پروتئینوری چیست؟
وقتی مقدار پروتئین موجود در ادرار، از حد مجاز خود بیشتر شود پروتئینوری یا دفع پروتئین در ادرار خوانده می شود. این نشانه را میتوان از شایع ترین نشانه های وجود بیماری در کلیه ها دانست. بیایید با هم به بررسی علت ها و علائم این مشکل بپردازیم و ببینیم چگونه میتوان آن را درمان کرد.
پروتئینوری یا دفع پروتئین در ادرار چیست؟
در علم پزشکی به وجود مقادیر غیرطبیعی پروتئین در ادرار (بیش از یک گرم در روز)، پروتئینوری گفته می‌شود. پروتئینوری یکی از علائم شایع بیماری‌های کلیوی می‌باشد. پروتئین ها جز اساسی تمام بخش‌های بدن ازجمله عضلات، استخوان ها، مو و ناخن را تشکیل می دهند. پروتئین های موجود در خون نیز عملکردهای مهمی دارند و موجب محافظت فرد در برابر عفونت، کمک به لخته شدن خون و حفظ مقدار صحیح مایع در گردش بدن می شوند. همان‌طور که می‌دانید، کلیه یکی از مهم‌ترین اندام‌های درونی بدن انسان است.
اکثر اعضای بدن برای عملکرد مطلوب وابسته به کلیه‌ها هستند، بنابراین عملکرد مناسب این عضو در بدن بسیار مهم است. از جمله وظایف کلیه در بدن میتوان به شرکت در فعالیت خون‌سازی بدن، تنظیم متابولیسم ویتامین D و دخالت در متابولیسم کلسیم و سیستم استخوانی اشاره نمود.کنترل سیستم اسید و باز بدن که یکی از مهم‌ترین سیستم‌های بدن برای حفظ تعادل داخلی است نیز از دیگر کارهای کلیه است، اما یکی دیگر از وظایف کلیه که تقریبا مردم عادی این عضو را با آن می‌شناسند، دفع سموم بدن است.
دفع سموم در کلیه
برای دفع سموم بدن، خون از گلومرول‌ها که نقش صافی دارند، عبور می‌کند. این صافی باعث می‌شود مواد ضروری برای اعضای مختلف بدن، بازجذب شده و در عین حال، سموم و مواد زائد دفع شوند.در حالت عادی پروتئین‌ها نباید از این صافی بگذرند. البته در حدی کم ـ زیر 150 میلی‌گرم در 24 ساعت ـ برخی مولکول‌های خاص پروتئین، می‌توانند در ادرار دیده شوند. بنابراین در یک حجم خیلی محدود، وجود بعضی از انواع پروتئین‌ها در ادرار غیرطبیعی نیست. اما زمانی که کلیه دچار اختلال شود، موادی که در حالت عادی نباید از صافی گلومرول‌ها رد شوند، از آنها عبور کرده و برعکس بازجذب مواد لازم مختل می‌شود.
فردی که پروتئینوری دارد، در واقع دفع پروتئین در ادرار او به طور غیرعادی انجام می‌شود.
همچنین بخوانید:
علت و علائم کیست کلیه چیست؟
از پیشگیری تا درمان عفونت کلیه
درمان تنبلی(نارسایی)کلیه در طب ایران
پروتئینوری می‌تواند یک نشانه خیلی مهم از بیماری‌های زمینه‌ای کلیه باشد. در واقع بهتر است بگوییم پروتئینوری، بیماری نیست بلکه نشانه‌ای مهم است که ممکن است به دلیل سوء اثر برخی داروها بر کلیه یا در جریان برخی بیماری‌های عفونی به وجود آید. در اثر دیابت و فشار خون هم ممکن است پروتئین‌آوری پیدا شود. به طور کلی پروتئینوری موردی است که نباید به راحتی از کنارش گذشت.
علت دفع پروتئین در ادرار از کلیه‌ها
مایع خون یا پلاسما، در کلیه‌ها تصفیه می‌شود و مواد زائد را از دست می‌دهد. در حالت عادی، کلیه ها مانع خروج آلبومین ( نوعی پروتئین در خون )، از پلاسما به داخل فضای ادراری می‌شوند و ادرار عاری از پروتئین یا آلبومین است.آلبومین، مهم‌ترین پروتئین در گردش خون است که مانند چسب، مایع پلاسما را داخل رگ‌ها نگه می‌دارد. مایع خون یا پلاسما در کلیه‌ها تصفیه می‌شود و مواد زائد را از دست می‌دهد. در حالت عادی در حین تصفیه پلاسما، در کلیه‌ها سدی وجود دارد که مانع خروج آلبومین از پلاسما به داخل فضای ادراری می‌شود و به این ترتیب، در حالت عادی، ادرار عاری از پروتئین یا آلبومین است.
