علائم بیماری سالک چیست و چگونه درمان میشود ؟

بیماری سالک چیست ؟

سالک یک بیماری پوستی طولانی مدت است که عامل آن نوعی آغازی است و ناقل ان پشهٔ خاکی است که گاهی همراه بادرد (خود زخم) است.

سالک در کشورهای گرمسیری از جمله چین، سوریه، عربستان سعودی ، عراق، ایران، فلسطین، قفقاز و جنوب‌شرقی روسیه، پاکستان، افغانستان و هند شایع است. سالانه ۱۹ هزار مورد ابتلا به سالک در ایران ثبت می‌شود که سه هزار مورد آن مربوط به استان فارس است

ناقل بیماری سالک، حشره بسیار کوچکی به نام پشه خاکی است که روزها در پناهگاه‌های تاریک و گرم و مرطوب مانند شکاف‌های دیوارها، زیرزمین منازل، پشت اشیای ثابت در منزل مثل کمدها، قاب عکس و داخل اصطبل‌ها، ‌اطراف توده‌های زباله، کودهای حیوانی، اماکن متروکه، لانه جوندگان و غارها زندگی می‌کند.

پشه خاکی شب‌ها تخم‌های خود را در داخل زباله، لانه جوندگان و گودال‌های مرطوب قرار داده و نوزادان آن در مرحله کرمینه در همین محل رشد می‌یابند.

انواع سالک

سالک یک بیماری پوستی طولانی مدت است که عامل آن نوعی آغازی است و ناقل ان پشهٔ خاکی است که گاهی همراه بادرد (خود زخم) است که به دو شکل زیر وجود دارد.

1. سالک خشک

حدود ۲ تا ۸ ماه پس از گزش، ورم سرخ رنگ و بدون درد در محل گزش پیدا شده و کم‌کم بزرگ و زخمی می‌شود. اندازه زخم چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر می‌باشد که معمولاً در مناطق باز بدن مانند صورت، دست و پا دیده می‌شود. ضایعه به آهستگی و طی مدت ۶ ماه تا یک سال بهبود می‌یابد که درصورت عدم درمان مناسب، در محل زخم یک جوشگاه فرورفته و دائمی باقی می‌ماند که به زیبایی لطمه می‌زند. مخزن بیماری در نوع شهری انسان است و سگ نیز به‌طور اتفاقی مبتلا و می‌تواند به عنوان مخزن عمل نماید

2. سالک مرطوب

چند هفته پس از گزش پشه (بسته به تعداد محل گزش) زخم‌های متعددی در نقاط باز بدن که مورد گزش قرار گرفته‌اند پیدا می‌شود. ضایعات معمولاً ترشح دار و مرطوب هستند و معمولاً پس از ۶–۴ ماه بهبود می‌یابند و از خود جوشگاه آثار پوستی پایدار و نامناسبی به جا می‌گذارند. مخزن اصلی بیماری سالک روستایی برخی انواع جوندگان هستند که مهم‌ترین آنان در ایران جربیل بزرگ (رومبومیس اوپیموس) است.

جوندگان دیگری نیز به عنوان مخزن لیشمانیوز جلدی نوع روستایی در ایران مورد بررسی و تأیید قرار گرفته‌اند که از آن جمله جرد لیبیایی (مریونس لیبیکوس) در شهرستان نطنز استان اصفهان، جرد صحرایی هندی (مریونس هوریانه) در سیستان و بلوچستان و جربیل هندی (تاترا ایندیکا) در خوزستان را می‌توان نام برد.به تازگی نیز در شرق استان اصفهان منطقه ورزنه و… بعلت خشکی تالاب گاوخونی و خشکی زاینده رود ابتلا به این بیماری رو به افزایش است.

انگل لیشمانیوز در فرم آماسیتگوت در بدن میزبان مهره دار مثل انسان و حیوان قرار دارد و اغلب در داخل ماکروفاژها یعنی سلولهای بیگانه خوار زندگی می‌کند. پشه خاکی جنس ماده خونخوار است و با مکیدن خون این انگل را می‌بلعد و سپس با نیش زدن پشه خاکی ماده آلوده این انگل به انسان یا حیوان سالم منتقل شده و باعث بروز زخم سالک می‌گردد.

علائم سالک

عامل بیماری سالک تک یاخته‌ای (انگل) است به نام لیشمانیا که در زخم‌های پوستی ناشی از این بیماری در انسان، جوندگان و سگ وجود دارد.

تمایل زیاد پشه خاکی به خونخواری از زخم‌های سالک، سبب ورود انگل به داخل بدن پشه می‌گردد. یکی دیگر از راه های انتقال بیماری، تماس زخم‌های عادی با ترشحات سالک بیمار می‌باشد.

