سوند چیست و کاربرد آن کدام است ؟
به احتمال زیاد تاکنون اصطلاح سوند ادراری را در بیمارستان ها و مراکز پزشکی درمانی زیاد شنیده‌اید و حتما حداقل تا این حد در مورد آنها می‌دانید که این وسایل برای تسهیل و کمک به روند ادرارکردن به‌کار می‌روند اما به طور قطع نکات مبهم و نادانسته‌های زیادی هم در مورد آنها دارید. به‌طور مثال آیا می‌دانید که سوندها انواع مختلفی دارند و هر کدام از آنها کارایی و روش مصرف متفاوتی می‌توانند داشته باشند؟ با ما در مجله دلگرم همراه شوید تا در این مورد بیشتر بدانیم .
کاتتر ادراری یا سوند ادراری٬ لوله باریک، توخالی و انعطاف‌پذیری است که برای جمع‌آوری ادرار، درون مثانه قرار داده می‌شود. به پروسه گذاشتن این لوله در علم پزشکی کاتتراسیون یا سونداژ می‌گویند.
سوندها به‌طور کلی لوله‌های باریکی هستند که وارد دستگاه ادراری می‌شوند تا تخلیه ادرار را تسهیل کنند. با این حساب موارد مصرف اصلی سوندها زمانی است که به هر دلیل تخلیه ادرار به شکل مناسب صورت نمی‌گیرد.
به‌طور مثال درنظر بگیرید که در یک فرد مسن به علت بزرگ شدگی خوش خیم و یا حتی برعکس سرطان پروستات، مسیر ادرار مسدود شده باشد.
این مساله باعث می شود که ادرار نتواند به راحتی تخلیه شود و بنابراین در مثانه تجمع پیدا کند.
این تجمع ادرار در مثانه نه تنها برای بیمار درد و احساس ناراحتی به همراه دارد بلکه اگر برای مدت طولانی باقی بماند می‌تواند با وارد آمدن فشار روی کلیه‌ها، عملکرد آنها را نیز تخریب کند.
در این حالت تنها کاری که می‌توان کرد این است که به هر شکل ممکن امکان تخلیه ادرار از مثانه را فراهم کرد. پزشکان در این موارد سعی می‌کنند تا از سوندها یا همان کاتترهای ادراری استفاده کنند و بدین ترتیب یا راه معمول دفع ادرار را باز کنند و یا راه جدیدی برای دفع ادرار ایجاد کنند.
سوندها از دو جنبه مهم با یکدیگر تفاوت دارند:
- نوع و محل قرارگیری
- مدت زمان باقی ماندن در محل
انواع سوند
سوندهای ساده یا نلاتون:
این سوندها در واقع لوله‌های پلاستیکی بسیار نرم و انعطاف‌پذیری هستند که در داخل آن مجرایی برای عبور مایعات، و به طور مثال ادرار، وجود دارد.
زمانی که به دلایلی مسیر طبیعی ادرار مسدود می‌شود، این سوندها به داخل مجرای ادرار کار گذاشته می‌شوند تا با کنار زدن محل انسداد، به درون مثانه برسند. پس ادرار موجود در داخل مثانه از درون مجرای موجود در داخل این سوند می‌تواند به راحتی به بیرون تخلیه شود.
تنها مساله‌ای که در مورد این سوندها وجود دارد این است که سوند پس از تخلیه ادرار باید خارج شود اگر دفعات بعد باز هم برای تخلیه ادرار به کمک این سوند نیاز باشد، باید دوباره کار گذاشته شود.
سوند فولی:
این سوندها در انتهای خود، یعنی در بخشی از سوند که پس از عبور کردن از مجرای ادرار به درون مثانه می‌رسد، کیسه کوچکی دارند. این کیسه کوچک ازطریق یک مجرای بسیار باریک در بدنه سوند با سوراخی که در انتهای دیگر سوند وجود دارد در ارتباط است.