احتمال حضور آلبومین (که نوعی پروتئین محلول در آب است) در ادرار بیش از سایر پروتئین ها است و گاهی به جای لغت پروتئینوری، به طور اختصاصی از واژه “آلبومینوری” استفاده می شود که هنگامی است که در آزمایش ادرار به طور اختصاصی، وجود آلبومین تشخیص داده می شود. آلبومین موجب احتباس مایعات در بدن می شود و مانند اسفنج، آب بافت های بدن را به خود می گیرد.
البته در شرایط خاصی مثل ورزش سنگین یا وجود عفونت ادرار، مقدار کمی آلبومین در ادرار دفع می‌شود که معمولا توسط بدن جبران می‌شود. وقتی دفع پروتئین از کلیه‌ها به میزان زیاد باشد، باعث کم شدن مقدار پروتئین در خون می‌شود و پلاسما از رگ‌ها بیرون می‌آید و بیمار ورم می‌کند.بیماری‌هایی وجود دارند که در آنها، کارآیی سد خونی ـ ادراری، در کلیه از بین می‌رود و آلبومین به مقدار زیاد، در ادرار وارد و دفع می‌شود. در این حالت، کبد شروع به تولید بیشتر آلبومین می‌کند و این نقیصه تا حدی جبران می‌شود.
وقتی کبد نتواند از پس جبران مقدار زیاد آلبومین دفع شده برآید، مقدار آلبومین خون کم می‌شود و کم‌کم پلاسما از داخل رگ‌ها به فضای زیر پوست تراوش می‌کند و ورم ایجاد می‌شود. ورم ناشی از دفع پروتئین، برخلاف ورم در بیماران دچار نارسایی قلبی، یک ورم عمومی است، یعنی صبح که فرد از خواب بیدار می‌شود، کاملا پف کرده و زیر پلک‌هایش کاملا ورم کرده است.
چه بیمارانی دچار دفع پروتئین در ادرار هستند؟
مهم‌ترین بیماری‌هایی که موجب دفع پروتئین از کلیه‌ها می‌شوند، شامل دیابت، فشار خون و بیماری‌های خودایمنی کلیه‌هاست. در مورد بیماری دیابت و فشار خون، بیشتر از این که عوارض دفع پروتئین مهم باشد، این عارضه نشانه وخامت بیماری و شروع آسیب کلیه‌هاست و نشان می‌دهد هر چه سریع‌تر باید قند خون کنترل شود و فشار خون پایین بیاید.
در دیابت نوع ۱ و ۲ ، نخستین علامت اختلال عملکرد کلیه، دفع مقادیر کم آلبومین در ادرار است که میکروآلبومینوری (microalbuminuria )نامیده می شود. با کاهش بیشتر عملکرد کلیه، مقدار آلبومین موجود در ادرار افزایش می یابد و میکروآلبومینوری به پروتئینوری کامل تبدیل می شود.در پرفشاری خون (فشارخون بالا)، دومین عامل ایجاد بیماری کلیوی مرحله انتهایی است و وجود پروتئینوری در فرد مبتلا به فشارخون بالا، نشان دهنده کاهش عملکرد کلیه است و در صورتی که فشارخون بالا کنترل نشود می تواند به نارسایی کامل کلیه پیشرفت کند.
نشانه‌های اولیه پروتئینوری
-
پرادراری -
بیدار شدن در شب برای دفع ادرار -
اِدِم اندام‌ها (ورم دست‌ها، پاها، شکم و صورت) -
ادرار کف آلود
اینها نشانه‌های قطعی برای این مشکل نیستند و به طور شایع تر ، پروتئینوری با هیچ علامت و نشانه‌ای همراه نیست و فقط در آزمایش ادرار مشخص می‌شود.
روش تشخیص دفع پروتئین در ادرار
اولین قدم در معاینات این است که ثابت شود بیمار پروتئینوری دارد یا نه. این مورد با آزمایش ادرار معمولی در یک شبانه‌روز کامل مشخص می‌شود. در این حالت، بیمار صبح روز اول ادرارش را دور می‌ریزد و پس از آن تا 244 ساعت، یعنی تا صبح فردا، هر بار ادرارش را در ظرفی که از آزمایشگاه گرفته است، جمع می‌کند.صبح فردا، پس از جمع کردن ادرار ها، همه آن ها را به آزمایشگاه می‌برد. برای بیماری که دچار ورم در تمام بدن شده،
اگر آلبومین در ادرار 24 ساعته، بیشتر از 5/3 گرم باشد، بیماری نفروتیک (بیماری دفع شدید پروتئین از کلیه‌ها) را مطرح می‌سازد، که باید با روش‌های تشخیصی تکمیلی، نوع بیماری کلیه را مشخص ساخت.وجود یا نبود گلبول‌های قرمز و گلبول‌های سفید در ادرار بیمارانی که پروتئین دفع می‌کنند، در تشخیص بیماری اهمیت دارد. در این شرایط بیماران باید به نفرولوژیست (فوق‌تخصص بیماری‌های کلیه) برای اقدامات تکمیلی مراجعه کنند.اگر فرد پروتئینوری پیدا کند و حجم پروتئین دفعی زیادتر از حد مشخص باشد، جایگزینی این پروتئین برای بدن مشکل می‌شود.