پس از چند هفته تا چند ماه از گزش پشه خاکی آلوده، برجستگی کوچک قرمز رنگی ظاهر شده که به تدریج بزرگ و بزرگ‌تر شده و مرکز آن زخم می‌شود. تعداد ضایعات معمولا یکی است اما ممکن است متعدد نیز باشد. در سالک نوع روستایی ترشحات چرکی بر روی زخم وجود دارد و اطراف آن قرمز و برجسته است که به همین دلیل به آن نوع مرطوب گفته می‌شود.

در سالک نوع شهری ضایعه معمولا بدون ترشح و چرک است؛ بنابراین به آن نوع خشک نیز می‌گویند. احتمال عفونت ثانویه با باکتری‌ها نیز وجود دارد. ضایعات معمولا بدون درد و خارش است.

روند بیماری سالک

پس از گزش شخص توسط پشه خاکی ماده آلوده و گذشت ۲ تا ۸ ماه (دوره کمون بیماری)، در محل گزش پشه، برجستگی به رنگ قرمز در پوست ایجاد می شود که کمی خارش دارد، ولی فاقد درد می باشد.

با گذشت چند هفته، این برجستگی سفت شده و اطراف آن ملتهب و به رنگ قرمز در می آید و بعد از دو تا سه ماه بر روی برجستگی، فرورفتگی به عمق یک میلیمتر ایجاد می شود که به تدریج از ضایعه، مایعی ترشح می شود که تدریجا به صورت دلمه در می آیند.

با گذشت زمان، رنگ دلمه قهوه ای شده و سرانجام به صورت زخم سرباز در می آید. این زخم دارای حاشیه نامنظم و برجسته است.

اگر دلمه از روی زخم برداشته شود، زخم دارای سطحی شفاف و قرمزرنگ می باشد که کف آن فرورفته است. این زخم درد ندارد، ولی گاهی دارای کمی خارش است.

در صورتی که زخم به باکتری و یا قارچ آلوده نشود، ابتدا از مرکز شروع به بهبودی کرده و به تدریج التهاب زخم سالک کاهش پیدا می کند و آن دلمه خشک می شود و پس از ۶ تا ۱۲ ماه ضایعه بهبود می یابد و جای آن به صورت جای سوختگی و جوشگاه یا اسکار مشاهده می شود.

روش های تشخیص بیماری سالک

در صورت پیدایش یک یا چند زخم پوستی در مناطقی که سالک به عنوان بیماری بومی وجود دارد و در مناطقی که پشه خاکی دیده می شود، بایستی به احتمال وجود بیماری توجه شود.

تشخیص قطعی بر اساس مشاهده انگل لیشمانیا در ضایعات حاصله، پس از تهیه نمونه و رنگ آمیزی و همچنین استفاده از محیط کشت مخصوص می باشد.

پیشگیری از بیماری سالک

هنگام خوابیدن در فضای آزاد از پشه بند استفاده شود. روی درها و پنجره‌های ورودی تورهای بسیار ریز نصب شود. از نگهداری دام و طیور در منازل خودداری شود. از انباشتن و ریختن خاکروبه و نخالهٔ ساختمانی زباله و کودهای حیوانی در مناطق مسکونی اجتناب شود. بهسازی محیط و ترمیم محل استراحت و رشد و تکثیر پشه (شکاف دیوارها) بطور دقیق و صحیح صورت پذیرد. از رها شدن فاضلاب‌ها در معابر خودداری گردد. جمع‌آوری و درمان سگ‌های ولگرد و مبارزه با جوندگان به روش صحیح. برای درمان آن فریز کردن ویاتزریق آمپول گلوکانتین توصیه می‌شود.

آیا پیشگیری از ابتلا به سالک ممکن است ؟

بنابر اعلام مرکز مدیریت بیماری‌های وزارت بهداشت، با رعایت موارد ذیل می‌توان احتمال ابتلا به سالک را بسیار کاهش داد و یا اصلا به آن مبتلا نشد:

• در مناطقی که این بیماری وجود دارد حتی‌الامکان در هنگام غروب آفتاب و شب از خانه خارج نشوید، چرا که در این زمان پشه خاکی حداکثر فعالیت را دارد.
• روی پنجره‌ها توری مناسب نصب و پشت درها پرده مناسب آویزان کنید تا امکان ورود پشه خاکی به داخل خانه به حداقل برسد.
• هنگام غروب آفتاب و در طول شب از پشه بند آغشته به حشره کش استفاده کنید.
• برای از بین بردن پشه‌ها در داخل اطاق‌ها از اسپری حشره‌کش استفاده کنید.
• در صورت بروز سالک درمان خود را جدی بگیرید؛ چرا که در نوع شهری امکان انتقال بیماری به افراد سالم وجود دارد.
• خانه خود را با فاصله مناسب از اصطبل دام‌ها بسازید.
• در جمع آوری و دفع مناسب زباله، نخاله‌های ساختمانی و تسطیح مخروبه‌ها که مکان‌های مناسبی برای تکثیر پشه خاکی هستند، دقت کنید و با مسئولان مربوطه همکاری کنید.
• جهت معدوم کردن جوندگان در نوع روستایی با مسوولان ذیربط همکاری کنید.
• در کنترل بیماری در سگ‌ها و نگهداری بهداشتی سگ‌ها در نوع شهری با مسئولان همکاری کنید.

درمان بیماری سالک

بیماری سالک معمولا بعد از یک دوره ۴ تا ۱۲ ماهه خود بخود بهبود می یابد، اما داروهای شیمیایی مختلف از جمله گلوکانتیم به صورت آمپول های ۵ میلی لیتری و تزریق ۱ تا ۲ میلی لیتر در داخل ضایعه، یک بار در هفته، به مدت ۷ تا ۱۰ هفته دوره بیماری را کوتاه می کند.

درمان زخم سالک در طب سنتی

با وجود روشهای متداول دارویی که برای این بیماری وجود دارد ولی توصیه میگردد از راهکارهای طب سنتی هم در حد ضرورت اطلاع داشته باشید تا تا در صورت ابتلای احتمالی به نیش این نوع پشه خاکی و عدم دسترسی فوری به پزشک، اقدامات اورژانسی لازم برای بهبود محل گزیدگی پشه و جلوگیری از گسترش زخم، انجام گرفته باشد و بسته به محلی که در آن زندگی می کنید و امکاناتی که در اختیار دارید، می توانید هر یک از اقدامات زیر را تا زمان مراجعه به پزشک انجام دهید.

حنا عسل

یکی از راههای درمان این زخم سالک شستشو و پانسمان زخم با حنا و عسل یا شیره خرما است. لازم به ذکر است این روش برای درمان کامل زخم مفید بوده، لیکن ممکن است جای آن باقی بماند، لذا توصیه میشود برای از بین جای زخم حتما با پزشک نیز مشورت نمایید.

فلوس

برای کمک به بهبود و درمان سالک از طریق طب سنتی، می توانید فلوس را شکسته، آن را در آب خیس کنید تا هسته از شیره آن جداشود. شیره را که در آب حل شده با حرارت کم غلیظ کنید و بر روی محل زخم قرار دهید. روی آن را با پارچه تمیز بپوشانید و در صورت عدم دسترسی سریع به پزشک، پس از یکی دوروز مجددا با آب جوشیده ولرم موضع را شستشو دهید و این عمل را تکرار کنید تا محل زخم بهبودی یابد.

ازگیل

یکی دیگر از روشهای خانگی درمان سالک، استفاده از برگهای ازگیل است. به این منظور ۵۰ گرم برگ ازگیل را در یک لیتر آب پانزده دقیقه بجوشانید ، بعد ده دقیقه بگذارید دم بکشد، در نهایت صاف کرده و آب آن را روزی سه مرتبه روی زخم سالک بمالید

مدت درمان بیماری سالک

در مواجهه با این بیماری اخیراً تحقیقات کاملتری توسط پزشکان صورت گرفته‌است و در صورتی که به موقع نسبت به درمان آن اقدام شود ظرف مدت ۲ الی ۳ هفته بهبودی حاصل خواهد شد البته نکته مورد توجه در درمان این بیماری پرتوزوآیی جلوگیری از انتقال آن به دیگر نواحی بدن است. اخیرا پزشکان ایران موفق به ساخت نوعی پماد به نام سینا آمفولیش شده اند.

چرا سالک یک بیماری جدی است ؟

ضایعه سالک به شکل یک زخم بد شکل ممکن است برای بیشتر از یکسال باقی بماند. این موضوع ممکن است اثرات روانی در بیمار حتی پس از بهبودی را به دنبال داشته باشد. در برخی موارد با تهاجم به پلک و بینی ممکن است موجب ایجاد ضایعه ماندگار در چهره و یا تغییر شکل شدید در بیمار شود. همچنین ایجاد عفونت ثانویه با باکتری‌ها، ممکن است عوارض شدیدی را ایجاد کند.

بیشتر بخوانید :

پیسی (برص) چیست ؟ چه علائمی دارد ؟ چگونه درمان میشود؟

کهیر بیماری پوستی؛علائم و درمان این عارضه