بدین ترتیب پزشک یا پرستار می‌تواند از طریق این سوراخ به مقدار مناسب مایع به داخل بفرستد و از این طریق کیسه کوچک پر از هوا شده و به قدری بزرگ می‌شود که دیگر امکان عبور آن از مجرای ادرار بیمار وجود ندارد و بنابراین سوند دیگر امکان خارج شدن از مثانه را ندارد.
پس هر زمان که بخواهند سوند را برای مدت طولانی در مثانه نگه دارند می‌توانند از این روش استفاده کنند، چرا که سوندهای معمولی فورا لیز می‌خورند و از مثانه خارج می‌شوند اما این سوندها به‌علت گیرکردن بادکنک در ابتدای مجرا، هیچ‌گاه خارج نمی‌شوند مگر اینکه پزشک یا پرستار با یک سرنگ بادکنک را خالی کند.
اما نکته مهم این است که این بادکنک تنها باید زمانی باد شود که بادکنک و سر داخلی سوند به‌طور کامل در مثانه قرار گرفته است. مثانه حجم بسیار زیادی دارد و بادکنک در داخل آن می‌تواند به راحتی و بدون آسیب‌رساندن به بیمار باد شود.
اما اگر این بادکنک و سر داخلی سوند در داخل مجرا باد شود و متسع شود با توجه به اینکه قطر مجرا کوچک است به تدریج باعث پاره‌شدن و آسیب وسیع به مجرا می‌شود.
پس این سوندها هیچ‌وقت نباید توسط فرد ناآشنا کار گذاشته شوند و کارگذاری آنها حتما باید توسط فرد آشنا به این روش مثل یک پرستار باتجربه یا پزشک صورت گیرد. خارج‌سازی این سوندها هم حتما باید توسط همین افراد صورت گیرد.
هیچ‌وقت نباید سعی کرد که این سوندها را با زور و کشیدن از جا خارج کرد چرا که بادکنکی که در انتهای آن در داخل مثانه باد شده است در هنگام خروج به‌علت قطر زیاد خود آسیب به مجرا وارد می‌کند که با خونریزی همراه می‌شود.
سوند فوق عانه ای:
این سوندها که در اصطلاح پزشکی سوند سوپراپوبیک هم نامیده می‌شوند، نسبت به دو نوع سوند قبلی کمتر به کار گرفته می‌شوند. برخلاف دو نوع سوند قبلی که برای کارگذاری آنها، لوله از درون مجرای ادرار رد می‌شد، در این موارد سوند از پوست قسمت‌های پایینی شکم وارد مثانه می‌گردد.
یعنی توسط پزشک یا جراح سوراخی در پوست پایین شکم ایجاد می‌شود و سپس سوند از پوست و بافت‌های روی مثانه رد می‌شود تا به داخل مثانه برسد.
سوندهای داخلی:
در تمام سوندهایی که تاکنون گفتیم یک سر سوند خارج از بدن بیمار است تا ادرار را از مثانه به بیرون تخلیه کند. اما باید گفت سوندهایی هم وجود دارند که در آنها هر دو سر سوند در داخل بدن بیمار است. به‌طور مثال درنظر بگیرید که انسدادی در فاصله بین کلیه تا مثانه ایجاد شود.
این مساله باعث می‌شود که ادرار نتواند از کلیه به مثانه برسد تجمع ادرار در کلیه مربوطه باعث آسیب رسیدن به نسج کلیه و تخریب آن و در ضمن علائمی مثل درد و ناراحتی در پهلوی همان سمت می‌شود. تنها راه این است که به نحوی امکان دفع ادرار از آن کلیه فراهم شود.
برای این منظور ۲ کار می‌توان انجام داد:
- نفروستومی: در این روش مثل سوند سوپراپوبیک لوله را از پوست پهلوها رد می‌کنند (پس باز هم به سوراخ‌کردن پوست نیاز پیدا می‌شود) و لوله را به درون لگنچه کلیه می‌رسانند تا ادراری که در آنها جمع می‌شود از این مسیر به بیرون بدن دفع شود.
