علم جفر چیست؟
مراد از علم جفر یا علم الحروف علمی است که به وسیله آن تمامی حوادث عالم تا انقراض عالم مشخص می شود که صورت کامل و درست این علم اختصاص به ائمّه اطهارعلیهم السلام دارد.
شیخ الطریحی در مجمع البحرین مینویسد : که علم جفر و علم جامعه دو کتابی است که علی( علیه السلام) در آن دو کتاب تمامی علوم و حوادث را تا انقراض عالم به طریق علم حروف تهجی و ابجدی با املاء رسول اکرمصلی الله علیه و آله نوشته است. تمام امامان معصوم علیه السلام علم جفر را میدانند و به آن نگاه کرده به وسیله آن علم حکم می کنند.
آنچه از مجموع روایات ائمه علیه السلام در خصوص علم جفر بر می آید این است که علم جفر مجموعه ای از معارف الاهی است که از طریق رسول خدا صلی الله علیه و آله به حضرت علیعلیه السلام منتقل شده و پس از حضرت علی علیه السلام در اختیار ائمه قرار دارد. قسمتی از این علوم شامل وقایع آینده تا روز قیامت است که به آن علم منایا و بلایا هم گفته می شود.
بیان اجمالی معنای جفر
از آنجایی که مفهوم تفصیلی جفر بعداً خواهد آمد، در این جا جهت امادگی ذهنی خواننده ی محترم، به اجمال نقل می کنیم که جفر یعنی« پوست قوچ وحشی» که تمام کتب انبیای گذشته و کتبی که با املای حضرت محمدصلّی الله علیه و آله و سلّم و دست خطّ شریف علیّ بن ابی طالب علیه السلام نوشته شده است، در این پوست نگهداری می شود.
واژه ی جفر در فارسی به انبان و در آذری به تغارچه ترجمه شده است. اینکه شنیده می شود علی علیه السلام از علم جفر مطّلع بوده؛ یعنی اینکه این علی علیه السلام و اولاد معصوم علی علیه السلام هستند که از محتوای کتب موجود در آن انبان( جفر) مطّلع هستند و به تفصیل در این مورد توضیح داده خواهد شد.
تا به حال 12 جلد کتاب تحت عنوان جفر دردسترس عموم قرار گرفته که اغلب دارای جداولی بسیار پیچیده اند و هر یک از این 12 کتاب بعنوان جفر تلقّی شده است؛ولی مطمئنّاً هیچ ربطی به جفر علی( علیه السلام) ندارند. گرچه برخی از جداول میتواند در بین کتب موجود در جفر باشد؛ امّا این کتاب ها مطمئنّاً جفر نیستند و قطعاً اطلاع از پاره ای از اسرار آن جداول، اطّلاع از جفر تلقّی نمی شود و اکنون جفر در محضر آقا امام عصر( عج) است.
لازم به ذکر است که دو علم دیگر وجود دارند، به نام علم حروف و علم اعداد و کسانی از این علوم اطلاع دارند و تا حدّی که از طریق این علوم شماره تلفن هر کس را که می خواهند کشف می کنند، ولی این علوم، علم جفر نیستند.
جایگاه جفر نزد اهل بیت (علیه السلام)
امام صادق علیه السلام فرمودند:
« در خانه ی ما مجموعه ای وجود دارد، با وجود آن ما اهل بیت علیه السلام به احدی از انسانها نیاز نداریم. این مردم دنیا هستند که به شدّت به ما اهل بیتعلیه السلام، به خاطر آن مجموعه نیاز جدّی دارند و در بین آن مجموعه، کتابی است با املای شخص حضرت محمد صلی الله علیه و آلهو دست خطّ شریف علی علیه السلامکه شامل صحیفه ای است که تمام حلال و حرام در آن بیان گردیده و مسائل را طوری روشن نموده است که شما اصحاب وارد منزل ما می شوید، بدون این که بدانید که ما اهل بیت( ع) می دانیم که شما به کدام دستور آن عمل کرده اید یا عمل نکرده اید!!»
جفر؛ یک کتاب امنیتی
امام صادق علیه السلام در روایت دیگر فرمودند:
« اگر نبود این که قبلاً مطالب و مسائلی را لو دادید، کتابی را به شما می دادیم که با وجود آن و به برکت آن تا روز قیام امام عصر( ع) به احدی نیاز پیدا نمی کردید که مسأله ای را از او بپرسید».روایات اهل بیت علیه السلام در باب علم جفر زیاد و مضامین آن ها بسیار نزدیک به هم است. و آنچه در بالا ذکر گردید نمونه ای از این روایات بود. از روایات این باب نکات زیر قابل استفاده اند.
1. جفر بر دو گونه است:
-
جفر احمر: که مراد از آن سلاح رسول الله است که از ودایع و نشانه های امامت بوده و الآن در دست مبارک حضرت مهدی( عج) است. در بعضی روایات آمده است که در آخر الزمان، از این سلاح اموری معجزه گون دیده خواهد شد. -
جفر ابیض: که نوشته ای است بر روی پوست، که آن هم از ودایع و علامات امامت است.
