به گزارش سلام نو، عصارخانه نوعی کارخانه روغن سازی قدیمی است. روغنی که در کارخانه های تقطیر تهیه می شد بیشتر برای تامین روشنایی شهر استفاده می شد. عصارخانه سلطنتی واقع در میدان نش جهان اصفهان که در زمان شاه عباس صفوی ساخته شد، از روغن مورد نیاز برای نورپردازی میدان، مساجد، صحن ها و سایر نقاط شهر استفاده می کرد. ساختمان باقی مانده از عصارخانه امروزی از سه قسمت تشکیل شده است: میدان تیر، گرمایشگاه و انبار.
عصارخانه سلطنتی علاوه بر اینکه تنها ساختمانی است که ارزش بازدید دارد، مرکز تحقیقات فرهنگ عامه در اصفهان نیز می باشد. این مرکز مطالعات مربوط به آداب و رسوم مردم اصفهان و مشاغل سنتی را انجام می دهد. حمایت از پژوهش تاریخ شفاهی نیز از جمله فعالیت های این مجموعه است.
در سال 1396، نشان بین‌المللی ایکوم (کمیته ملی موزه‌های ایران) به‌عنوان بهترین موزه کوچک کشور به موزه سلطنتی تقطیر اهدا شد.
عصارخانه سلطنتی عصارخانه ای تاریخی در شهر اصفهان است که در سال 1021 هجری قمری همزمان با ساخت بازار بزرگ قیصریه و مدرسه ملا عبدالله به دستور شاه عباس اول ساخته شد.
ساختار ظاهری کارخانه تقطیر شامل دو قطعه سنگ بزرگ بود که روی هم چیده شده بودند. این دو تکه سنگ را با اهرمی برای چهار پا از یک طرف می بستند، مانند الاغ یا شتر و اسب. . قسمت های بالایی دارای دو برش برای دسترسی آسان تر به آستانه های بالاتر بودند. به این عصارخانه های بدوی «چوگانگر» نیز می گفتند.
از عصاره‌گیری‌های قدیمی ایران، آنچه باقی می‌ماند از تعداد انگشتان دست بیشتر نیست. این عصاره ها را می توان نماد صنعتی ایران باستان دانست. نمونه های متروکه ای از این عصارخانه ها در یزد، چهارمحال و بختیاری و اصفهان باقی مانده است. با گذشت زمان و گسترش نیازهای مردم، کارخانه های تقطیر توسعه یافتند و تغییر کردند. این نوع کارخانه ابتدا در اصفهان تأسیس شد و سپس به مناطق دیگر گسترش یافت.
در حال حاضر مساحت عصارخانه سلطنتی 380 متر مربع است اما در گذشته مساحت اصلی آن 1800 متر مربع بوده و دو طبقه باقی مانده است. پاساژ طلافروشان هم اکنون در اسکله عصارخانه قرار دارد.
این عصارخانه در طبقه ای به ارتفاع حدود 11 متر ساخته شده و دارای سه فضای مقطع گنبدی شکل است که سقف های سبکی به سبک طاق و چشمه و نورگیر به عصارخانه می دهد. سقف گنبدی شکل برای خنک کردن روغن در کارخانه تقطیر استفاده می شد. دیوارها و سقف‌های آجری بدون استفاده، قاب، تزئینات و پنجره‌ها ساخته شده بود، فضای اصلی دارای پنج قسمت پیشخوان، اسکله، شتر، گلخانه و طاق بود.
دیوارها و سقف آن آجری بوده و به دلیل کاربری بدون استفاده، اسکلت، تزئینات و پنجره ساخته شده است. دانه های روغنی مورد استفاده در این کارخانه تقطیر و روغن کاری شده بیشتر کنجد، پنبه، خشخاش و آفتابگردان بوده است.
از سال 1340 تا 1349 برای به حرکت درآوردن تیر بزرگ و تراشیدن سنگ آسیاب از موتور الکتریکی استفاده می شد و پس از آن به دلیل صنعتی شدن این حرفه و وجود تجهیزات مکانیزه، ادامه کار به صرفه نبود و کارخانه تقطیر تعطیل شد. به مدت 30 سال؛ سازمان بازسازی و بهسازی شهرداری اصفهان تا سال 1379 این عصارخانه را از صاحب بزرگوارش خریداری نکرد و از سال 1380 تا 1382 بازسازی و ساماندهی شد و به عنوان موزه مورد بازدید مردم و گردشگران قرار گرفت.
عصارخانه شاهی از سال 1392 به عنوان اولین و تنها پایگاه تخصصی تحصیل فرهنگ عامه در کشور فعالیت می کند. این سایت از سال 1395 پروژه تاریخ شفاهی مشاغل سنتی اصفهان را آغاز کرده و مستندهای متعددی بر اساس این تحقیق از مشاغل سنتی اصفهان ساخته شده است. این مرکز تخصصی در زمینه برگزاری کارگاه های تاریخ شفاهی نیز فعال است.
کتاب عصارخانه شاهی توسط سعید سیاهیان به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی توسط موزه عصارخانه شاهی تلخیص و گردآوری شده و در سال 1374 منتشر شده است. این کتاب به طور مختصر به بررسی عملکرد عصارخانه و ارائه موزه سلطنتی عصارخانه می پردازد.آشنایی با قسمت های مختلف عصارخانه، کارخانه های روغن گیری و کاربرد آنها در مصارف مختلف از دیگر قسمت های این کتاب است.
منبع: تریپ یار