نکته مهمی که باید بدانید این است که پروتئین‌ها مولکول‌هایی هستند که در داخل رگ‌ها ایجاد فشار اسمزی می‌کنند و با این کار باعث می‌شوند که آب از درون رگ به درون بافت‌ها نشت پیدا نکند. به همین دلیل یکی از نشانه‌های پروتئینوری، نشت آب به خارج از عروق است که این مورد را به صورت ورم میتوان مشاهده نمود. این حالت (اِدِم) در قسمت‌هایی که پوست شل است، مانند زیر چشم، سریع‌تر ایجاد می‌شود. در این شرایط اِدِم اندام‌ها به وجود می‌آید به صورتی که اگر فرد انگشتر دست می‌کند، برایش تنگ می‌شود.
البته لازم به ذکر است که هر ورمی در دست و پا دلیل پروتئینوری نیست. خیلی از بیماران هنگام مراجعه به پزشک به دلیل ورم دست و پا نگران بیماری کلیوی هستند. ولی این طور نیست که هر کسی با وجود ورم زیر چشم لزوما پروتئینوری داشته باشد.برای اینکه خیال‌تان راحت شود،بهتر است هر 6 ماه یک بار به پزشک مراجعه نموده و و آزمایشات لازم را انجام دهید، اما چنانچه فردی دچار علائمی نظیر پرادراری، سوزش ادرار، تکرر ادرار و خون ادراری شد باید فورا به پزشک مراجعه کند.
پس از تشخیص بیماری ممکن است توسط پزشک رژیم غذایی خاصی تجویز شود. البته ممکن است برای تشخیص دقیق بیماری نیاز به نمونه‌برداری از کلیه نیز وجود داشته باشد. این کار به دلیل تشخیص دقیق بیماری انجام می‌شود؛ چراکه هر بیماری کلیه، درمان و داروی خاص خود را دارد.
باور غلط درباره درمان پروتئین در ادرار
گاهی مردم به اشتباه تصور می‌كنند که به دلیل دفع پروتئین باید با مصرف پروتئین این مشكل را رفع كرد اما این تئوری غلط است. پروتئینی كه در ادرار دفع می‌شود می‌تواند در بافت‌های گلومرول ایجاد تغییرات برگشت‌ناپذیر كند و موجب از بین رفتن عملكرد كلیه‌ها شود. بنابراین خوردن پروتئین كاری اشتباه بوده و باید برای درمان به دستورات پزشك متخصص عمل شود.
درمان پروتئین در ادرار
همان‌طور که گفته شد، كلیه یكی از مهم‌ترین اندام‌های درونی بدن انسان است و اكثر اعضای بدن برای عملكرد مطلوب وابسته به كلیه‌ها هستند. برای دفع سموم بدن، خون از گلومرول کلیه‌ها که نقش صافی را دارند، عبور می‌کند. این صافی باعث می‌شود مواد ضروری برای اعضای مختلف بدن، بازجذب شده و در عین حال، سموم و مواد زائد دفع شوند.
-
طول درمان پروتئینوری۱۲۰ روز است. برای درمان این مشکل بهتر است موارد زیر را رعایت کنید -
دوسین (۱ واحد سیاه دانه نیم کوب + ۳ واحدعسل) از این ترکیب روزی۲ قاشق مرباخوری هر ۱۲ ساعت میل شود. -
سرکه انگبین(یک واحد سرکه انگور طبیعی+۲ واحد عرق نعنا + دو واحد عسل از این ترکیب ۳/۱ لیوان ریخته الباقی آب ریخته هر ۱۲ساعت میل شود. -
افزایش تحرک و پیاده روی روزانه نیم ساعت -
کاهش سرخ کردنیها و روغن جامد و تعویض روغن به روغن زیتون و کنجد. -
آب سرد بین غذا نخوردن و آب یخ نخوردن -
بادکش روی کلیه ها یک شب در میان ۲۱ مرحله -
حجامت عام دو مرحله هر ۴۰ روز یکبار.
برای درمان پروتئنوری، باید بیماری زمینه ای ایجادکننده آن( مثل دیابت یا فشارخون بالا) را درمان نمود. همچنین محدود کردن مقدار نمک طعام و پروتئین مصرفی ضرورت دارد.