2. از روایات علم جفر به وضوح استفاده می شود که این علم توسط نبی اکرم به امیر مومنان تعلیم داده شده و وارث آن تنها اهل بیت علیه السلام هستند. ضمن تفحّصی که در روایات مربوط به علم جفر انجام گرفت حتّی یک مورد یافت نشد که نشان دهد اهل بیت علیه السلام این علم را به غیر معصوم آموخته اند.
بلکه در مواردی تصریح شده که این علم مختصّ به انبیاء و اوصیا است. همچنین در مواردی اهل بیتعلیه السلام داشتن این علم را دلیل بر امامت خود گرفته اند. بنابراین آنچه مدّعیان علم جفر دارند یا علم جفر نیست یا اگر هست ناقص است. بعضی از عرفا نیز به این مطلب خیر تصریح نموده اند که درجای خود به اشاره خواهد شد.
3. روایات حاکی از این هستند که معارف تمام کتب آسمانی ادیان سابق و تمام احکام اسلام و تمام وقایع عالم تا روز قیامت در این علم مستترند. امّا آیه ای از قرآن در آن نیست. و از آنجا که قرآن کریم، با ادلّه فراوان نقلی و به حکم آیه « … وَ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْکِتابَ تِبْیاناً لِکُلِّ شَیْ ء …» ( النحل/۸۹) دارای تمام حقایق است، شاید بتوان گفت که علم جفر، علم تاویل قرآن کریم است.
کما این که بعضی عرفا به این مطلب تصریح نموده اند که ذکر آن در جای خود خواهد آمد. و اطلاع کامل از تاویل قرآن انحصار به امام معصوم دارد که راسخ و استوار در علم است.« … وَ ما یَعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم. …»( آل عمران/۷)
گاهی با انجام دادن عملیاتی صوری بر روی حروف، احکامی چون سعد و نحس امور، پیش‌بینی آینده، شفای امراض، ایجاد عاطفه بین اشخاص، استمداد از نیروهای غیبی و مسائلی از این دست، استنباط یا با آن‌ها اعمال می‌شود.در این مقاله، به‌رغم شبه‌علم بودن حروف، باتوجه به طبقه‌بندی آن در زمره علوم در دوره اسلامی، از آن به علم حروف یاد می‌شود.
درباره جایگاه علم حروف در میان علوم دیگر، در تقسیم‌بندی دوره اسلامی، آرای مختلفی وجود دارد.در عین اینکه حروف یکی از علوم غریبه دانسته شده، ابن‌خلدون آن را شاخه‌ای از علم سیمیا و نهاوندی آن را از شاخه‌های سِحر دانسته است.براساس تعلق علم حروف به علم سیمیا، این علم در کنار چند علم و شبه‌علم دیگر ــ شامل کواکب و افلاک ( نجوم )، تنجیم ( احکام نجوم )، طبایع، اعداد، اوفاق و رَقْی قرار می‌گیرد.
پیرلوری، علم الحروف فی الاسلام، ص ۵۷ـ۵۸، ۶۱ـ۶۲؛. برخی نیز حروف را معادل جَفر دانسته‌اند، ضمن آن‌که از نظر عده‌ای دیگر، جفر یکی از شاخه‌های علم حروف است. در نهایت، طاشکوپری‌زاده در یک تقسیم‌بندی نادر، علم حروف را در قالب علم خواص روحانی (شامل وِفْق و تکسیر و مانند آن)، یکی از فروع علم تفسیر (که خود یکی از شعب علوم شرعی است) قرار داده است.
تفاوت علم حروف با دیگر علوم غریبه
از نظر دسته‌بندی علوم غریبه، جفر در سطوح عالی آن قرار دارد و با فال، سحر، طلسمات، هیئت و نجوم (ستاره‌بینی) و… در یک سطح قرار داده نمی‌شود.از جمله مواردی که به اشتباه به علم جفر (خارج از گفته استادان اولیه) نسبت داده شده موارد ذیل می‌باشد: یافتن عناصر چیره بر سرشت هر فرد و میزان سازگاری افراد با یکدیگر- پیشگویی برای هر فرد
پیدا کردن زمان‌های خوش شگون و بدشگون از راه اخترشماری- شرایط برآورده شدن آرزوها- بهبود بیمارها با خواندن ورد و افسون- خواص واجها- دریافت «رازهای» نام‌های پیشوایان اسلام از راه آیه تطهیر – تأثیر نام‌های خدای متعال- شماره‌شناسی شماره‌های آریایی، لرزشی، مادی و شماره‌های نیرومند. البته موارد بالا بعضاً از علم حروف مستخرج می‌شود ولی ربطی به جفر در لغت خاص آن ندارد.
انتساب دهندگان این موارد به جفر می‌کوشند تا بر پایه زمان زایش هر شخص، ویژگی‌ها و منش او را بازگو کنند. مثلاً استفاده از زمان تولد فرد در سؤالِ جفری سبب این باور شده‌است که طالع و ویژگی‌ها و منش افراد را می‌توان با جفر بازگو کرد. گرچه پرسش از موارد فوق در جفر فرد را به جواب می‌رساند اما کاربرد جفر خاص این موارد نبوده و دیده نشده‌است که استادان جفر، آن را در چنین مواردی استفاده کنند.