و «لا حول ولا قوه الاّ باللّه».
از یکی از دوستان مورد اعتماد بخواهید که دائما ضرورت تغییر رویه را به شما یادآوری کند تا کمی از بایدهای ناخواسته شما کاهش یابد.
از نظر شرعی وسوسه از شیطان است و نباید از آن پیروی کرد. در روایت هست که:«شیطان دوست دارد شما از او پیروی نمایید». پس سعی کنید مثل همه مردم غسل کنید.
پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:«مقدار آب لازم برای وضو حدود یک کیلو و برای غسل حدود سه کیلو است». سپس فرموده است :«مردمی بعد از من می آیند که این مقدار را کم میشمارند، اینها از امت من نیستند».
اسلام یک دین آسان و راحتی است که خود پیامبر(ص) میفرماید:«من برای شما یک دین آسان آورده ام» آن وقت اگر بنا باشد یک وضو و یا غسل این قدر وقت انسان را بگیرد و به این اندازه مشکل باشد، این چه دین آسانی خواهد بود؟
از طرفی اگر کسی خلاف فرمایش پیامبر(ص) و ائمه(ع) عمل نماید این دهن کجی به آنان محسوب میشود و گناه بزرگی است؛ مثلاً پیامبر(ص) فرموده است:
«چیز نجس را بعد از برطرف شدن عین نجاست یک مرتبه که زیر آب جاری شستید پاک است»، آن وقت با مصرف بیش از اندازه آب نشان می دهید که آنچه پیامبر(ص) فرموده درست نیست و این کار من صحیح است .
از طرفی اسراف در مصرف آب ، گناه کبیره به شمار می رود . بنابراین از این به بعد به طور معمولی و مانند دیگران غسل انجام دهید و شستن داخل گوش و بینی لازم نیست.
تأخیر در غسل جنابت
کسی که بعد از اذان صبح با حالت احتلام از خواب بیدار می شود، آیا می تواند نماز خود را تا نزدیک طلوع آفتاب به تأخیر اندازد و با تیمم نماز بخواند؟
همه مراجع:اگر نماز خود را به تأخیر اندازد، تا جایی که وقت تنگ شود، گناه کرده است. در این صورت باید تیمم کند و لباس و بدن خود را تطهیر کند و نماز خود را بخواند و نماز او صحیح است.
اگر کسی در شب ماه رمضان، جُنُب شود و تا نزدیک اذان صبح، غسل را به تأخیر اندازد و سپس تیمم کند، آیا روزه او صحیح است؟ همه مراجع (به جز صافی و وحید):در این فرض (هر چند تأخیر غسل، گناه است)؛ ولی چنانچه قبل از اذان صبح تیمم کند، روزه او صحیح است.
آیات عظام صافی و وحید:در این فرض (هر چند تأخیر غسل، گناه است)؛ بنابر احتیاط واجب تیمم کند و روزه بگیرد و قضای آن را نیز به جا آورد.
مطابق نظر آیت الله خامنه ای
سوال :اگر شخصی قبل از اذان صبح یا بعد از آن بخوابد و در خواب جنب شده و بعد از اذان بیدار شود، چه مدتی برای غسل کردن وقت دارد؟
پاسخ :در فرض سؤال، جنابت به روزه آن روز او ضرر نمیزند، ولی واجب است که برای نماز غسل کند و میتواند غسل را تا وقت نماز به تأخیر بیندازد. اجوبه الاستفتائات.
سوال : اگر مکلّف در شب ماه رمضان قبل از اذان صبح بیدار شود و ببیند که محتلم شده است و دوباره پیش از اذان صبح به امید اینکه برای غسل کردن بیدار میشود بخوابد و تا بعد از طلوع آفتاب در خواب بماند و غسل خود را تا اذان ظهر به تأخیر بیندازد و بعد از اذان ظهر غسل کرده و نماز ظهر و عصر بخواند، روزه آن روز او چه حکمی دارد؟
پاسخ :در فرض سؤال که خوابِ اول است روزه اش صحیح است ولی اگر دوباره خوابید و تا صبح بیدار نشد باید قضای آن روز را بجا آورد.
خجالت از جنابت و تیمم غسل جنابت
اگر کسی به دلیل خجالتی بودن نمی توان غسل انجام دهد ، می تواند در اول وقت تیمم کرده و نماز بخواند. چنین شخصی باید قسمت هایی از بدن را که نجس شده است را آب بکشد و تا آخر وقت صبر کند یعنی زمانی که فقط به اندازه تیمم و خواندن نماز به صورت مختصر و اکتفاء به واجبات نماز وقت داشته باشد ، در آن موقع تیمم کرده و با تیمم نماز بخواند.
البته به خاطر این که عمداً نماز خود را به تأخیر انداخته و فرصت غسل کردن را از خود سلب کرده است، مرتکب کار حرامی شده و معصیت کرده است. امانماز او صحیح است اگر چه احتیاط مستحب آن است که قضای آن نماز را بخواند.
چهار مرحله تیمم غسل جنابت
-
نیت تیمم غسل جنابت ؛ تیمم می کنم بدل از غسل جنابت قربه الی الله -
زدن کف دو دست با هم بر چیزی که تیمم بر آن صحیح است مانند خاک مطهر -
کشیدن کف هر دو دست به تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر می روید تا ابروها و بالای بینی و بنابر احتیاط واجب، دست ها باید روی ابروها نیز کشیده شود -
کشیدن کف دست چپ بر تمام پشت دست راست، و سپس کشیدن کف دست راست بر تمام پشت دست چپ.
در تیمم غسل جنابت مانند تیمم سایر غسل ها، قبل از مسح کردن پشت دستها ، احتیاط مستحب آن است که یک بار دیگر و برای بار دوم دست ها را بر زمین بزند و مجدداً با آن، پشت دست راست و سپس پشت دست چپ را مسح کند. برخی دیگر از فقها این استحباب را در تیمم بدل از وضو نیز قائل اند.
تیمم غسل جنابت بر چه چیزهایی درست است؟
تیمم بر خاک و اقسام سنگها صحیح است. بنابر احتیاط واجب اگر سنگ و خاک وجود دارد نباید بر گچ و آهک پخته و آجر پخته و سفال و بر سنگ معدن مثل سنگ عقیق تیمم شود.
تیمم غسل جنابت بعد از نزدیکی
اگر شخصی قبل از نزدیکی بداند که تا طلوع آفتاب قادر به انجام غسل نیست طبق نظر مراجع عظام تقلید انجام تیمم غسل جنابت هیچ اشکال شرعی ندارد و تکلیف چنین شخصی هم این تیمم است. بنابراین، این فرد به جای غسل جنابت، تیمم بدل از غسل می کند و با این تیمم نمازش را می خواند.
اگر کسی با همسر خود نزدیکی کند و قبل از طلوع آفتاب نتواند غسل انجام بدهد، برای نماز صبح باید تیمم غسل جنابت کند؛ یعنی به جای غسل جنابت، تیمم انجام دهد و نماز صبح را بخواند ، اما برای نمازهای بعدی باید غسل انجام دهد.
لازم به توضیح است که این مسئله اختصاص به نماز صبح ندارد، بلکه در وقت های دیگر هم همینطور است؛ یعنی اگر کسی جنب شد و در وقت نماز نتوانست غسل کند، وظیفه اش تیمم است و قبل از قضا شدن نماز، باید تیمم غسل جنابت کند و با آن نماز بخواند.
بیشتر بخوانید:
آیا میشود غسل حیض و جنابت را با هم انجام داد؟
غسل جنابت چه وقت واجب است؟