- سوندj – j : این سوندها از یک طرف در درون مثانه قرار می‌گیرند و از طرف دیگر به لگنچه کلیه می‌رسند. با این حساب هرگونه انسدادی که در بین راه کلیه تا مثانه وجود دارد را از سر راه برمی‌دارند و این امکان را برقرار می‌کنند که ادرار بدون ممانعت از کلیه به مثانه برسد.
بقیه مراحل دفع ادرار با این حساب مثل حالت عادی نیازمند دفع ادرار توسط فرد است. کارگذاری این ابزارها نیازمند یک جراحی کوچک است پس از انجام جراحی، دیگر فرد نه سوند خود را می‌بیند و نه وجود آن را د ر بدن خود حس می‌کند.
نکات قابل توجه در مورد سوندها
سوندها ابزارهایی خارجی هستند که برای کمک به دفع ادرار به درون بدن وارد می‌شوند. پس همیشه نیاز است که در مورد آنها موارد خاصی را رعایت کرد:
1- تجویز و تعیین نیاز به کارگذاری سوند حتما باید طبق صلاحدید و نظر پزشک باشد. هیچ‌وقت به‌طور سرخود و بدون مشورت با پزشک برای خود یا اطرافیان خود سوند نگذارید.
2- سوندها بروز عفونت ادراری را تسهیل می‌کنند. پس همیشه در مورد آنها باید تمام مسائل بهداشتی به‌طور دقیق رعایت شوند.
3- به سوندها معمولا کیسه‌ای متصل می‌شود تا در آن ادرار جمع‌آوری شود. سعی کنید هرچه سریع‌تر ادرار موجود در داخل این کیسه‌ها را خالی کنید تا محیط مناسبی برای رشد میکروب فراهم نشود.
4- همان‌طور که گفته شد در افرادی که سوند دارند عفونت ادراری راحت ایجاد می‌شود. پس اگر علائمی مثل درد کلیه ها یا پایین شکم یا تب ایجاد شد، حتما هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید.
5- گاهی پزشک برای پیشگیری از سوارشدن عفونت بر روی سوند ادراری، ترجیح می‌دهد که برای بیمار آنتی‌بیوتیک مصرف کند. در این موارد سعی کنید آنتی‌بیوتیک‌ها به‌طور مرتب مصرف شوند.
6- در صورت مشاهده خون، لخته، چرک یا تغییر رنگ در ادراری که در کیسه ادرار جمع شده است، وضعیت را هرچه سریع‌تر به اطلاع پزشک معالج برسانید.
7- هیچ‌گاه سر خود و بدون مجوز پزشک اقدام به خارج‌سازی سوند نکنید. به‌دنبال این کار ممکن است احتباس ادراری رخ دهد که بسیار دردناک و آسیب‌رسان است. در ضمن برخی از سوندها، نظیر سوندهای فولی که پیش از این توضیح دادیم برای خارج‌سازی نیاز دارند که در ابتدا بادکنک آنها تخلیه شود. بدون این کار، بادکنک در هنگام خروج مجرای ادراری را پاره می‌کند. پس خروج آنها را به فرد خبره در این زمینه واگذار کنید.
8- برخی افرادی که توانایی تخلیه ادرار را از دست داده‌اند نیاز دارند که هرچند ساعت یک بار برای خود سوندگذاری کنند. این روش که تخلیه متناوب و پاکیزه ادرار نام دارد، برای سلامت کلیه و مجاری ادراری این افراد ضروری است و این افراد نباید این کار را در فواصل مورد نظر فراموش کنند.
در ضمن چون این کار ممکن است برای مدت‌های طولانی لازم باشد، باید یاد بگیرند که این کار را با حداقل آسیب، پس از مصرف میزان کافی از مواد لغزنده و نرم‌کننده و نیز با رعایت کامل شرایط استریل انجام دهند.
بیشتر بخوانید:
سرم درمانی چیست و انواع آن کدام است ؟
سرنگ چیست و انواع آن کدام است ؟
تزریق چیست و انواع تزریق کدام است ؟